Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ferdinand de Sössür (fr. Ferdinand de Saussure; 26 noyabr 1857[…], Cenevrə, İsveçrə – 22 fevral 1913[…]) – tanınmış İsveçrə alimi, dilçisi, semiologiya və struktur dilçiliyin banisi. XX əsrin dilçiliyinin "atası" adlandırılan F. de Sössürün ideyaları XX əsr humanitar fikrə böyük təsir göstərmiş və strukturalizmin yaranmasına səbəb olmuşdur. Əsas əsəri - F.de Sössür "Ümumi dilçilik kursu" (fr) "Cours de linguistique générale"
| Ferdinand de Sössür | |
|---|---|
| Ferdinand-Monjen de Sössür | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İsveçrə, Cenevrə şəhəri |
| Vəfat tarixi | (55 yaşında) |
| Vəfat yeri | İsveçrə, Cenevrə şəhəri |
| Milliyyəti | isveç |
| Elm sahəsi | dilçilik |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Tanınmış yetirmələri | A.Seşe, Ş.Balli |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Ferdinand-Monjen de Sössür (Saussure, 1857-1913) 26 noyabr 1857-ci ildə İsveçrənin Cenevrə şəhərində anadan olmuşdur. Sössürlər ailəsi mənşəcə fransızdır. Sössürün ulu babası XVI əsrdə dini müharibələr zamanı Lotaringiyanın Sössür-sür Mozelot şəhərindən İsveçrəyə köçmüşdür. F. de Sössür bu ailədən çıxmış ilk dilçi deyildir. Onun ulu babası (1709-1791) Deni Didronun ensiklopediyasında əməkdaşlıq etmişdi. Ulu babası Oras-Benedikt de Sössür (1740-1799) təsviri geologiyanın banisi Cenevrə universitetində naturfəlsəfi kafedranın professoru olmuşdur. iki termin – sössürit və sössüritləşmə onun adı ilə adlandırılmışdır. Sössürün babası Nikola-Teodor de Sössür (1767-1845) məşhur kimyaçı, fizik, geoloq və fizioloq olmuşdur; bitkilərin karbon qazını udub oksigen buraxmalarını o kəşf etmişdir. Nikola-Teodorun bacısı Albertina-Adriyenna de Sössür (1766-1841) fransız yazıçısı de Stal və məşhur dilçi ilə dostluq etmiş, “Mütərəqqi tərbiyə” adlı əsər yazmışdır. F.de Sössürün böyük əmisi Teodor de Sössür (1824-1903) artilleriya polkovniki və məşhur ictimai xadim olmuş, dilçilik məsələləri ilə də maraqlanmış, fransız dili və xüsusi adların orfoqrafiya haqqında iki əsər yazmışdır. F.de Sössürün atası Anri de Sössür (1929-1905) bütün ömrünü geologiyaya həsr etmişdir. F.de Sössürün qardaşları elm aləmində tanınmış sima olmuşlar. Leopold de Sössür (1866-1932) vyetnam və Çin dilləri, habelə qədim Çin astronomiyası üzrə mütəxəssis, Rene de Sössür (1868-1932) riyaziyyat üzrə mütəxəssis olmuş, habelə təbii və süni dillər problemi haqqında bir sıra əsərlər yazmışdır. Onun qardaşlarından təkcə biri – Oras de Sössür (1859-1926) elmlə maraqlanmamış, portretist və peyzajist rəssam olmuşdur; onun F.de Sössürün yağlı boya ilə çəkdiyi şəkli indi də durur.
F.de Sössürün elmi təxəyyülünün müəyyənləşməsində A.Piktenin böyük rolu olmuşdur. Sössürün uşaqlıq illərində Pixte Cenevrə yaxınlığından yaşayırdı. Sössürün qoca dilçi ilə söhbətləri onda dilçiliyə həvəs oyatmışdı (Pixte dilçilik palentologiyasının banisidir). Pikte Sössürün təkcə dilçilik görüşlərinin deyil, həm də fəlsəfi görüşlərinin formalaşmasında böyük rolu oynamışdır (Pikte Hegelin dosur olmuşdur). Sössürün antinomiyalarının formalaşmasında Hegelin görüşlərinin (Pikte vasitəsilə) təsiri az olmamışdır.
F.de Sössür 14 yaşında intellectual qabiliyyətini göstərmişdir . 1872-ci ildə 15 yaşlı Sössür dilin ümumi sisteminin tədqiqinə həsr edilmiş bir əsər yazır: müəllif öz xatirələrində bir yerdə onu “Dillər haqqında tərbiyə”, başqa yerdə “Dilin ümumi sistemi” adlandırır. Əsər bizə çatmamışdır, lakin Ş.Balli onu əlində tutmuş və iki dəfə (Sössür haqqında nekroloqda və “Dil və həyat” əsərində) ondan sitat gətirmişdir. Məktəb illərində Sössür yunan və dillərindən əlavə də öyrənir. 1873-cü ildə 16 yaşlı gimnazist Sössür hind-Avropa dillərində burun sonantı haqqında fərziyyə irəli sürür, lakin bunu uşaq əyləncəsi sayıb elan etmir; üç il sonra Bruqman analoji kəşfini elan edir.
1875-ci ildə Sössür Cenevrə universitetinə daxil olur, fizika və kimya üzrə mütəxəssis olmağa hazırlaşır; dilçilik və hind-Avropa dilləri ilə məşğul olmağa, demək olar ki, vaxtı qalmır. O, 1877-ci ildə “Hind-Avropa (ulu) dilində müxtəlif a haqqında” adlı əsər yazır; bu əsərdə burun sonantı haqqında bir söz belə yoxdur. “Memuar”da Sössür yazır ki, Boppun qrammatikasını oxuduqdan sonra o, burun sonantı fikrindən əl çəkmişdi. Bruqmanın kəşfindən sonra buna heyifsilənmişdi. Ümumiyyətlə, Sössürdə öz yazdıqlarına laqeyd qalmaq xasiyyəti var idi: gəncliyində o, burun sonantı fərziyyəsindən əl çəkmiş, yaşlı vaxtında “Ümumi dilçilik kursu”nu çap etməkdən imtina etmişdi, onun arxivində anaqramlar haqqında 99 dəftər, “Kurs” haqqında üç nazik dəftər vardır.
1876-cı ilin oktyabr ayında Sössür Cenevrəni tərk edib Leypsiq şəhərinə gəlir. Sössürün təhsilini davam etdirməsi üçün Leypsiq universiteti təsadüfi seçilmişdi. Ancaq məhz bu dövrdə Leypsiq şəhərində dilçilərin güclü özəyi formalaşmaqda idi. Bopp məktəbinin son nümayəndəsi Georq Kursius öz yaradıcılığını başa vurmaqda idi, yeni cərəyanın ilk nümayəndəsi Avqust Leskin (1840-1916) Leypsiq universitetində slavyan filologiyası kafedrasına rəhbərlik edirdi. Məhz burada 1878-ci ildə Bruqman və Osthoq yeni qrammatiklərin manifestini elan edir. 1878-ci ilin dekabrında Sössür “Hind-Avropa dillərində saitlərin ilkin sistemi haqqında memuar” adlı əsərini yazır. Sössür bu əsərdə bütöv bir sistemi – saitlər sistemini tədqiq edir. “Memuar” Sössürü dilçilik klassikləri ilə bir sıraya keçirdi. Bu əsər öz dövrünü 50 il qabaqladı. Sössürün bu əsərdə irəli sürdüyü sonant koeffisienti (əmsalı) 1927-ci ildə tərəfindən parlaq surətdə sübut edildi və “larinqal nəzəriyyəsi” adını aldı.
1878-ci ildə Sössür universiteti bitirir və Berlinə gedir. 1979-ilin sonunda Leypsiqə qayıdır. 1880-ci ilin fevralında “Sanskrit dilində mütləq yiyəlik hal” adlı doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edir. 1880-ci ilin dekabrında Parisə gedir və Paris dilçilik cəmiyyətinin işində fəal iştirak edir. 1882-ci il dekabrın 16-da cəmiyyətin katibinin müavini seçilir. 1881-ci ilin 30 oktyabrında Ali təhsil məktəbinə işə qəbul olunur və noyabrın 5-dən mühazirələrə başlayır. 1881-87-ci illərdə qot və quxarı alman dillərindən, 1887-88-ci illərdə yunan və latın dillərinin müqayisəli qrammatikasında, 1888-89-cu illərdə litva dilindən kurslar aparır. 1889-1890-cı illərdə xəstəliyi ilə əlaqədar olaraq məzuniyyət götürüb Cenevrəyə qayıdır. Fransa qanunlarına görə xarici təbəələr kafedra müdiri ola bilməzdilər. Buna görə də ona Fransaya qayıtdıqdan sonra vətəndaşlığı qəbul etməyi təklif etdilər, o, bu təklifi rədd edir və 1891-ci ildə həmişəlik Cenevrəyə qayıdır.
Sössür Cenevrəyə qayıtdıqda onun 34 yaşı vardı. O, Cenevrədə xüsusi olaraq onun üçün təşkil edilmiş hind-Avropa dillərinin və sanskrit dilinin tarixi və kafedrasında ekstraordinar professor vəzifəsini tutur, 1896-cı ildə ordinar professor olur. Onun mühazirə oxuduğu fənləri saysaq, böyük bir siyahı alınar. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, bu fənlər hər dərs ili dəyişirdi. Bundan əlavə o, german dillərindən və sanskrit dilində mühazirələr oxumuşdur. Bu dövrdə o, heç bir əsər yazmamışdır.
1906-cı ildə Vertqeymer ölür. 1907-ci ilin fevralında Sössür onun yerini tutur, universitetdə ümumi dilçilik kafedrasına rəhbərlik edir və bu fəndən mühazirə deməyə başlayır. Məzh bu mühazirələr Seşe və Balli tərəfindən onun ölümündən sonra çap edilmişdir.
Sössür 1912-ci ildə xəstələnir və dərs ilini başa vura bilmir, o yeni dərs ilində də mühazirələrə başlamır. 1913-cü ilin 22 fevralında vəfat etmişdir. Ölümündən sonra onun ardıcılları və onun mühazirələri əsasında “Ümumi dilçilik kursu” adlı əsərini nəşr edirlər. Sössür bütün ömrü boyu belə bir əsər yazmaq arzusunda olmuş, lakin bunu gücü çatmayan bir iş hesab etmiş, hətta tələbələrinə demişdi ki, belə bir əsər yazmaq üçün özünü hələ hazır saymır.
“Ümumi dilçilik kursu” müəllifinə dünya şöhrəti qazandırdı. Bu əsər dilçilik elmində XX əsrin daxil olduğunu elan etdi. Bu əsər dünyanın bir sıra dillərinə tərcümə edilmişdir. Mübaliğəsiz demək olar ki, müasir dilçilikdə elə bir cərəyan yoxdur ki, onun yaranmasında Sössürün “Ümumi dilçilik kursu”əsərinin təsiri hiss edilməsin.
Sössürün dilçilik konsepsiyası
Sössürün dilçilik konsepsiyasında mühüm yeri dil və nitqi qarşılaşdırması, bir-birindən fərqləndirməsi tutur. Dil və nitqin münasibəti problemini ilk dəfə Sössür irəli sürmüşdü. Sössür dil, nitq və dil fəaliyyətini fərqləndirmək üçün üç fransız terminini - la langue, la parole, la langage terminlərini dilçiliyə daxil edir. Sössür insanın danışmaq qabiliyyətini, bacarığını bütövlükdə nitq fəaliyyəti (langage) adlandırır. Ümumi fenomen olan nitq fəaliyyəti daxilən dil (langue) və nitq (parole) deyə iki yerə ayrılır. Müəllif nitq aktını nitq hesab edir. Dil anlayışı (langue) ümumiyyətlə dil fəaliyyəti anlayışı (langage) ilə uyğun gəlir. Dil dil fəaliyyətinin yalnız müəyyən bir hissəsidir.
Sössürün dili nitq fəaliyyətindən ayırması onun insan haqqında biliklər sistemində yerini müəyyənləşdirməyə gətirdi. Sössür dili işarə sistemi hesab edir. Dil fikir ifadə edən işarələr sistemidir, həm də semiotik sistemlərdən ən mühümüdür. Sössür birinci dilçidir ki, semiologiya haqqında məsələ qaldırdı. Semiologiya cəmiyyətin həyatında işarələrin fəaliyyətini öyrənir. Semiotika sosial psixologiyanın və ümumi psixologiyanın bir hissəsi olmalıdır.
Sössür yazır ki, dili başqa ictimai hadisələrdən onun işarəvi səciyyəsi fərqləndirir, “dil fikir ifadə edən işarələr sistemidir” . İşarə sözünün ikimənalı dərk edilməsini aradan qaldırmaq üçün Sössür bir-birini nəzərdə tutan və eyni zamanda qarşılıqlı şəkildə qarşılaşdıran hər üç məfhumu öz adları ilə adlandırmağı təklif edir. O, təklif edir ki, işarə (signe) sözü bütövlükdə ifadə etmək üçün saxlansın, məfhum və akustik obraz terminləri isə uyğun olaraq işarələnən (signifie) və işarələyən (sifnificant) terminləri ilə əvəz edilsin. Sössür yazır ki, sonuncu iki terminin üstünlüyü ondadır ki, o, həm öz aralarında mövcud olan qarşılaşdırmanı, həm də bütöv və bütövün hissələri arasındakı qarşılaşdırmanı nəzərə çarpdırır, qeyd edir . Dil işarəsinin ixtiyariliyindən danışarkən Sössür işarənin fasiləsizliyi və dəyişkənliyi prinsipi ilə yanaşı işarənin dəyişməzliyi, sabitliyi prinsipi də şərh edir. O yazır ki, əgər ifadə etdiyi məfhuma münasibətdə işarələyən seçimdə sərbəstdirsə, ondan istifadə edən dil kollektivinə münasibətdə azad deyildir . Bu kollektivdən fikrini soruşmadan, dilin seçdiyi işarələyən başqası ilə əvəz edilə bilməz. Ziddiyyətli görünə bilən bu faktı, “məcburi gediş” adlandırmaq olar. Elə bir dilə deyirlər: “Seç!”, elə buradaca əlavə edirlər: “...o, işarəni yox, bax, bu işarəni!” Sössür dildə qəfil dəyişikliyin baş verməməsinin dörd səbəbini göstərir: 1. İşarənin ixtiyariliyi. 2. İşarənin çoxluğu. 3. Sistemin olduqca mürəkkəb səciyyəsi. 4. Hər handı dil innovasiyasına kollektiv ətalətin müqaviməti . Sössürün dilçilik təliminin ana xətti olan dil işarəsi problemi təbii şəkildə dil sisteminin ünsürləri məsələsi ilə əlaqələnir. Dil sisteminin ilkin ünsürlərini o, entite “mahiyyət”, fakt, hadisə” və unite “vahid, hissə” terminləri ilə adlandırır. O, vahid termini ilə real şəkildə müşahidə edilən nitq zənciri seqmentləriniə, fakt termini ilə dil fəaliyyəti hadisələrini adlandırır.
Dilçiliyin inkişafında Sössürün yeri
Müasir dilçilik elmində elə bir məktəb və cərəyan yoxdur ki, Sössürün ideyalarının təsirindən kənarda qalsın, sosiolinqvistika və cərəyanları isə Sössür ideyalarının tam nüfuzu altında yaranmış və formalaşmışdır. Ferdinand de Sössürün dilçilik elminin inkişafında xidmətlərini belə xülasə etmək olar: 1. Dilçilik tarixində Sössür dilin çoxüzvü olmasını dərk edən ilk tədqiqatçılarından biri olmuşdur. O, başa düşürdü ki, dil bir yox, bir neçə obyekti ehtiva edir. 2. F.de Sössür xarici və daxili dilçiliyi qarşılaşdırır. Sössür göstərirdi ki, dilin daxili quruluşu ilə onun xarici mövcudluğu şəraiti arasında heç bir üzvü, zəruri və bilavasitə əlaqə yoxdur. 3. Dilin sinxron və diaxron öyrənilməsi ideyası Sössür irəli sürmüşdür. O qeyd edir ki, dilin tarixini bilmədən onun daxili mexanizmini öyrənmək və izah etmək olar. 4. F.de Sössür nitq fəaliyyətini dil “langue” və nitqə “parole” ayırırdı. Nitq dilin işlədilməsi nəticəsidir, ayrıca danışma aktının nəticəsidir. Nitq fərdidir, xəttidir, fiziki səciyyələnir. Dil həmin dil kollektivinin bütün üzvləri üçün məcburi olan bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələnmiş işarələrin sistemidir. 5. F.de Sössür dil vahidləri arasında əlaqələrin iki şəklində göstərir: sintaqmatik və assosiativ əlaqələr. Birinci əlaqə dilin sintaqmatik oxunda, yəni nitq axınında vahidlərin bilavasitə yaxınlığına görə assosiasiyası nəticəsində, ikinci əlaqə dilin paradiqmatik oxunda vahidlərin assosiativ oxşarlığı nəticəsində təzahür edir.
F. de Sössürün əsərləri
- Соссюр Ф. де. Труды по языкознанию / Пер. с франц. яз. под ред. А. А. Холодовича; Ред. М. А. Оборина; Предисл. проф. Н. С. Чемоданова. — М.: Прогресс, 1977. — 696, [2] с. — (Языковеды мира). — 15 000 экз. (в пер.)
- Соссюр Ф. де. Заметки по общей лингвистике. — М.: Прогресс, 1990; 2001. (в пер.)
- Соссюр Фердинанд де. Курс общей лингвистики / Пер. с французского А. М. Сухотина, под редакцией и с примечаниями Р. И. Шор. — М.: Едиториал УРСС, 2004. — 256 с. — (Лингвистическое наследие XX века). — (обл.)
İstinadlar
- Ferdinand De Saussure // Internet Philosophy Ontology project (ing.).
- Ferdinand De Saussure // GeneaStar.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118605879 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Слюсарева, Наталья Александровна: Некоторые полузабытые страницы из истории языкознания – Ф. де Соссюр и У. Уитней. (Общее и романское языкознание: К 60-летию Р.А. Будагова). Москва 1972
- Ə.Rəcəbli. F.de Sössürün dilçilik görüşləri. Bakı, 2003, 9 s
- Saussure’s Third Course of Lectures in General Linguistics (1910–1911): Emile Constantin ders notlarından, Language and Communication series, volume. 12, trans. and ed. E. Komatsu and R. Harris, Oxford: p.16
- Saussure’s Third Course of Lectures in General Linguistics (1910–1911): Emile Constantin ders notlarından, Language and Communication series, volume. 12, trans. and ed. E. Komatsu and R. Harris, Oxford: p.66
- Saussure’s Third Course of Lectures in General Linguistics (1910–1911): Emile Constantin ders notlarından, Language and Communication series, volume. 12, trans. and ed. E. Komatsu and R. Harris, Oxford: p.71
- Saussure’s Third Course of Lectures in General Linguistics (1910–1911): Emile Constantin ders notlarından, Language and Communication series, volume. 12, trans. and ed. E. Komatsu and R. Harris, Oxford: p.73
Həmçinin bax
- де Соссюр Фердинанд 2006-12-09 at the Wayback Machine Г.Е. Кедрова, Е.Б. Омельянова, А.М. Егоров
- Биография
- Курс общей лингвистики. Извлечения
- Бондарев А. П. "Соссюр и теория литературы". Электронная энциклопедия «Современная французская литература». 2011. 2012-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-07.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ferdinand de Sossur fr Ferdinand de Saussure 26 noyabr 1857 Cenevre Isvecre 22 fevral 1913 taninmis Isvecre alimi dilcisi semiologiya ve struktur dilciliyin banisi XX esrin dilciliyinin atasi adlandirilan F de Sossurun ideyalari XX esr humanitar fikre boyuk tesir gostermis ve strukturalizmin yaranmasina sebeb olmusdur Esas eseri F de Sossur Umumi dilcilik kursu fr Cours de linguistique generale Ferdinand de SossurFerdinand Monjen de SossurDogum tarixi 26 noyabr 1857Dogum yeri Isvecre Cenevre seheriVefat tarixi 22 fevral 1913 55 yasinda Vefat yeri Isvecre Cenevre seheriMilliyyeti isvecElm sahesi dilcilikIs yerleri Praktik Ali Elmler Mektebi 1880 1891 Cenevre Universiteti 1891 1913 Tehsili Cenevre Universiteti 1875 1876 Leypsiq Universiteti 1876 1880 Taninmis yetirmeleri A Sese S Balli Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiFerdinand Monjen de Sossur Saussure 1857 1913 26 noyabr 1857 ci ilde Isvecrenin Cenevre seherinde anadan olmusdur Sossurler ailesi mensece fransizdir Sossurun ulu babasi XVI esrde dini muharibeler zamani Lotaringiyanin Sossur sur Mozelot seherinden Isvecreye kocmusdur F de Sossur bu aileden cixmis ilk dilci deyildir Onun ulu babasi 1709 1791 Deni Didronun ensiklopediyasinda emekdasliq etmisdi Ulu babasi Oras Benedikt de Sossur 1740 1799 tesviri geologiyanin banisi Cenevre universitetinde naturfelsefi kafedranin professoru olmusdur iki termin sossurit ve sossuritlesme onun adi ile adlandirilmisdir Sossurun babasi Nikola Teodor de Sossur 1767 1845 meshur kimyaci fizik geoloq ve fizioloq olmusdur bitkilerin karbon qazini udub oksigen buraxmalarini o kesf etmisdir Nikola Teodorun bacisi Albertina Adriyenna de Sossur 1766 1841 fransiz yazicisi de Stal ve meshur dilci ile dostluq etmis Mutereqqi terbiye adli eser yazmisdir F de Sossurun boyuk emisi Teodor de Sossur 1824 1903 artilleriya polkovniki ve meshur ictimai xadim olmus dilcilik meseleleri ile de maraqlanmis fransiz dili ve xususi adlarin orfoqrafiya haqqinda iki eser yazmisdir F de Sossurun atasi Anri de Sossur 1929 1905 butun omrunu geologiyaya hesr etmisdir F de Sossurun qardaslari elm aleminde taninmis sima olmuslar Leopold de Sossur 1866 1932 vyetnam ve Cin dilleri habele qedim Cin astronomiyasi uzre mutexessis Rene de Sossur 1868 1932 riyaziyyat uzre mutexessis olmus habele tebii ve suni diller problemi haqqinda bir sira eserler yazmisdir Onun qardaslarindan tekce biri Oras de Sossur 1859 1926 elmle maraqlanmamis portretist ve peyzajist ressam olmusdur onun F de Sossurun yagli boya ile cekdiyi sekli indi de durur F de Sossurun elmi texeyyulunun mueyyenlesmesinde A Piktenin boyuk rolu olmusdur Sossurun usaqliq illerinde Pixte Cenevre yaxinligindan yasayirdi Sossurun qoca dilci ile sohbetleri onda dilciliye heves oyatmisdi Pixte dilcilik palentologiyasinin banisidir Pikte Sossurun tekce dilcilik goruslerinin deyil hem de felsefi goruslerinin formalasmasinda boyuk rolu oynamisdir Pikte Hegelin dosur olmusdur Sossurun antinomiyalarinin formalasmasinda Hegelin goruslerinin Pikte vasitesile tesiri az olmamisdir F de Sossur 14 yasinda intellectual qabiliyyetini gostermisdir 1872 ci ilde 15 yasli Sossur dilin umumi sisteminin tedqiqine hesr edilmis bir eser yazir muellif oz xatirelerinde bir yerde onu Diller haqqinda terbiye basqa yerde Dilin umumi sistemi adlandirir Eser bize catmamisdir lakin S Balli onu elinde tutmus ve iki defe Sossur haqqinda nekroloqda ve Dil ve heyat eserinde ondan sitat getirmisdir Mekteb illerinde Sossur yunan ve dillerinden elave de oyrenir 1873 cu ilde 16 yasli gimnazist Sossur hind Avropa dillerinde burun sonanti haqqinda ferziyye ireli surur lakin bunu usaq eylencesi sayib elan etmir uc il sonra Bruqman analoji kesfini elan edir 1875 ci ilde Sossur Cenevre universitetine daxil olur fizika ve kimya uzre mutexessis olmaga hazirlasir dilcilik ve hind Avropa dilleri ile mesgul olmaga demek olar ki vaxti qalmir O 1877 ci ilde Hind Avropa ulu dilinde muxtelif a haqqinda adli eser yazir bu eserde burun sonanti haqqinda bir soz bele yoxdur Memuar da Sossur yazir ki Boppun qrammatikasini oxuduqdan sonra o burun sonanti fikrinden el cekmisdi Bruqmanin kesfinden sonra buna heyifsilenmisdi Umumiyyetle Sossurde oz yazdiqlarina laqeyd qalmaq xasiyyeti var idi gencliyinde o burun sonanti ferziyyesinden el cekmis yasli vaxtinda Umumi dilcilik kursu nu cap etmekden imtina etmisdi onun arxivinde anaqramlar haqqinda 99 defter Kurs haqqinda uc nazik defter vardir 1876 ci ilin oktyabr ayinda Sossur Cenevreni terk edib Leypsiq seherine gelir Sossurun tehsilini davam etdirmesi ucun Leypsiq universiteti tesadufi secilmisdi Ancaq mehz bu dovrde Leypsiq seherinde dilcilerin guclu ozeyi formalasmaqda idi Bopp mektebinin son numayendesi Georq Kursius oz yaradiciligini basa vurmaqda idi yeni cereyanin ilk numayendesi Avqust Leskin 1840 1916 Leypsiq universitetinde slavyan filologiyasi kafedrasina rehberlik edirdi Mehz burada 1878 ci ilde Bruqman ve Osthoq yeni qrammatiklerin manifestini elan edir 1878 ci ilin dekabrinda Sossur Hind Avropa dillerinde saitlerin ilkin sistemi haqqinda memuar adli eserini yazir Sossur bu eserde butov bir sistemi saitler sistemini tedqiq edir Memuar Sossuru dilcilik klassikleri ile bir siraya kecirdi Bu eser oz dovrunu 50 il qabaqladi Sossurun bu eserde ireli surduyu sonant koeffisienti emsali 1927 ci ilde terefinden parlaq suretde subut edildi ve larinqal nezeriyyesi adini aldi 1878 ci ilde Sossur universiteti bitirir ve Berline gedir 1979 ilin sonunda Leypsiqe qayidir 1880 ci ilin fevralinda Sanskrit dilinde mutleq yiyelik hal adli doktorluq dissertasiyasini muveffeqiyyetle mudafie edir 1880 ci ilin dekabrinda Parise gedir ve Paris dilcilik cemiyyetinin isinde feal istirak edir 1882 ci il dekabrin 16 da cemiyyetin katibinin muavini secilir 1881 ci ilin 30 oktyabrinda Ali tehsil mektebine ise qebul olunur ve noyabrin 5 den muhazirelere baslayir 1881 87 ci illerde qot ve quxari alman dillerinden 1887 88 ci illerde yunan ve latin dillerinin muqayiseli qrammatikasinda 1888 89 cu illerde litva dilinden kurslar aparir 1889 1890 ci illerde xesteliyi ile elaqedar olaraq mezuniyyet goturub Cenevreye qayidir Fransa qanunlarina gore xarici tebeeler kafedra mudiri ola bilmezdiler Buna gore de ona Fransaya qayitdiqdan sonra vetendasligi qebul etmeyi teklif etdiler o bu teklifi redd edir ve 1891 ci ilde hemiselik Cenevreye qayidir Sossur Cenevreye qayitdiqda onun 34 yasi vardi O Cenevrede xususi olaraq onun ucun teskil edilmis hind Avropa dillerinin ve sanskrit dilinin tarixi ve kafedrasinda ekstraordinar professor vezifesini tutur 1896 ci ilde ordinar professor olur Onun muhazire oxudugu fenleri saysaq boyuk bir siyahi alinar Bunu da qeyd etmek lazimdir ki bu fenler her ders ili deyisirdi Bundan elave o german dillerinden ve sanskrit dilinde muhazireler oxumusdur Bu dovrde o hec bir eser yazmamisdir 1906 ci ilde Vertqeymer olur 1907 ci ilin fevralinda Sossur onun yerini tutur universitetde umumi dilcilik kafedrasina rehberlik edir ve bu fenden muhazire demeye baslayir Mezh bu muhazireler Sese ve Balli terefinden onun olumunden sonra cap edilmisdir Sossur 1912 ci ilde xestelenir ve ders ilini basa vura bilmir o yeni ders ilinde de muhazirelere baslamir 1913 cu ilin 22 fevralinda vefat etmisdir Olumunden sonra onun ardicillari ve onun muhazireleri esasinda Umumi dilcilik kursu adli eserini nesr edirler Sossur butun omru boyu bele bir eser yazmaq arzusunda olmus lakin bunu gucu catmayan bir is hesab etmis hetta telebelerine demisdi ki bele bir eser yazmaq ucun ozunu hele hazir saymir Umumi dilcilik kursu muellifine dunya sohreti qazandirdi Bu eser dilcilik elminde XX esrin daxil oldugunu elan etdi Bu eser dunyanin bir sira dillerine tercume edilmisdir Mubaligesiz demek olar ki muasir dilcilikde ele bir cereyan yoxdur ki onun yaranmasinda Sossurun Umumi dilcilik kursu eserinin tesiri hiss edilmesin Sossurun dilcilik konsepsiyasiSossurun dilcilik konsepsiyasinda muhum yeri dil ve nitqi qarsilasdirmasi bir birinden ferqlendirmesi tutur Dil ve nitqin munasibeti problemini ilk defe Sossur ireli surmusdu Sossur dil nitq ve dil fealiyyetini ferqlendirmek ucun uc fransiz terminini la langue la parole la langage terminlerini dilciliye daxil edir Sossur insanin danismaq qabiliyyetini bacarigini butovlukde nitq fealiyyeti langage adlandirir Umumi fenomen olan nitq fealiyyeti daxilen dil langue ve nitq parole deye iki yere ayrilir Muellif nitq aktini nitq hesab edir Dil anlayisi langue umumiyyetle dil fealiyyeti anlayisi langage ile uygun gelir Dil dil fealiyyetinin yalniz mueyyen bir hissesidir Sossurun dili nitq fealiyyetinden ayirmasi onun insan haqqinda bilikler sisteminde yerini mueyyenlesdirmeye getirdi Sossur dili isare sistemi hesab edir Dil fikir ifade eden isareler sistemidir hem de semiotik sistemlerden en muhumudur Sossur birinci dilcidir ki semiologiya haqqinda mesele qaldirdi Semiologiya cemiyyetin heyatinda isarelerin fealiyyetini oyrenir Semiotika sosial psixologiyanin ve umumi psixologiyanin bir hissesi olmalidir Sossur yazir ki dili basqa ictimai hadiselerden onun isarevi seciyyesi ferqlendirir dil fikir ifade eden isareler sistemidir Isare sozunun ikimenali derk edilmesini aradan qaldirmaq ucun Sossur bir birini nezerde tutan ve eyni zamanda qarsiliqli sekilde qarsilasdiran her uc mefhumu oz adlari ile adlandirmagi teklif edir O teklif edir ki isare signe sozu butovlukde ifade etmek ucun saxlansin mefhum ve akustik obraz terminleri ise uygun olaraq isarelenen signifie ve isareleyen sifnificant terminleri ile evez edilsin Sossur yazir ki sonuncu iki terminin ustunluyu ondadir ki o hem oz aralarinda movcud olan qarsilasdirmani hem de butov ve butovun hisseleri arasindaki qarsilasdirmani nezere carpdirir qeyd edir Dil isaresinin ixtiyariliyinden danisarken Sossur isarenin fasilesizliyi ve deyiskenliyi prinsipi ile yanasi isarenin deyismezliyi sabitliyi prinsipi de serh edir O yazir ki eger ifade etdiyi mefhuma munasibetde isareleyen secimde serbestdirse ondan istifade eden dil kollektivine munasibetde azad deyildir Bu kollektivden fikrini sorusmadan dilin secdiyi isareleyen basqasi ile evez edile bilmez Ziddiyyetli gorune bilen bu fakti mecburi gedis adlandirmaq olar Ele bir dile deyirler Sec ele buradaca elave edirler o isareni yox bax bu isareni Sossur dilde qefil deyisikliyin bas vermemesinin dord sebebini gosterir 1 Isarenin ixtiyariliyi 2 Isarenin coxlugu 3 Sistemin olduqca murekkeb seciyyesi 4 Her handi dil innovasiyasina kollektiv etaletin muqavimeti Sossurun dilcilik teliminin ana xetti olan dil isaresi problemi tebii sekilde dil sisteminin unsurleri meselesi ile elaqelenir Dil sisteminin ilkin unsurlerini o entite mahiyyet fakt hadise ve unite vahid hisse terminleri ile adlandirir O vahid termini ile real sekilde musahide edilen nitq zenciri seqmentlerinie fakt termini ile dil fealiyyeti hadiselerini adlandirir Dilciliyin inkisafinda Sossurun yeriMuasir dilcilik elminde ele bir mekteb ve cereyan yoxdur ki Sossurun ideyalarinin tesirinden kenarda qalsin sosiolinqvistika ve cereyanlari ise Sossur ideyalarinin tam nufuzu altinda yaranmis ve formalasmisdir Ferdinand de Sossurun dilcilik elminin inkisafinda xidmetlerini bele xulase etmek olar 1 Dilcilik tarixinde Sossur dilin coxuzvu olmasini derk eden ilk tedqiqatcilarindan biri olmusdur O basa dusurdu ki dil bir yox bir nece obyekti ehtiva edir 2 F de Sossur xarici ve daxili dilciliyi qarsilasdirir Sossur gosterirdi ki dilin daxili qurulusu ile onun xarici movcudlugu seraiti arasinda hec bir uzvu zeruri ve bilavasite elaqe yoxdur 3 Dilin sinxron ve diaxron oyrenilmesi ideyasi Sossur ireli surmusdur O qeyd edir ki dilin tarixini bilmeden onun daxili mexanizmini oyrenmek ve izah etmek olar 4 F de Sossur nitq fealiyyetini dil langue ve nitqe parole ayirirdi Nitq dilin isledilmesi neticesidir ayrica danisma aktinin neticesidir Nitq ferdidir xettidir fiziki seciyyelenir Dil hemin dil kollektivinin butun uzvleri ucun mecburi olan bir biri ile qarsiliqli elaqelenmis isarelerin sistemidir 5 F de Sossur dil vahidleri arasinda elaqelerin iki seklinde gosterir sintaqmatik ve assosiativ elaqeler Birinci elaqe dilin sintaqmatik oxunda yeni nitq axininda vahidlerin bilavasite yaxinligina gore assosiasiyasi neticesinde ikinci elaqe dilin paradiqmatik oxunda vahidlerin assosiativ oxsarligi neticesinde tezahur edir F de Sossurun eserleriSossyur F de Trudy po yazykoznaniyu Per s franc yaz pod red A A Holodovicha Red M A Oborina Predisl prof N S Chemodanova M Progress 1977 696 2 s Yazykovedy mira 15 000 ekz v per Sossyur F de Zametki po obshej lingvistike M Progress 1990 2001 v per Sossyur Ferdinand de Kurs obshej lingvistiki Per s francuzskogo A M Suhotina pod redakciej i s primechaniyami R I Shor M Editorial URSS 2004 256 s Lingvisticheskoe nasledie XX veka ISBN 5 354 00556 6 obl IstinadlarFerdinand De Saussure Internet Philosophy Ontology project ing Ferdinand De Saussure GeneaStar Deutsche Nationalbibliothek Record 118605879 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Slyusareva Natalya Aleksandrovna Nekotorye poluzabytye stranicy iz istorii yazykoznaniya F de Sossyur i U Uitnej Obshee i romanskoe yazykoznanie K 60 letiyu R A Budagova Moskva 1972 E Recebli F de Sossurun dilcilik gorusleri Baki 2003 9 s Saussure s Third Course of Lectures in General Linguistics 1910 1911 Emile Constantin ders notlarindan Language and Communication series volume 12 trans and ed E Komatsu and R Harris Oxford p 16 Saussure s Third Course of Lectures in General Linguistics 1910 1911 Emile Constantin ders notlarindan Language and Communication series volume 12 trans and ed E Komatsu and R Harris Oxford p 66 Saussure s Third Course of Lectures in General Linguistics 1910 1911 Emile Constantin ders notlarindan Language and Communication series volume 12 trans and ed E Komatsu and R Harris Oxford p 71 Saussure s Third Course of Lectures in General Linguistics 1910 1911 Emile Constantin ders notlarindan Language and Communication series volume 12 trans and ed E Komatsu and R Harris Oxford p 73Hemcinin baxde Sossyur Ferdinand 2006 12 09 at the Wayback Machine G E Kedrova E B Omelyanova A M Egorov Biografiya Kurs obshej lingvistiki Izvlecheniya Bondarev A P Sossyur i teoriya literatury Elektronnaya enciklopediya Sovremennaya francuzskaya literatura 2011 2012 02 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 07