Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qiymətli kağızlar bazarı, fond bazarı (ing. securities market, ing. stock market, ing. equity market) — iştirakçıları arasında qiymətli kağızların buraxılması və dövriyyəsi ilə əlaqəli iqtisadi münasibətlər məcmusu.
Qiymətli kağızlar bazarının infrastrukturu
| Hissə | İzahı |
|---|---|
| Funksional | Fond birjası, birjada olmayan ticarət sistemləri, alternativ ticarət sistemləri. |
| İnvestisiya | Banklar, broker və diler şirkətləri, bank olmayan maliyyə qurumları (NKFO). |
| Texniki | Klirinq və hesablaşma təşkilatları, depozitlər, qeydiyyatçılar (yəni əməliyyatların təşkilini asanlaşdıran təşkilatlardır). |
| İnformasional | İnformasiya və analitik agentliklər (məsələn, RBC), analitik nəşrlər, iş mətbuatı (məsələn, Financial Times). |
Tarixi
Qiymətli kağızlar bazarının tarixi bir neçə əsrdir. Onun meydana gəlməsi çox vaxt 15–16-cı əsrlərdə dövlət qiymətli kağızları bazarının yaranması ilə əlaqələndirilir. Bu dövrdə dövlət ehtiyacları üçün vəsait çatışmazlığını ödəmək üçün lazım olan əlavə vəsait cəlb etmək üçün dövlətlər həm daxili, həm də xaricdə qiymətli kağızlar buraxmağa və yerləşdirməyə başladılar. Məsələn, 1556-cı ildə dövlət qiymətli kağızlarının yerləşdirilməsi üzrə əməliyyatların aparıldığı Antverpendə birja quruldu. XVI əsrin əvvəllərində. ticarətin təkamülü birjaların meydana çıxmasına səbəb oldu.
1531-ci ildə İtalyan tacirlər beynəlxalq ticarətdə əhəmiyyətli rol oynayan Brüjdə bir növ mübadilə yaratdılar. Brüj birjası beynəlxalq idi və xarici ticarətçilərə xidmət göstərməyə böyük diqqət yetirirdi. Birja əməliyyatları texnikasının təkmilləşdirilməsi birja bülleteni, rəsmi birja məzənnələri kimi anlayışların meydana gəlməsinə səbəb oldu. 1592-ci ildə bu birja ilk olaraq bu birjada satılan qiymətli kağızların dəyərlərinin siyahısını yayımladı. Bu il qiymətli kağızların alqı-satqısı ilə məşğul olan xüsusi təşkilatlar kimi birjaların doğulduğu il hesab olunur.
XVII əsrdə. borsa mərkəzi, 1611-ci ildə ortaya çıxan əmtəə birjasında qiymətli kağızların alınıb satıldığı Hollandiyaya köçdü. Bu birjanın ilk borsa bülleteninə 25 Hollandiya krediti və dörd növ İngilis dövlət istiqrazı daxil edildi.
Səhmlər şəklində ilk qeyri-dövlət qiymətli kağızları 17-ci əsrdə Amsterdam Fond Birjasında ortaya çıxdı. East India Ticarət Şirkəti, şirkətin mənfəətində iştirak etmək üçün bir abunə elan edən birjada səhmlərin ticarətinə başladı. East India Company-yə Hindistan Respublikasında Hindistanda sahib olduğu bütün hüquqların yanında Hindistanda ticarət etmək hüququ verildi. Bu, səhmlərə geniş marağa səbəb oldu və Amsterdam Fond Birjası East India Company üçün mərkəzi bazar oldu. Amsterdamdakı birjada qiymətli kağızlarla əməliyyatlar yalnız nağd pulla deyil, həm də spekulyativ mübadilə bazarının formalaşmasına xidmət edən forvard əməliyyatları üçün tətbiq olunurdu.
Belçika və Hollandiyadakı birjalarla eyni vaxtda, digər Avropa ölkələrində qiymətli kağızlar bazarı meydana çıxdı. XVII əsrin sonu — XVIII əsrin əvvəllərində. İngiltərədə hər növ səhmdar müəssisələr meydana çıxmağa başlayır və bu şirkətlərin səhmləri açıq olur. Eyni zamanda, London brokerlərinin çayxanalarda və ya birbaşa küçədə sövdələşmələr apardığı bir reseptsiz bazar (küçə bazarı deyilən) ortaya çıxdı. Geniş birja ticarəti London Fond Birjasının yaranmasına və çiçəklənməsinə səbəb oldu. 1773-cü ildə London brokerləri orada London Birjasını təşkil edərək Kral Borsasının bir hissəsini icarəyə götürdülər.
Fransada birja bazarının formalaşması da XVIII əsrdə başlamışdır. 1724-cü ildə hökumətin təşəbbüsü ilə Parisdə bir borsa təşkil edildi. Bu rəsmi birja əməliyyatlarını yalnız rəsmi brokerlərin həyata keçirməsinə icazə verildi. İlk Fransız birjasının spesifik xüsusiyyəti qiymətləri açıq elan etmə mexanizmi və birja ticarət prosedurunun olmaması idi. Daha sonra 1777-ci ildə bu birjada qiymətli kağızların ticarəti üçün xüsusi bir platforma təşkil edildi və açıq qiymət elanı qaydası tətbiq edildi. Paris Fond Birjasının təşkili və fəaliyyəti hökumətin nəzarətinə tabe idi və bu, ölkənin fond bazarına nəzarəti nəzərdə tuturdu.
Almaniya, Avstriya-Macarıstan və ABŞ-da da qiymətli kağızlar bazarının inkişafı ilə həm universal, həm əmtəə, həm də ixtisaslaşdırılmış birjalar yaranmağa başladı.
İlk Amerika birjası 1791-ci ildə Filadelfiyada quruldu və 1792-ci ildə 24 Nyu-York brokerinin imzaladığı bir razılaşma nəticəsində Nyu-York Birjası meydana gəldi.
XIX əsrin əvvəllərində Avropada əsas fond bazarları London və Frankfurt birjaları idi. Bank sektorunun sonrakı inkişaf dövrü və dəmir yollarının tikintisi bələdiyyələrin iştirakçı kimi göründüyü səhm bazarının daha da inkişafına səbəb oldu.
Qiymətli kağızlarla birja ticarətinin inkişafında əksər inkişaf etmiş ölkələr üçün səciyyəvi olan eyni meyllər müşahidə edildi. Başlanğıcda, birja əsasən hökumət, bələdiyyələr, dəmir yolu şirkətləri tərəfindən çıxarılan istiqrazlarla satılırdı və səhmlərin payı az idi. Bununla birlikdə, 19-cu əsrin sonunda, səhmdar mülkiyyətinin inkişafı ilə səhmlər birjalarda üstünlük təşkil edən qiymətli kağız növü oldu. XX əsrin ortalarından etibarən onları opsionlar və fyuçerslər, XXI əsrin əvvəllərində isə kredit defolt svopları kimi sintetik törəmələr əvəz etdi. XX əsrdə yeni texnologiyaların meydana çıxması sayəsində fond bazarı kəmiyyətcə deyil, keyfiyyətcə də inkişaf etməyə davam etdi. XX əsrin ikinci yarısı kompüter texnologiyalarına əsaslanan mütəşəkkil bir xarici bazarın yaranması ilə xarakterizə olunurdu.
Təsnifat
Təsnifat metodları
Qiymətli kağızlar bazarlarını təsnifləşdirməyin bir çox yolu var:
- Qiymətli kağızların hərəkəti xarakterinə görə (ilkin, ikinci dərəcəli).
- Qiymətli kağız növlərinə görə (istiqraz bazarı, fond bazarı, maliyyə derivativ bazarı, dövlət və bələdiyyə qiymətli kağızlar bazarı).
- Təşkilat forması ilə (mütəşəkkil və mütəşəkkil)
- Dövriyyə forması ilə (mübadilə və reseptsiz)
- Ərazi bazasında (beynəlxalq, dünya, milli və regional bazarlar).
- Emitentlər tərəfindən (korporativ qiymətli kağızlar bazarı, dövlət qiymətli kağızlar bazarı və s.).
- Şərtlərə görə (qısa, orta, uzunmüddətli və davamlı qiymətli kağızlar bazarı).
- Əməliyyat növləri üzrə (nağd bazar — əməliyyatların dərhal icrası, forvard bazarı və s.).
- Digər meyarlara görə.
Qiymətli kağızlar bazarının vəziyyətinin göstəriciləri
Qiymətli kağızlar bazarının vəziyyəti fond bazarı və borc bazarı (əsasən istiqrazlar) üçün ayrıca hesablanan bir neçə əsas göstərici ilə qiymətləndirilə bilər.
Əsas olan səhmdar (istiqraz) bazarının kapitallaşmasının ÜDM-ə nisbəti (dövriyyədəki müvafiq qiymətli kağızların həcminin ÜDM-ə nisbəti ilə müəyyən edilir).
İnkişaf etməkdə olan və inkişaf etməkdə olan maliyyə bazarları ilə kapital (istiqraz) bazarlarını müqayisə etmək çətinlikləri, bu bazarlarda likvidliyin az olması və ya olmaması ilə qarışdırılır. Nəticədə ümumi kapitallaşma həcmi dövriyyədə iştirak edən səhmlərin (və ya istiqrazların) maye kütləsinin ölçüsünün tam məlumatverici göstəricisi deyil. Buna görə də, milli qiymətli kağızlar bazarının real keyfiyyət vəziyyəti və sabitlik səviyyəsi, kapitallaşma həcmi ilə birlikdə bazarın likvidliyini xarakterizə edən səhmlərin (istiqrazların) dövriyyə həcmi təhlil edilərək müəyyən edilə bilər. Bazar likvidlik səviyyəsi müvafiq maliyyə alətinin dövriyyə həcminin bazar kapitallaşma həcminə nisbəti kimi müəyyən edilir.
İstinadlar
- Стародубцева Е. В. Рынок ценных бумаг. М.: ИНФРА-М. 2006.. Archived from the original on 2013-03-17. İstifadə tarixi: 2020-12-16.
- Мошенский С. З. Хаос и синергия: Рынок ценных бумаг постиндустриальной эпохи. К.: ВБ "ВИПОЛ". 2018. 76–79, 409–410, 437–442. ISBN .
- А. Турбанов, А. Тютюнник, 2010
- Рынок ценных бумаг: трансформационные процессы / С. З. Мошенский, М., Экономика, 2010
- "What Is a Third Market?". 2020-06-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-12-16.
- Frank J Fabozzi. The Handbook of Financial Instruments. Somerset John Wiley & Sons, Incorporated. 2018. ISBN .
Ədəbiyyat
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Александр Турбанов, Александр Тютюнник. Банковское дело. Операции, технологии, управление. М.: «». 2010. ISBN .
- Фондовый рынок. Курс для начинающих. Reuters для финансистов. М.: «». 2011 [An Introduction to Equity Markets]. ISBN .
- Берзон Н. И. и др. Фондовый рынок (Учебное пособие для вузов экономического профиля). М.: Вита-Пресс. Под ред. проф. Н. И. Берзона. 1998. ISBN .
- Галанов В. А. Рынок ценных бумаг (2-е издание). М.: Финансы и статистика. 2006.
- Мошенский С. З. Зарождение финансового капитализма. Рынок ценных бумаг доиндустриальной эпохи. К.: Планета. 2016. ISBN .
Xarici keçidlər
Son dəyişikliklərlə "Qiymətli kağızlar bazarı haqqında" Federal Qanun
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qiymetli kagizlar bazari fond bazari ing securities market ing stock market ing equity market istirakcilari arasinda qiymetli kagizlarin buraxilmasi ve dovriyyesi ile elaqeli iqtisadi munasibetler mecmusu Qiymetli kagizlar bazarinin infrastrukturuHisse IzahiFunksional Fond birjasi birjada olmayan ticaret sistemleri alternativ ticaret sistemleri Investisiya Banklar broker ve diler sirketleri bank olmayan maliyye qurumlari NKFO Texniki Klirinq ve hesablasma teskilatlari depozitler qeydiyyatcilar yeni emeliyyatlarin teskilini asanlasdiran teskilatlardir Informasional Informasiya ve analitik agentlikler meselen RBC analitik nesrler is metbuati meselen Financial Times TarixiQiymetli kagizlar bazarinin tarixi bir nece esrdir Onun meydana gelmesi cox vaxt 15 16 ci esrlerde dovlet qiymetli kagizlari bazarinin yaranmasi ile elaqelendirilir Bu dovrde dovlet ehtiyaclari ucun vesait catismazligini odemek ucun lazim olan elave vesait celb etmek ucun dovletler hem daxili hem de xaricde qiymetli kagizlar buraxmaga ve yerlesdirmeye basladilar Meselen 1556 ci ilde dovlet qiymetli kagizlarinin yerlesdirilmesi uzre emeliyyatlarin aparildigi Antverpende birja quruldu XVI esrin evvellerinde ticaretin tekamulu birjalarin meydana cixmasina sebeb oldu 1531 ci ilde Italyan tacirler beynelxalq ticaretde ehemiyyetli rol oynayan Brujde bir nov mubadile yaratdilar Bruj birjasi beynelxalq idi ve xarici ticaretcilere xidmet gostermeye boyuk diqqet yetirirdi Birja emeliyyatlari texnikasinin tekmillesdirilmesi birja bulleteni resmi birja mezenneleri kimi anlayislarin meydana gelmesine sebeb oldu 1592 ci ilde bu birja ilk olaraq bu birjada satilan qiymetli kagizlarin deyerlerinin siyahisini yayimladi Bu il qiymetli kagizlarin alqi satqisi ile mesgul olan xususi teskilatlar kimi birjalarin doguldugu il hesab olunur XVII esrde borsa merkezi 1611 ci ilde ortaya cixan emtee birjasinda qiymetli kagizlarin alinib satildigi Hollandiyaya kocdu Bu birjanin ilk borsa bulletenine 25 Hollandiya krediti ve dord nov Ingilis dovlet istiqrazi daxil edildi Sehmler seklinde ilk qeyri dovlet qiymetli kagizlari 17 ci esrde Amsterdam Fond Birjasinda ortaya cixdi East India Ticaret Sirketi sirketin menfeetinde istirak etmek ucun bir abune elan eden birjada sehmlerin ticaretine basladi East India Company ye Hindistan Respublikasinda Hindistanda sahib oldugu butun huquqlarin yaninda Hindistanda ticaret etmek huququ verildi Bu sehmlere genis maraga sebeb oldu ve Amsterdam Fond Birjasi East India Company ucun merkezi bazar oldu Amsterdamdaki birjada qiymetli kagizlarla emeliyyatlar yalniz nagd pulla deyil hem de spekulyativ mubadile bazarinin formalasmasina xidmet eden forvard emeliyyatlari ucun tetbiq olunurdu Belcika ve Hollandiyadaki birjalarla eyni vaxtda diger Avropa olkelerinde qiymetli kagizlar bazari meydana cixdi XVII esrin sonu XVIII esrin evvellerinde Ingilterede her nov sehmdar muessiseler meydana cixmaga baslayir ve bu sirketlerin sehmleri aciq olur Eyni zamanda London brokerlerinin cayxanalarda ve ya birbasa kucede sovdelesmeler apardigi bir reseptsiz bazar kuce bazari deyilen ortaya cixdi Genis birja ticareti London Fond Birjasinin yaranmasina ve ciceklenmesine sebeb oldu 1773 cu ilde London brokerleri orada London Birjasini teskil ederek Kral Borsasinin bir hissesini icareye goturduler Fransada birja bazarinin formalasmasi da XVIII esrde baslamisdir 1724 cu ilde hokumetin tesebbusu ile Parisde bir borsa teskil edildi Bu resmi birja emeliyyatlarini yalniz resmi brokerlerin heyata kecirmesine icaze verildi Ilk Fransiz birjasinin spesifik xususiyyeti qiymetleri aciq elan etme mexanizmi ve birja ticaret prosedurunun olmamasi idi Daha sonra 1777 ci ilde bu birjada qiymetli kagizlarin ticareti ucun xususi bir platforma teskil edildi ve aciq qiymet elani qaydasi tetbiq edildi Paris Fond Birjasinin teskili ve fealiyyeti hokumetin nezaretine tabe idi ve bu olkenin fond bazarina nezareti nezerde tuturdu Almaniya Avstriya Macaristan ve ABS da da qiymetli kagizlar bazarinin inkisafi ile hem universal hem emtee hem de ixtisaslasdirilmis birjalar yaranmaga basladi Ilk Amerika birjasi 1791 ci ilde Filadelfiyada quruldu ve 1792 ci ilde 24 Nyu York brokerinin imzaladigi bir razilasma neticesinde Nyu York Birjasi meydana geldi XIX esrin evvellerinde Avropada esas fond bazarlari London ve Frankfurt birjalari idi Bank sektorunun sonraki inkisaf dovru ve demir yollarinin tikintisi belediyyelerin istirakci kimi gorunduyu sehm bazarinin daha da inkisafina sebeb oldu Qiymetli kagizlarla birja ticaretinin inkisafinda ekser inkisaf etmis olkeler ucun seciyyevi olan eyni meyller musahide edildi Baslangicda birja esasen hokumet belediyyeler demir yolu sirketleri terefinden cixarilan istiqrazlarla satilirdi ve sehmlerin payi az idi Bununla birlikde 19 cu esrin sonunda sehmdar mulkiyyetinin inkisafi ile sehmler birjalarda ustunluk teskil eden qiymetli kagiz novu oldu XX esrin ortalarindan etibaren onlari opsionlar ve fyucersler XXI esrin evvellerinde ise kredit defolt svoplari kimi sintetik toremeler evez etdi XX esrde yeni texnologiyalarin meydana cixmasi sayesinde fond bazari kemiyyetce deyil keyfiyyetce de inkisaf etmeye davam etdi XX esrin ikinci yarisi komputer texnologiyalarina esaslanan mutesekkil bir xarici bazarin yaranmasi ile xarakterize olunurdu TesnifatTesnifat metodlari Qiymetli kagizlar bazarlarini tesniflesdirmeyin bir cox yolu var Qiymetli kagizlarin hereketi xarakterine gore ilkin ikinci dereceli Qiymetli kagiz novlerine gore istiqraz bazari fond bazari maliyye derivativ bazari dovlet ve belediyye qiymetli kagizlar bazari Teskilat formasi ile mutesekkil ve mutesekkil Dovriyye formasi ile mubadile ve reseptsiz Erazi bazasinda beynelxalq dunya milli ve regional bazarlar Emitentler terefinden korporativ qiymetli kagizlar bazari dovlet qiymetli kagizlar bazari ve s Sertlere gore qisa orta uzunmuddetli ve davamli qiymetli kagizlar bazari Emeliyyat novleri uzre nagd bazar emeliyyatlarin derhal icrasi forvard bazari ve s Diger meyarlara gore Qiymetli kagizlar bazarinin veziyyetinin gostericileriQiymetli kagizlar bazarinin veziyyeti fond bazari ve borc bazari esasen istiqrazlar ucun ayrica hesablanan bir nece esas gosterici ile qiymetlendirile biler Esas olan sehmdar istiqraz bazarinin kapitallasmasinin UDM e nisbeti dovriyyedeki muvafiq qiymetli kagizlarin hecminin UDM e nisbeti ile mueyyen edilir Inkisaf etmekde olan ve inkisaf etmekde olan maliyye bazarlari ile kapital istiqraz bazarlarini muqayise etmek cetinlikleri bu bazarlarda likvidliyin az olmasi ve ya olmamasi ile qarisdirilir Neticede umumi kapitallasma hecmi dovriyyede istirak eden sehmlerin ve ya istiqrazlarin maye kutlesinin olcusunun tam melumatverici gostericisi deyil Buna gore de milli qiymetli kagizlar bazarinin real keyfiyyet veziyyeti ve sabitlik seviyyesi kapitallasma hecmi ile birlikde bazarin likvidliyini xarakterize eden sehmlerin istiqrazlarin dovriyye hecmi tehlil edilerek mueyyen edile biler Bazar likvidlik seviyyesi muvafiq maliyye aletinin dovriyye hecminin bazar kapitallasma hecmine nisbeti kimi mueyyen edilir IstinadlarStarodubceva E V Rynok cennyh bumag M INFRA M 2006 Archived from the original on 2013 03 17 Istifade tarixi 2020 12 16 Moshenskij S Z Haos i sinergiya Rynok cennyh bumag postindustrialnoj epohi K VB VIPOL 2018 76 79 409 410 437 442 ISBN 978 966 97785 1 2 A Turbanov A Tyutyunnik 2010 Rynok cennyh bumag transformacionnye processy S Z Moshenskij M Ekonomika 2010 What Is a Third Market 2020 06 06 tarixinde Istifade tarixi 2020 12 16 Frank J Fabozzi The Handbook of Financial Instruments Somerset John Wiley amp Sons Incorporated 2018 ISBN 9781119522966 EdebiyyatFondovyj rynok Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Aleksandr Turbanov Aleksandr Tyutyunnik Bankovskoe delo Operacii tehnologii upravlenie M 2010 ISBN 978 5 9614 1082 2 Fondovyj rynok Kurs dlya nachinayushih Reuters dlya finansistov M 2011 An Introduction to Equity Markets ISBN 978 5 9614 1460 8 Berzon N I i dr Fondovyj rynok Uchebnoe posobie dlya vuzov ekonomicheskogo profilya M Vita Press Pod red prof N I Berzona 1998 ISBN 5 7755 0057 1 Galanov V A Rynok cennyh bumag 2 e izdanie M Finansy i statistika 2006 Moshenskij S Z Zarozhdenie finansovogo kapitalizma Rynok cennyh bumag doindustrialnoj epohi K Planeta 2016 ISBN 978 966 8851 08 7 Xarici kecidlerSon deyisikliklerle Qiymetli kagizlar bazari haqqinda Federal Qanun