Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanov Fazil Lətif oğlu (10 may 1936, Ağsu rayonu – 7 iyul 2016) — Azərbaycanın tanınmış arxeoloq-tarixçisi, tarix elmləri namizədi.
| Fazil Osmanov | |
|---|---|
| Fazil Lətif oğlu Osmanov | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Sanqalan, Ağsu rayonu |
| Vəfat tarixi | (80 yaşında) |
| Təhsili | |
Həyatı
Fazil Osmanov 1936-cı il mayın 10-da Ağsu rayonunun Sanqalan kəndində anadan olmuşdur.
1949-1953-cu illərdə Sabir adına Şamaxı Pedaqoji Texnikumunda orta ixtisas təhsili almış, 1954-1959-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsində oxumuşdur.
1968-ci ilin may ayında "Qafqaz Albaniyasının maddi mədəniyyəti (e.ə. III – b. e. III əsrləri)" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək tarix elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır.
1959-cu ildən Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunda baş laborant, kiçik elmi işçi, baş elmi ısçi, 1996-cı ildən isə AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda aparıcı elmi isçi vəzifəsində çalışır.
Fazil Osmanov 1959-1960-cı illərdən başlayaraq bir sıra arxeoloji və etnoqrafik ekspedisiyalarda – Qəbələ, Xaçbulaq, Şamaxı, Naxçıvan, Qazax, Bakı, Kəlbəcər, Cəbrayıl və s. iştirak etmiş, Ağsu-İsmayıllı, Ağcabədi arxeoloji ekspedisiyalarına rəhbərlik etmişdir. O, ilk dəfə olaraq Ağsu rayonunda Nüydi, Qaraçıbulaq, Uzunboylar, Qırlartəpə antik dövr yaşayış məskəni və nekropollarını, İsmayıllı rayonunda Talıstan, Kürdüvan, Mollaisaqlı, Hacıhətəmli, Qalagah, Şəkili, Ağcabədi rayonunda Qaraköbər, Qalatəpə, Bərdə rayonunda Şortəpə şəhərgah və nekropollarını üzə çıxarmış, tədqiq etmişdir.
Fazil Osmanov çox dəyərli bir alimin, müəllimin – Saleh Qazıyevin məktəbində yetişmişdir. Qəbələdə aparılan arxeoloji qazıntılarda fəal və könüldən iştirakı, müəlliminin məsləhətləri ona sonrakı qazıntılarında həmişə dayaq durmuşdur. Elə ilk elmi məqaləsi də Qəbələ qazıntılarının nəticələrindən bəhs edən, 1962-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Məruzələrində nəşr olunmuş "Qəbələdə bağçılığın inkişafına dair" adlanır. Məqalə uğurlu olmuş, Fazil Osmanovun sonrakı illərdə çoxsaylı məqalələrinin yazılmasına stimul vermişdir.
Elə həmin il nəşr etdirdiyi iknci elmi məqaləsində isə Azərbaycan tarix elminə hələ bəlli olmayan, arxeloq beli, hətta ayağı dəyməyən Ağsu ərazisinin maddi-mədəniyyət abidələri haqqında ilkin məlumat vermiş və bu ərazinin tədqiq olunmasının zəruriliyini göstərmişdir.
XX əsrin ortalarına qədər Azərbaycan tarixşünaslığında zəif öyrənilmiş sahələrdən biri antik dövr olmuşdur. Mingəçevir abidəsinin öyrənilməsi ilə bu sahədə yeni mərhələ başlasa da, bu dövrün Azərbaycanın digər bölgələrində, o cümlədən Şirvan tarixi bölgəsində necə xarakterizə olunması bir vəzifə kimi Azərbaycan tarix elminin qarşısında durmuşdur.
Şirvan tarixi bölgəsi Azərbaycan tarixinin bütün mərhələlərinin şahidi olduğundan burada uzunmüddətli tədqiqatların aparılması, maddi-mədəniyyət abidələrinin aşkara çıxarılması həm antik dövrün, həm də antik dövrdən əvvəlki və sonrakı dövrlərin tədqiq edilməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Şamaxıda aparılan arxeoloji qazıntıları nəzərə almasaq, Şirvan tarixi bölgəsində bu əhəmiyyətli işin geniş elmi səviyyədə görülməsi Fazil Osmanovun adı ilə bağlıdır.
Fazil Osmanov elmi fəaliyyətinin ilk illərində Qəbələdə topladığı arxeoloji qazıntı aparmaq təcrübəsini Ağsu və İsmayıllı rayonları ərazisində tətbiq etməyə başlamış, uzun axtarışlar və gərgin əməyi sayəsində bu bölgəyə arxeoloji ekspedisiyalar təşkil edilməsinə nail olmuşdur. 1963-cü ildə nəşr etdirdiyi məqaləsində İsmayıllı rayonu ərazisindəki Mollaisaqlı antik dövr abidəsi, Cavanşir qalası kimi möhtəşəm abidələr haqqında dəyərli məlumat verməklə geniş tədqiqatlara yol açılmasına çalışmışdır.
Antik dövrdə tarixi Şirvan bölgəsində yaşayan albanların dini idealogiyası məsələsi Fazil Osmanovun əsərlərində öz həllini birmənalı şəkildə tapmış, onların bütə tapan bütpərəstlər olduğu dönə-dönə vurğulanmışdır. O, bu tezisi Mollaisaqlı, Qaraçıbulaq, Qırlartəpə və digər abidələrdən tapdığı gil bütlər əsasında, dəlillərlə sübuta yetirmişdir.
Fazil Osmanovun tədqiqatlarında daha çox diqqət yetirdiyi problemlərdən biri müxtəlif tipli alban qəbir abidələrinin tədqiqi məsələsidir. Onun sadə torpaq, küp və təknə qəbirləri haqqında yazdığı elmi əsərlər hər zaman arxeoloqların, tarixçilərin müraciət etdiyi dəyərli tədqiqatlardır. Qəbirlərin mənşəyi haqqında söylədiyi elmi dəlillərlə əsaslandırılmış mülahizələr, gəldiyi nəticələr nəinki Azərbaycan, həmçinin xarici ölkə mütəxəssislərinin də diqqətini cəlb etmişdir. Bu məsələyə dair görkəmli Azərbaycan tarixçisi Iqrar Əliyevlə birlikdə dəfələrlə elmi məqalələrlə çıxış etmişdir.
Fazil Osmanov Şirvan tarixi bölgəsinin antik dövrü tarixinin öyrənilməsi sahəsində məktəb yaratmış, uzun müddətli tədqiqatları nəticəsində Azərbaycan antik dövr tarixinə maraqlı yeniliklər gətirmişdir. Azərbaycanda ilk və tək nümunə olan antik dövr dəbilqəsi məhz Fazil Osmanovun Nüydi qazıntılarında 2 saylı torpaq qəbirdən aşkar olunmuşdur. Onun həmin dəbilqə həqqında yazdığı məqalə isə öz elmi tutarlılığı ilə ədəbiyyatımızda seçilir.
Nüydidə 11 saylı torpaq qəbirdən aşkar edilmiş gümüş pul dəfinəsi isə Qafqaz Albaniyasında sikkə kəsilməsinin və albanların pulu "tanıdığının" ən bariz göstəricisidir. Məhz Fazil Osmanov ilk dəfə olaraq qəbirdən albanların ellin pullarını təqlid yolu kəsdirdikləri sikkələri dəfinə halında əldə etmişdir.
Nüydi abidəsinin ardınca Fazil Osmanov Ağsu rayonundakı möhtəşəm Uzunboylar və Qırlartəpə abidələrinin tədqiqinə başlamışdır. E.ə. V-IV əsrlərə aid zəngin qəbirlərin aşkar olun-duğu Uzunboylar abidəsi antik dövrə keçid mərhələsini xarakterizə etmək üçün ən yaxşı materiallar vermişdir.
Qırlartəpə yaşayış yerindən isə eneolitdən başlayaraq orta əsrlərə qədər geniş dövrə aid maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Fazil Osmanov uzun müddət bu abidədə arxeoloji qazıntılar aparmış və fasilələrlə hələ də aparmaqdadır. Bu abidədən çox maraqlı nəticələr əldə edən Fazil Osmanov antik və ilk orta əsrlər dövrlərinə aid olan, Ipək yolu karvanlarının dayandığı və ticarət etdiyi qala-şəhərin qəbristanlığını da tədqiq edir.
Fazil Osmanov nəinki Şirvan bölgəsini, həmçinin Muğan, Naxçıvan, Qarabağ bölgələrini tədqiq etmiş, qazıntıların nəticələrini elmi məqalələrində yetərincə işıqlandırmışdır.
Fazil Osmanov çox gözəl foto çəkmək qabiliyyətinə malik olmuşdur. Onun çəkdiyi fotolar öz bənzərsizliyi ilə seçilir. Onun Sanqalan kəndindəki uzun ömürlü ağac, Azıx mağarasının kənardan görünüşü kimi maraqlı şəkillərlə yanaşı, qazıntı prosesi və tapılmış materialları da çox zaman şəxsən özü çəkmişdir.
Fazil Osmanov ən maraqlı arxeoloji materiallarını Azərbaycan Tarixi Muzeyinə təhvil vermişdir. Onun Nüydi, Mollaisaqlı, Hacıhətəmli, Kürdüvan və digər abidələrdən aşkar etdiyi maddi-mədəniyyət nümunələri Azərbaycan Tarixi Muzeyi Arxeologiya fondunda mühafizə edilir. Tunc dəbilqə, gil bütlər və gümüş sikkələr, Muzey ekspozisiyasında nümayiş etdirilir.
Fazil Osmanov qırx yeddi illik elmi fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanın antik dövr tarixi və mədəniyyəti üzrə tədqiqat sahəsi və məktəbi yaratmışdır. Gənclərin öhdəsinə bu məktəbdən daha çox şey götürmək, öyrənmək düşür.
Fazil Osmanov elmi tədqiqatla yanaşı, 1993-cü ildən ADPU-nun Şamaxı filialında müəllim, 1998-ci ildən ADPU-nun Şamaxı filialında tarix-filologiya fakultəsinin "Ümumi tarix və ictimai elmlər" kafedrasının müdiri işləmişdir. Şamaxı filialı ləğv edildikdən sonra Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində magistrlərin hazırlanmasında böyük əmək sərf etmişdir.
İstinadlar
- Azərbaycanın tanınmış arxeoloq-tarixçisi vəfat edib 2016-07-08 at the Wayback Machine. milli.az, 07.07.2016 (az.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Osmanov Fazil Letif oglu 10 may 1936 Agsu rayonu 7 iyul 2016 Azerbaycanin taninmis arxeoloq tarixcisi tarix elmleri namizedi Fazil OsmanovFazil Letif oglu OsmanovDogum tarixi 10 may 1936Dogum yeri Sanqalan Agsu rayonuVefat tarixi 6 iyul 2016 80 yasinda Tehsili Baki Dovlet UniversitetiHeyatiFazil Osmanov 1936 ci il mayin 10 da Agsu rayonunun Sanqalan kendinde anadan olmusdur 1949 1953 cu illerde Sabir adina Samaxi Pedaqoji Texnikumunda orta ixtisas tehsili almis 1954 1959 cu illerde Azerbaycan Dovlet Universitetinin tarix fakultesinde oxumusdur 1968 ci ilin may ayinda Qafqaz Albaniyasinin maddi medeniyyeti e e III b e III esrleri movzusunda namizedlik dissertasiyasi mudafie ederek tarix elmleri namizedi alimlik derecesi almisdir 1959 cu ilden Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasi Tarix Institutunda bas laborant kicik elmi isci bas elmi isci 1996 ci ilden ise AMEA nin Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunda aparici elmi isci vezifesinde calisir Fazil Osmanov 1959 1960 ci illerden baslayaraq bir sira arxeoloji ve etnoqrafik ekspedisiyalarda Qebele Xacbulaq Samaxi Naxcivan Qazax Baki Kelbecer Cebrayil ve s istirak etmis Agsu Ismayilli Agcabedi arxeoloji ekspedisiyalarina rehberlik etmisdir O ilk defe olaraq Agsu rayonunda Nuydi Qaracibulaq Uzunboylar Qirlartepe antik dovr yasayis meskeni ve nekropollarini Ismayilli rayonunda Talistan Kurduvan Mollaisaqli Hacihetemli Qalagah Sekili Agcabedi rayonunda Qarakober Qalatepe Berde rayonunda Sortepe sehergah ve nekropollarini uze cixarmis tedqiq etmisdir Fazil Osmanov cox deyerli bir alimin muellimin Saleh Qaziyevin mektebinde yetismisdir Qebelede aparilan arxeoloji qazintilarda feal ve konulden istiraki muelliminin meslehetleri ona sonraki qazintilarinda hemise dayaq durmusdur Ele ilk elmi meqalesi de Qebele qazintilarinin neticelerinden behs eden 1962 ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Meruzelerinde nesr olunmus Qebelede bagciligin inkisafina dair adlanir Meqale ugurlu olmus Fazil Osmanovun sonraki illerde coxsayli meqalelerinin yazilmasina stimul vermisdir Ele hemin il nesr etdirdiyi iknci elmi meqalesinde ise Azerbaycan tarix elmine hele belli olmayan arxeloq beli hetta ayagi deymeyen Agsu erazisinin maddi medeniyyet abideleri haqqinda ilkin melumat vermis ve bu erazinin tedqiq olunmasinin zeruriliyini gostermisdir XX esrin ortalarina qeder Azerbaycan tarixsunasliginda zeif oyrenilmis sahelerden biri antik dovr olmusdur Mingecevir abidesinin oyrenilmesi ile bu sahede yeni merhele baslasa da bu dovrun Azerbaycanin diger bolgelerinde o cumleden Sirvan tarixi bolgesinde nece xarakterize olunmasi bir vezife kimi Azerbaycan tarix elminin qarsisinda durmusdur Sirvan tarixi bolgesi Azerbaycan tarixinin butun merhelelerinin sahidi oldugundan burada uzunmuddetli tedqiqatlarin aparilmasi maddi medeniyyet abidelerinin askara cixarilmasi hem antik dovrun hem de antik dovrden evvelki ve sonraki dovrlerin tedqiq edilmesi baximindan boyuk ehemiyyet kesb etmisdir Samaxida aparilan arxeoloji qazintilari nezere almasaq Sirvan tarixi bolgesinde bu ehemiyyetli isin genis elmi seviyyede gorulmesi Fazil Osmanovun adi ile baglidir Fazil Osmanov elmi fealiyyetinin ilk illerinde Qebelede topladigi arxeoloji qazinti aparmaq tecrubesini Agsu ve Ismayilli rayonlari erazisinde tetbiq etmeye baslamis uzun axtarislar ve gergin emeyi sayesinde bu bolgeye arxeoloji ekspedisiyalar teskil edilmesine nail olmusdur 1963 cu ilde nesr etdirdiyi meqalesinde Ismayilli rayonu erazisindeki Mollaisaqli antik dovr abidesi Cavansir qalasi kimi mohtesem abideler haqqinda deyerli melumat vermekle genis tedqiqatlara yol acilmasina calismisdir Antik dovrde tarixi Sirvan bolgesinde yasayan albanlarin dini idealogiyasi meselesi Fazil Osmanovun eserlerinde oz hellini birmenali sekilde tapmis onlarin bute tapan butperestler oldugu done done vurgulanmisdir O bu tezisi Mollaisaqli Qaracibulaq Qirlartepe ve diger abidelerden tapdigi gil butler esasinda delillerle subuta yetirmisdir Fazil Osmanovun tedqiqatlarinda daha cox diqqet yetirdiyi problemlerden biri muxtelif tipli alban qebir abidelerinin tedqiqi meselesidir Onun sade torpaq kup ve tekne qebirleri haqqinda yazdigi elmi eserler her zaman arxeoloqlarin tarixcilerin muraciet etdiyi deyerli tedqiqatlardir Qebirlerin menseyi haqqinda soylediyi elmi delillerle esaslandirilmis mulahizeler geldiyi neticeler neinki Azerbaycan hemcinin xarici olke mutexessislerinin de diqqetini celb etmisdir Bu meseleye dair gorkemli Azerbaycan tarixcisi Iqrar Eliyevle birlikde defelerle elmi meqalelerle cixis etmisdir Fazil Osmanov Sirvan tarixi bolgesinin antik dovru tarixinin oyrenilmesi sahesinde mekteb yaratmis uzun muddetli tedqiqatlari neticesinde Azerbaycan antik dovr tarixine maraqli yenilikler getirmisdir Azerbaycanda ilk ve tek numune olan antik dovr debilqesi mehz Fazil Osmanovun Nuydi qazintilarinda 2 sayli torpaq qebirden askar olunmusdur Onun hemin debilqe heqqinda yazdigi meqale ise oz elmi tutarliligi ile edebiyyatimizda secilir Nuydide 11 sayli torpaq qebirden askar edilmis gumus pul definesi ise Qafqaz Albaniyasinda sikke kesilmesinin ve albanlarin pulu tanidiginin en bariz gostericisidir Mehz Fazil Osmanov ilk defe olaraq qebirden albanlarin ellin pullarini teqlid yolu kesdirdikleri sikkeleri define halinda elde etmisdir Nuydi abidesinin ardinca Fazil Osmanov Agsu rayonundaki mohtesem Uzunboylar ve Qirlartepe abidelerinin tedqiqine baslamisdir E e V IV esrlere aid zengin qebirlerin askar olun dugu Uzunboylar abidesi antik dovre kecid merhelesini xarakterize etmek ucun en yaxsi materiallar vermisdir Qirlartepe yasayis yerinden ise eneolitden baslayaraq orta esrlere qeder genis dovre aid maddi medeniyyet numuneleri askar olunmusdur Fazil Osmanov uzun muddet bu abidede arxeoloji qazintilar aparmis ve fasilelerle hele de aparmaqdadir Bu abideden cox maraqli neticeler elde eden Fazil Osmanov antik ve ilk orta esrler dovrlerine aid olan Ipek yolu karvanlarinin dayandigi ve ticaret etdiyi qala seherin qebristanligini da tedqiq edir Fazil Osmanov neinki Sirvan bolgesini hemcinin Mugan Naxcivan Qarabag bolgelerini tedqiq etmis qazintilarin neticelerini elmi meqalelerinde yeterince isiqlandirmisdir Fazil Osmanov cox gozel foto cekmek qabiliyyetine malik olmusdur Onun cekdiyi fotolar oz benzersizliyi ile secilir Onun Sanqalan kendindeki uzun omurlu agac Azix magarasinin kenardan gorunusu kimi maraqli sekillerle yanasi qazinti prosesi ve tapilmis materiallari da cox zaman sexsen ozu cekmisdir Fazil Osmanov en maraqli arxeoloji materiallarini Azerbaycan Tarixi Muzeyine tehvil vermisdir Onun Nuydi Mollaisaqli Hacihetemli Kurduvan ve diger abidelerden askar etdiyi maddi medeniyyet numuneleri Azerbaycan Tarixi Muzeyi Arxeologiya fondunda muhafize edilir Tunc debilqe gil butler ve gumus sikkeler Muzey ekspozisiyasinda numayis etdirilir Fazil Osmanov qirx yeddi illik elmi fealiyyeti neticesinde Azerbaycanin antik dovr tarixi ve medeniyyeti uzre tedqiqat sahesi ve mektebi yaratmisdir Genclerin ohdesine bu mektebden daha cox sey goturmek oyrenmek dusur Fazil Osmanov elmi tedqiqatla yanasi 1993 cu ilden ADPU nun Samaxi filialinda muellim 1998 ci ilden ADPU nun Samaxi filialinda tarix filologiya fakultesinin Umumi tarix ve ictimai elmler kafedrasinin mudiri islemisdir Samaxi filiali legv edildikden sonra Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Universitetinde magistrlerin hazirlanmasinda boyuk emek serf etmisdir IstinadlarAzerbaycanin taninmis arxeoloq tarixcisi vefat edib 2016 07 08 at the Wayback Machine milli az 07 07 2016 az