Evarist Qalua

Evarist Qalua (fr. Évariste Galois; 25 oktyabr 1811^[…], Bur-la-Ren – 31 may 1832^[…], Paris) — fransız riyaziyyatçısı, müasir cəbrin və qrup nəzəriyyəsinin banisi. Onun cəbri tənliklərə aid əsərləri müasir cəbrin əsaslarını qoymuşdur; cəbrin əsas anlayışlarından olan qrup, sahə və s. Qaluanın ideyaları ilə bağlıdır.

Evarist Qalua
fr. Évariste Galois
Doğum tarixi	25 oktyabr 1811(1811-10-25)^[…]
Doğum yeri	Bur-la-Ren
Vəfat tarixi	31 may 1832(1832-05-31)^[…](20 yaşında)
Vəfat yeri	Paris, Paris
Vəfat səbəbi	güllə yarası^[d]
İş yeri	Paris Ali Normal Məktəbi
Təhsili	Paris Ali Normal Məktəbi, Böyük Lüdovik Liseyi^[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Riyaziyyata kiçik yaşlarından meyl edib. O, dörddən yüksək dərəcəli cəbri tənliyin radikallarla ümumi şəkildə həll edilmədiyini Paolo Ruffini və Nils Hendrik Abeldən asılı olmadan göstərmişdir.

Qalua yüksək dərəcəli cəbri tənliklərin radikalla həlli üçün zəruri şərtləri tapmış və Paris Elmlər Akademiyasına göndərmişdir. Qaluanın işləri yalnız XIX əsrin 70-ci illərində Jozef Liuvillin 1846-cı ildə çap olunmuş əsərlərindən sonra geniş yayılmışdır. Qalua cəbri funksiyaların inteqralı haqqında əsas teoremləri ifadə etməklə bərabər, riyaziyyata qrup, altqrup, normal bölən və meydan anlayışlarını da gətirmişdir. Onun ideyaları təkcə cəbrin yox, bütün riyaziyyatın inkişafına təsir göstərmişdir.

Qaluanın qrup nəzəriyyəsi müasir kvant mexanikasında, kristalloqrafiyada və təbiətşünaslıqda öz tətbiqlərini tapmışdır. Son yüzillikdə riyaziyyatın bütün sahələrində Qaluanın ideyaları bu və ya digər şəkildə tətbiqini tapmışdır.

Qalua 1832-ci ildə 20 yaşında dueldə öldürülmüşdür. Əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə olunmuşdur.

Həmçinin bax

• Evklid həndəsəsi

İstinadlar

1. Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
2. Évariste Galois // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
3. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
4. "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.608

Xarici keçidlər

Vikianbarda Evarist Qalua ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Qalua^{[ölü keçid]}