Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Termodinamikanın başlanğıcı |
|---|
 |
| məqalə «Termodinamika» seriyasının bir hissəsidir |
| Termodinamikanın sıfır qanunu |
| Termodinamikanın birinci qanunu |
| Termodinamikanın ikinci qanunu |
| Termodinamikanın üçüncü qanunu |
| Termodinamikanın bölmələri |
| Vəziyyət tənliyi |
| Termodinamik kəmiyyətlər |
| Termodinamik potensial |
| Termodinamik dövrə |
| Faza keçidi |
| Faza keçidləri |
| redaktə |
Faza keçidləri - termodinamikanın daxili vəziyyətin dəyişməsi ilə əlaqələnən maddənin bir termodinamik fazadan digər fazaya keçididir.
Real qazla maye arasındakı aralıq vəziyyət buxar şəkilli və ya buxar adlanır. Mayenin buxara çevrilməsi, yəni bir aqreqat vəziyyətindən digərinə çevrilməsi faza keçidi adlanır. Faza keçidində maddənin fiziki tərkibinin sıçrayışla dəyişməsi müşahidə olunur. Faza keçidlərinin bir çoxunda aqreqat vəziyyəti dəyişmir. Aqreqat vəziyyətinin dəyişməsində isə faza keçidi mövcuddur.
Faza keçidlərinə misallar
-ərimə (və onun əksi olan bərkimə);
-buxarlanma (və əks proses-kondensasiya) ;
-sublimasiya (qazın birbaşa bərk hala keçməsi, əks proses-desublimasiya);
-ferromaqnitin paramaqnitə keçməsi;
-ifratkeçirici metalın normal keçirici hala keçməsi;
-bərk cismin bir kristallik modifikasiyadan digərinə (məsələn, kükürdün rombik quruluşdan monoklin quruluşa) keçməsi;
-T≈2K temperaturunda heliumun normal Helium-I halından ifrataxıcı Helium-II halına keçməsi;
-amorf maddələrin şüşəvari hala keçməsi və s.
Tədrici gedən faza keçidlərində sistemin hər iki fazasında temperatur (T), təzyiq (P) və kimyəvi potensial (μ) eyni olur. Digər termik və kalorik kəmiyyətlərə gəldikdə onların bəzisi kəsilməz, bəziləri isə sıçrayışla dəyişir. [2]
(Termik kəmiyyətlər dedikdə temperatur-T, təzyiq- P, həcm-V; kalorik kəmiyyətlər dedikdə enerji vahidlərində olan kəmiyyətlər: daxili enerji-U, entropiya-S, entalpiya-W və b. nəzərdə tutulur).
Faza keçidlərinin təsnifatı
Faza keçidlərinin təsnifatına müxtəlif baxışlar var.
Fizikada ən çox istifadə olunan (1933) görə faza keçidlərinin növlərə ayrılması termodinamik potensialların müxtəlif tərtib törəmələrinin özünü necə aparması ilə müəyyənləşdirilir.
öz təbii dəyişənlərinə görə həmişə (faza keçidində də) kəsilməz funksiyalardır, lakin oların hər hansı (birinci, ikinci,...) tərtib törəmələri faza keçidi nöqtəsində sıçrayışla dəyişir. Faza keçidinin növünün nömrəsi sıçrayışa uğrayan ən kiçik tərtibli törəmənin tərtibi ilə müəyyən olunur. Məsələn, əgər faza keçidində termodinamik potensialın birinci tərtib törəməsi kəsilməz, ikinci tərtib törəməsi isə sıçrayışla dəyişirsə, bu, ikinci növ faza keçididir.
Təbiətdə və fiziki təcrübələrdə rast gəlinən faza keçidlərinin mütləq əksəriyyəti birinci və ya ikinci növə aiddir. Termodinamikanın prinsipləri və qanunları üçüncü və daha yüksək tərtibli faza keçidlərinin olmasını inkar etmir, lakin təcrübədə hələlik belə faza keçidləri tapılmamışdır. [2]
Birinci növ faza keçidləri
Birinci növ faza keçidləri elə keçidlərə deyilir ki, keçid nöqtəsində sistemin Gibbs termodinamik potensialı (və kimyəvi potensialı) kəsilməz, lakin bu potensialın temperatura və təzyiqə görə birinci tərtib törəmələri ilə təyin olunan fiziki kəmiyyətlər (entropiya və həcm) sıçrayışla dəyişsin[1].
Birinci növ faza keçidlərinin xarakterik əlamətləri: keçid zamanı istilik udulur və ya buraxılır (buna gizlin enerji deyilir), maddənin sıxlığı (başqa sözlə, onun tərsi olan xüsusi həcmi) sıçrayışla dəyişir. Faza keçidi sabit temperaturda və təzyiqdə getdiyi üçün - sistemin istilik tutumu (CP=dQ/dT), sabit təzyiqdə istidən genişlənmə əmsalı 〖 α〗_P=1/V (∂V/∂T)_P və izotermik sıxılma əmsalı γ_T=-1/V (∂V/∂P)_T keçid nöqtəsində sonsuzluğa bərabərdir.
İkinci növ faza keçidləri
elə keçidlərə deyilir ki, keçid nöqtəsində sistemin Gibbs termodinamik potensialı (kimyəvi potensialı) və potensialın temperatura və təzyiqə görə birinci tərtib törəmələri ilə təyin olunan fiziki kəmiyyətlər (entropiya və həcm) kəsilməz, lakin Gibbs potensialının ikiinci tərtib törəmələri ilə təyin olunan fiziki kəmiyyətlər (istilik tutumu, sıxılma əmsalı, istidən genişlənmə əmsalı) sıçrayışla dəyişsin[1].
İkinci növ faza keçidi (bu, yalnız bir aqreqat halı daxilində baş verir) zamanı istilik udulması və ya buraxılması baş vermir (gizlin enerji q=0), maddənin sıxlığı (və xüsusi həcmi) hər iki fazada eyni olur, sistemin istilik tutumu, sabit təzyiqdə istidən genişlənmə əmsalı və izotermik sıxılma əmsalı sıçrayışla dəyişir (lakin birinci növ faza keçidində olduğu kimi sonsuz olmur). İkinci növ faza keçidləri zamanı maddənin quruluş simmetriyası dəyişir (simmetriya aşağı düşür və ya yüksəlir).
Birinci növ faza keçidləri (S və V sıçrayışla dəyişdiyindən) bəzən kəsilən faza keçidləri, ikinci növ faza keçidləri (S və V kəsilməzdir) isə kəsilməyən faza keçidləri adlandırılır.
Birinci növ faza keçidlərinin ətraflı nəzəriyyəsi qurulmuşdur, lakin ikinci növ faza keçidlərinə aid məsələlər hələ tam aydınlaşdırılmayıb: bu sahədə bir çox işlər görülsə də, bu keçidlərin ardıcıl nəzəriyyəsinin qurulması (o cümlədən, keçid temperaturu ətrafında effektlərin temperatur asılılığının tapılması) fizikanın mühüm problemlərindən biri kimi qalır[3].
Ədəbiyyat
- B.M.Əsgərov. Termodinamika və statistik fizika. Bakı, 2005, 631 səh.
- И. П. Базаров. Термодинамика. Санкт-Петербург, Москва, Краснодар, 2010, 384 с.
- В. Л. Гинзбург. О физике и астрофизике. Москва, 1995, 400 c.
- Базаров И. П. Заблуждения и ошибки в термодинамике. Изд. 2-ое испр. М.: Едиториал УРСС, 2003. 120 с.
- Александров А. А. Термодинамические основы циклов теплоэнергетических установок. Издательство МЭИ, 2004.
- Стенли. Г. Фазовые переходы и критические явления. — М.: Мир, 1973.
- Паташинский А. З., Покровский В. Л. Флуктуационная теория фазовых переходов. — М.: Наука, 1981.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Termodinamikanin baslangicimeqale Termodinamika seriyasinin bir hissesidirTermodinamikanin sifir qanunuTermodinamikanin birinci qanunuTermodinamikanin ikinci qanunuTermodinamikanin ucuncu qanunuTermodinamikanin bolmeleriVeziyyet tenliyiTermodinamik kemiyyetlerTermodinamik potensialTermodinamik dovreFaza kecidiFaza kecidleriredaktePortal Fizika Faza kecidleri termodinamikanin daxili veziyyetin deyismesi ile elaqelenen maddenin bir termodinamik fazadan diger fazaya kecididir Real qazla maye arasindaki araliq veziyyet buxar sekilli ve ya buxar adlanir Mayenin buxara cevrilmesi yeni bir aqreqat veziyyetinden digerine cevrilmesi faza kecidi adlanir Faza kecidinde maddenin fiziki terkibinin sicrayisla deyismesi musahide olunur Faza kecidlerinin bir coxunda aqreqat veziyyeti deyismir Aqreqat veziyyetinin deyismesinde ise faza kecidi movcuddur Faza kecidlerine misallar erime ve onun eksi olan berkime buxarlanma ve eks proses kondensasiya sublimasiya qazin birbasa berk hala kecmesi eks proses desublimasiya ferromaqnitin paramaqnite kecmesi ifratkecirici metalin normal kecirici hala kecmesi berk cismin bir kristallik modifikasiyadan digerine meselen kukurdun rombik qurulusdan monoklin qurulusa kecmesi T 2K temperaturunda heliumun normal Helium I halindan ifrataxici Helium II halina kecmesi amorf maddelerin susevari hala kecmesi ve s Tedrici geden faza kecidlerinde sistemin her iki fazasinda temperatur T tezyiq P ve kimyevi potensial m eyni olur Diger termik ve kalorik kemiyyetlere geldikde onlarin bezisi kesilmez bezileri ise sicrayisla deyisir 2 Termik kemiyyetler dedikde temperatur T tezyiq P hecm V kalorik kemiyyetler dedikde enerji vahidlerinde olan kemiyyetler daxili enerji U entropiya S entalpiya W ve b nezerde tutulur Faza kecidlerinin tesnifatiFaza kecidlerinin tesnifatina muxtelif baxislar var Fizikada en cox istifade olunan 1933 gore faza kecidlerinin novlere ayrilmasi termodinamik potensiallarin muxtelif tertib toremelerinin ozunu nece aparmasi ile mueyyenlesdirilir oz tebii deyisenlerine gore hemise faza kecidinde de kesilmez funksiyalardir lakin olarin her hansi birinci ikinci tertib toremeleri faza kecidi noqtesinde sicrayisla deyisir Faza kecidinin novunun nomresi sicrayisa ugrayan en kicik tertibli toremenin tertibi ile mueyyen olunur Meselen eger faza kecidinde termodinamik potensialin birinci tertib toremesi kesilmez ikinci tertib toremesi ise sicrayisla deyisirse bu ikinci nov faza kecididir Tebietde ve fiziki tecrubelerde rast gelinen faza kecidlerinin mutleq ekseriyyeti birinci ve ya ikinci nove aiddir Termodinamikanin prinsipleri ve qanunlari ucuncu ve daha yuksek tertibli faza kecidlerinin olmasini inkar etmir lakin tecrubede helelik bele faza kecidleri tapilmamisdir 2 Birinci nov faza kecidleriBirinci nov faza kecidleri ele kecidlere deyilir ki kecid noqtesinde sistemin Gibbs termodinamik potensiali ve kimyevi potensiali kesilmez lakin bu potensialin temperatura ve tezyiqe gore birinci tertib toremeleri ile teyin olunan fiziki kemiyyetler entropiya ve hecm sicrayisla deyissin 1 Birinci nov faza kecidlerinin xarakterik elametleri kecid zamani istilik udulur ve ya buraxilir buna gizlin enerji deyilir maddenin sixligi basqa sozle onun tersi olan xususi hecmi sicrayisla deyisir Faza kecidi sabit temperaturda ve tezyiqde getdiyi ucun sistemin istilik tutumu CP dQ dT sabit tezyiqde istiden genislenme emsali a P 1 V V T P ve izotermik sixilma emsali g T 1 V V P T kecid noqtesinde sonsuzluga beraberdir Ikinci nov faza kecidleriele kecidlere deyilir ki kecid noqtesinde sistemin Gibbs termodinamik potensiali kimyevi potensiali ve potensialin temperatura ve tezyiqe gore birinci tertib toremeleri ile teyin olunan fiziki kemiyyetler entropiya ve hecm kesilmez lakin Gibbs potensialinin ikiinci tertib toremeleri ile teyin olunan fiziki kemiyyetler istilik tutumu sixilma emsali istiden genislenme emsali sicrayisla deyissin 1 Ikinci nov faza kecidi bu yalniz bir aqreqat hali daxilinde bas verir zamani istilik udulmasi ve ya buraxilmasi bas vermir gizlin enerji q 0 maddenin sixligi ve xususi hecmi her iki fazada eyni olur sistemin istilik tutumu sabit tezyiqde istiden genislenme emsali ve izotermik sixilma emsali sicrayisla deyisir lakin birinci nov faza kecidinde oldugu kimi sonsuz olmur Ikinci nov faza kecidleri zamani maddenin qurulus simmetriyasi deyisir simmetriya asagi dusur ve ya yukselir Birinci nov faza kecidleri S ve V sicrayisla deyisdiyinden bezen kesilen faza kecidleri ikinci nov faza kecidleri S ve V kesilmezdir ise kesilmeyen faza kecidleri adlandirilir Birinci nov faza kecidlerinin etrafli nezeriyyesi qurulmusdur lakin ikinci nov faza kecidlerine aid meseleler hele tam aydinlasdirilmayib bu sahede bir cox isler gorulse de bu kecidlerin ardicil nezeriyyesinin qurulmasi o cumleden kecid temperaturu etrafinda effektlerin temperatur asililiginin tapilmasi fizikanin muhum problemlerinden biri kimi qalir 3 EdebiyyatB M Esgerov Termodinamika ve statistik fizika Baki 2005 631 seh I P Bazarov Termodinamika Sankt Peterburg Moskva Krasnodar 2010 384 s V L Ginzburg O fizike i astrofizike Moskva 1995 400 c Bazarov I P Zabluzhdeniya i oshibki v termodinamike Izd 2 oe ispr M Editorial URSS 2003 120 s Aleksandrov A A Termodinamicheskie osnovy ciklov teploenergeticheskih ustanovok Izdatelstvo MEI 2004 Stenli G Fazovye perehody i kriticheskie yavleniya M Mir 1973 Patashinskij A Z Pokrovskij V L Fluktuacionnaya teoriya fazovyh perehodov M Nauka 1981