Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Etnosentrizm (Yunanca ethnos tayfa, qrup, xalq; lat. centrum mərkəz, cəmləşmə) — insanın onu əhatə edən gerçəkliyi, özünün də aid olduğu və etalon kimi götürdüyü etnik birliyin mövqeyindən qiymətləndirməsi və qavraması meylidir.
Etnosentrizm - etnopsixologiyanın təhlil vahidi olub, onun istifadə etdiyi əsas anlayışlardan biridir. Etnosentrizm anlayışını elmə ilk dəfə 1883-cü ildə avstriyalı sosioloq İ.Qumploviç gətirmişdir, amerikan alimi U.R.Semner isə 1906-cı ildə həmin anlayışdan geniş surətdə istifadə etmişdir. U.R.Semner hesab edirdi ki, etnosentrizm fərdin hər şeyin mərkəzində öz qrupunu qoyması və ətrafda baş verən hadisələri onunla ölçməsi, ona istinad edərək qiymətləndirməsi meylidir. Etnosentrizm _ fərdin və ya qrupun ətraf mühitdə baş verən sosial hadisələri aid olduğu qrupun norma və dəyərləri əsasında qavraması, qiymətləndirməsi və münasibət bəsləməsindən ibarət olan hadisədir. Bu zaman fərd aid olduğu mədəniyyətin dəyər və normalarını ideal və daha düzgün hesab edir, ona uyğun gəlməyənləri isə gerilik, elmdən, mədəniyyətdən uzaq olan, vəhşilik kimi qiymətləndirir. Əksər hallarda bu termin neqativ məna kəsb edir və bir insanın təsirinə məruz qaldığı sosial mühitin diktəsinə uyğun olaraq başqa bir insanı başa düşməmək kimi izah olunur. Sovetlər dönəmində sovet tədqiqatçıları etnosentrizmi neqativ sosial hadisə hesab etmiş və onu millətçilik, rasizmlə eyniləşdirmişlər. Etnosentrizmi,yalnız, neqativ aspektdən qavramaq və izah etmək heç də düzgün deyildir. Çünki, etnosentrizm normal psixoloji funksiyadır və insan psixikasına xas olan xassədir. Etnosentrizm insanlarda mədəniyyət süzgəci funksiyasını yerinə yetirir.
Hər bir fərdin sosil mühiti, daxil olduğu mədəniyyət fərqlidir. İnsan ətraf aləmdə baş verən hadisələri, insanın fikir, hiss və hərəkətlərini daxil olduğu mədəniyyətin qanunlarına uyğun olaraq qavramağa və qiymətləndirməyə meyilli olur. Amerikan psixoloqu etnosentrizmi belə izah edir: "Etnosentrizm insanı məxsusi mədəniyyət süzgəclərindən istifadə etməklə dünyanı qiymətləndirmək meylidir". Mədəniyyət süzgəci dedikdə, insanların sosializasiya vasitəsilə davranış və əxlaq normaları, sərvət dəyərləri və s. sosial həyat haqqında olan bilikləri başa düşülməlidir. Yəni insanlar yaşadıqları cəmiyyət haqqında bililərə yiyələnməklə, müvafiq süzgəclərə sahib olurlar.
Müasir psixoloji ədəbiyyatlarda (D.Matsumoto, 2008) etnosentrizmin 2 növü göstərilir: çevik və qeyri-çevik etnosentrizm.
Çevik etnosentrizm aşağıdakı xüsusiyyətlərdə təzahür edir.
- İnsan dərk edir ki, onun daxil olduğu mədəniyyət ətrafda baş verən hadisələri öz süzgəcindən keçirməklə özünəməxsus rəng və ya emosional boya bəxş edir.
- Daxil olduğumuz mədəniyyət, fərqli şəkildə münasibət bəsləməyimizə,hərəkətlər etməyimizə, qavramağımıza, qiymətləndirməyimizə və ya hadisəni müvafiq formada izah etməyimizə təsir göstərir.
- Fərqli mədəniyyətin nümayəndəsi, fərqli şəkildə münasibət bəsləyir və hərəkət edir.
Qeyri-çevik etnosentrizm isə qeyd olunan bu xüsusiyyətlərdən uzaq olan etnosentrizmdir. Çevik etnosentrizm hər hansı etnopsixoloji hadisə ilə bağlı "onları belə öyrədiblər", "onlar belə adət ediblər", "biz deyə bilmərik ki,yaxşıdır yoxsa pis" və s. kimi fikirlər deyirlər. Qeyri-çevik etnosentrizmdə isə hadisələr və ya onlara olan münasibət "onlar dəhşətdirlər", "heç belə də şey olar?!", "bax elə buna görə də onlara nifrət edirik" və s. sözlərlə şərh olunur.
Etnosentrizmin ən ifrat forması delegitimizasiyadır. - qrup və qrupların superneqativ sosial ölçülərlə kateqoriyalaşdırılması deməkdir. Etnofərqləndirici əlamətlər (dil, din, adət-ənənələr, zahiri görkəm, musiqi, irq xüsusiyyətləri) delegitimizasiyanı asanlaşdırır. Delegitimizasiyanın həyata keçirilməsində məqsəd həmin etnosa qarşı öz etnosunda nifrət hissinin aşılanmasıdır. Bu, sonralar deindividualizasiya ilə nəticələnir. Etnik delegitimizasiyaya misal olaraq Amerikanın aborigen əhalisinə qarşı "mədəni" avropalıların ilk dövrlərdə bəslədikləri münasibəti, yaxud Almaniyanın yəhudilərə qarşı törətdikləri etnosid siyasəti, eləcə də ermənilərin əsrlər boyu türklərə qarşı yürütdüyü genosid siyasəti qeyd etmək olar.
Həmçinin bax
Mənbə
- Ə.Bayramov. Etnik psixologiya B-2001.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Etnosentrizm Yunanca ethnos tayfa qrup xalq lat centrum merkez cemlesme insanin onu ehate eden gercekliyi ozunun de aid oldugu ve etalon kimi goturduyu etnik birliyin movqeyinden qiymetlendirmesi ve qavramasi meylidir Etnosentrizm etnopsixologiyanin tehlil vahidi olub onun istifade etdiyi esas anlayislardan biridir Etnosentrizm anlayisini elme ilk defe 1883 cu ilde avstriyali sosioloq I Qumplovic getirmisdir amerikan alimi U R Semner ise 1906 ci ilde hemin anlayisdan genis suretde istifade etmisdir U R Semner hesab edirdi ki etnosentrizm ferdin her seyin merkezinde oz qrupunu qoymasi ve etrafda bas veren hadiseleri onunla olcmesi ona istinad ederek qiymetlendirmesi meylidir Etnosentrizm ferdin ve ya qrupun etraf muhitde bas veren sosial hadiseleri aid oldugu qrupun norma ve deyerleri esasinda qavramasi qiymetlendirmesi ve munasibet beslemesinden ibaret olan hadisedir Bu zaman ferd aid oldugu medeniyyetin deyer ve normalarini ideal ve daha duzgun hesab edir ona uygun gelmeyenleri ise gerilik elmden medeniyyetden uzaq olan vehsilik kimi qiymetlendirir Ekser hallarda bu termin neqativ mena kesb edir ve bir insanin tesirine meruz qaldigi sosial muhitin diktesine uygun olaraq basqa bir insani basa dusmemek kimi izah olunur Sovetler doneminde sovet tedqiqatcilari etnosentrizmi neqativ sosial hadise hesab etmis ve onu milletcilik rasizmle eynilesdirmisler Etnosentrizmi yalniz neqativ aspektden qavramaq ve izah etmek hec de duzgun deyildir Cunki etnosentrizm normal psixoloji funksiyadir ve insan psixikasina xas olan xassedir Etnosentrizm insanlarda medeniyyet suzgeci funksiyasini yerine yetirir Her bir ferdin sosil muhiti daxil oldugu medeniyyet ferqlidir Insan etraf alemde bas veren hadiseleri insanin fikir hiss ve hereketlerini daxil oldugu medeniyyetin qanunlarina uygun olaraq qavramaga ve qiymetlendirmeye meyilli olur Amerikan psixoloqu etnosentrizmi bele izah edir Etnosentrizm insani mexsusi medeniyyet suzgeclerinden istifade etmekle dunyani qiymetlendirmek meylidir Medeniyyet suzgeci dedikde insanlarin sosializasiya vasitesile davranis ve exlaq normalari servet deyerleri ve s sosial heyat haqqinda olan bilikleri basa dusulmelidir Yeni insanlar yasadiqlari cemiyyet haqqinda bililere yiyelenmekle muvafiq suzgeclere sahib olurlar Muasir psixoloji edebiyyatlarda D Matsumoto 2008 etnosentrizmin 2 novu gosterilir cevik ve qeyri cevik etnosentrizm Cevik etnosentrizm asagidaki xususiyyetlerde tezahur edir Insan derk edir ki onun daxil oldugu medeniyyet etrafda bas veren hadiseleri oz suzgecinden kecirmekle ozunemexsus reng ve ya emosional boya bexs edir Daxil oldugumuz medeniyyet ferqli sekilde munasibet beslemeyimize hereketler etmeyimize qavramagimiza qiymetlendirmeyimize ve ya hadiseni muvafiq formada izah etmeyimize tesir gosterir Ferqli medeniyyetin numayendesi ferqli sekilde munasibet besleyir ve hereket edir Qeyri cevik etnosentrizm ise qeyd olunan bu xususiyyetlerden uzaq olan etnosentrizmdir Cevik etnosentrizm her hansi etnopsixoloji hadise ile bagli onlari bele oyredibler onlar bele adet edibler biz deye bilmerik ki yaxsidir yoxsa pis ve s kimi fikirler deyirler Qeyri cevik etnosentrizmde ise hadiseler ve ya onlara olan munasibet onlar dehsetdirler hec bele de sey olar bax ele buna gore de onlara nifret edirik ve s sozlerle serh olunur Etnosentrizmin en ifrat formasi delegitimizasiyadir qrup ve qruplarin superneqativ sosial olculerle kateqoriyalasdirilmasi demekdir Etnoferqlendirici elametler dil din adet eneneler zahiri gorkem musiqi irq xususiyyetleri delegitimizasiyani asanlasdirir Delegitimizasiyanin heyata kecirilmesinde meqsed hemin etnosa qarsi oz etnosunda nifret hissinin asilanmasidir Bu sonralar deindividualizasiya ile neticelenir Etnik delegitimizasiyaya misal olaraq Amerikanin aborigen ehalisine qarsi medeni avropalilarin ilk dovrlerde besledikleri munasibeti yaxud Almaniyanin yehudilere qarsi toretdikleri etnosid siyaseti elece de ermenilerin esrler boyu turklere qarsi yurutduyu genosid siyaseti qeyd etmek olar Hemcinin baxMilletcilik IrqcilikMenbeE Bayramov Etnik psixologiya B 2001