Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ermənistan–Türkiyə münasibətləri — Ermənistan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasındakı münasibətlər erməni soyqırımını tanımaq, Ermənistanın Qars müqaviləsini ratifikasiya etməkdən imtina etməsi və Türkiyənin Qarabağ münaqişəsində Azərbaycana dəstək verməsi ilə çətinləşir. İki dövlət arasında 311 km uzunluğa malik sərhəd olmasına baxmayaraq bağlıdır.
| Ermənistan–Türkiyə münasibətlər | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Osmanlı imperiyasında ermənilər
Ermənistan XV-XVI əsrlərdə Osmanlı İmperiyasının tərkibində idi. Ermənilərlə osmanlılar arasında münasibətlər qarışıq olmuşdur. Osmanlı hökmdarları Konstantinopolda erməni Patriarxlığının yaradılmasına təşəbbüs göstərmişdilər. Şəhərin erməni əhalisi artmırdı və sultanın dəstəyindən istifadə etməyərək daha pis vəziyyətdə idi. Kəndlərdə yaşayan ermənilər tez-tez yerli idarədən əziyyət çəkirdilər. Bundan əlavə cizyə kimi əlavə vergi ödəməli olurdular. Oğlan övladlarını isə döyüşçü olmaq üçün sultana verirdilər (Yeniçəri). Ancaq XVII əsrin əvvəllərindən Osmanlı İmperiyası zəyifləmələ başladı. Eyni zamanda hökmdarlar ermənilərdən çox şübhələnməyə başladılar. Bunun səbəblərindən biri, imperiyanın ərazisində yaşayan xristian xalqlarına Rusiyanın himayədarlıq etməsi idi.
Sultan II Əbdülhəmid (1876-1908) dövründə Osmanlıda yaşayan ermənilərin yaşayış şəraiti pisləşdi. Onlar Rusiyaya və Qərb ölkələrinə meyl etmələri səbəbimdən ermənilərə silah gəzdirmək qadağan edildi. Onlar kürd talançılarının və Osmanlı vergi yığanların qurbanı olurdular. Ancaq İstanbulda yaşayan ermənilər yenə də əhəmiyyətli imtiyazlardan istifadə etdirdilər. Osmanlı dövlət xidmətləri və bank sistemləri əsasən ermənilər və yunanlar tərəfindən idarə olunurdu.
1908-ci ildə Türkiyədə "İttihad və Tərəqqi Komitəsi" və ya Gənc Türklərin rəhbərlik etdiyi bir inqilab baş verdi. Komitə II Əbdülhəmidin despotik qaydasının sona çatmasını və imperiyanın etnik azlıqlarına qarşı yeni bir kursun başlandığını elan etdi. Ermənilər Gənc Türklər hərəkatını dəstəklədilər və yeni hökumətin qurulmasında iştirak etdilər.
1915—1921-ci illərdə Türk-erməni münasibətləri
10 avqust 1920-ci ildə Fransanın Sevr şəhərində imzalanan müqaviləyə əsasən Türkiyə Ermənistanı «azad və müstəqil dövlət» olaraq tanıdı. Türkiyə və Ermənistan Van, Bitlis, Ərzurum və Trabzon vilayətləri arasındakı sərhəd arbitrajı ilə əlaqədar ABŞ prezidenti Vudro Vilsonla razılaşmağa və Ermənistanın Qara dənizə (Batum yolu ilə) çıxışı ilə bağlı şərtlərini qəbul etməyə razılıq verdilər. Ancaq bu müqavilə qüvvəyə minmədi. Səbəb Mustafa Kamal Atatürkün başçılıq etdiyi Türkiyənin yeni hökuməti onu təsdiqləməkdən imtina etməsi olur. Nəhayət 1923-cü il Sevr müqaviləsinin şərtlərinə yenidən baxıldı. 3 dekabr 1920-ci ildə Türkiyə-Ermənistan müharibəsinə son qoyan Gümrü müqaviləsi imzalanmışdır. Müharibə Ermənistanın məğlubiyyəti ilə başa çatır. Ermənistan hökuməti Sevr sülh müqaviləsinin ləğv olunduğunu tanıdı, Avropa və Amerikadan nümayəndə heyətlərini geri götürməyə, "imperialist vəzifələrə təhrik edən və həyata keçirən bütün şəxsləri hökumətdən uzaqlaşdırmağa" söz verdi. Türkiyə Ermənistanın dəmir yollarına və digər rabitə yollarına nəzarət etmək, Ermənistan ərazisində hərbi tədbirlər görmək hüququ əldə etdi. Müqavilədə qaçqınların geri qaytarılması və Ermənistanın müsəlman əhalisinin hüquqları da nəzərdə tutulmuşdur. Ertəsi gün, 4 dekabr 1920-ci ildə Qırmızı Ordunun hissələri İrəvana girdilər və Sovet Ermənistanının yeni hökuməti Gümrü müqaviləsini ləğv etdi. Ermənistan və Türkiyə arasındakı münasibətlər 1921-ci il 13 oktyabrda imzalanan Qars müqaviləsi ilə sona çatdı.
Türkiyə və Ermənistan SSR İkinci Dünya müharibəsindən sonra
Sovet İttifaqı Türkiyədən Qərbi Ermənistan adlandırdığı ərazinin bir hissəsini qaytarmağı tələb edərək, onları Ermənistan və Gürcüstan SSR-in tələbləri kimi təqdim etdi. 1953-cü ildə Nikita Xruşşovun hakimiyyəti dövründə Sovet rəhbərliyi respublika rəhbərləri tərəfindən əvvəllər səsləndirilən iddiaların rədd edildiyini rəsmi olaraq elan etdi.
İstinadlar
- . 2020-01-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-13.
- Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide. — ABC-CLIO, 1999. — Т. I. — С. 463:"His Bloody News from My Friend was published in Constantinopole in 1909 in Armenian and translated into English by Peter Balakian and Nevart Yaghlian [1996]. These poems depict the atrocities of the 1909 massacre of the Armenians when the Turks killed about 30,000 Armenians living in Adana, a prologue to the later genocide.«
- "Александропольский договор". 2019-11-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-14.
- Карсский договор 1921 года вновь может стать региональным фактором (полный текст документа) / ROL
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ermenistan Turkiye munasibetleri Ermenistan Respublikasi ile Turkiye Respublikasi arasindaki munasibetler ermeni soyqirimini tanimaq Ermenistanin Qars muqavilesini ratifikasiya etmekden imtina etmesi ve Turkiyenin Qarabag munaqisesinde Azerbaycana destek vermesi ile cetinlesir Iki dovlet arasinda 311 km uzunluga malik serhed olmasina baxmayaraq baglidir Ermenistan Turkiye munasibetler Ermenistan Turkiye Vikianbarda elaqeli mediafayllarOsmanli imperiyasinda ermenilerErmenistan XV XVI esrlerde Osmanli Imperiyasinin terkibinde idi Ermenilerle osmanlilar arasinda munasibetler qarisiq olmusdur Osmanli hokmdarlari Konstantinopolda ermeni Patriarxliginin yaradilmasina tesebbus gostermisdiler Seherin ermeni ehalisi artmirdi ve sultanin desteyinden istifade etmeyerek daha pis veziyyetde idi Kendlerde yasayan ermeniler tez tez yerli idareden eziyyet cekirdiler Bundan elave cizye kimi elave vergi odemeli olurdular Oglan ovladlarini ise doyuscu olmaq ucun sultana verirdiler Yeniceri Ancaq XVII esrin evvellerinden Osmanli Imperiyasi zeyiflemele basladi Eyni zamanda hokmdarlar ermenilerden cox subhelenmeye basladilar Bunun sebeblerinden biri imperiyanin erazisinde yasayan xristian xalqlarina Rusiyanin himayedarliq etmesi idi Sultan II Ebdulhemid 1876 1908 dovrunde Osmanlida yasayan ermenilerin yasayis seraiti pislesdi Onlar Rusiyaya ve Qerb olkelerine meyl etmeleri sebebimden ermenilere silah gezdirmek qadagan edildi Onlar kurd talancilarinin ve Osmanli vergi yiganlarin qurbani olurdular Ancaq Istanbulda yasayan ermeniler yene de ehemiyyetli imtiyazlardan istifade etdirdiler Osmanli dovlet xidmetleri ve bank sistemleri esasen ermeniler ve yunanlar terefinden idare olunurdu 1908 ci ilde Turkiyede Ittihad ve Tereqqi Komitesi ve ya Genc Turklerin rehberlik etdiyi bir inqilab bas verdi Komite II Ebdulhemidin despotik qaydasinin sona catmasini ve imperiyanin etnik azliqlarina qarsi yeni bir kursun baslandigini elan etdi Ermeniler Genc Turkler herekatini desteklediler ve yeni hokumetin qurulmasinda istirak etdiler 1915 1921 ci illerde Turk ermeni munasibetleri10 avqust 1920 ci ilde Fransanin Sevr seherinde imzalanan muqavileye esasen Turkiye Ermenistani azad ve musteqil dovlet olaraq tanidi Turkiye ve Ermenistan Van Bitlis Erzurum ve Trabzon vilayetleri arasindaki serhed arbitraji ile elaqedar ABS prezidenti Vudro Vilsonla razilasmaga ve Ermenistanin Qara denize Batum yolu ile cixisi ile bagli sertlerini qebul etmeye raziliq verdiler Ancaq bu muqavile quvveye minmedi Sebeb Mustafa Kamal Ataturkun basciliq etdiyi Turkiyenin yeni hokumeti onu tesdiqlemekden imtina etmesi olur Nehayet 1923 cu il Sevr muqavilesinin sertlerine yeniden baxildi 3 dekabr 1920 ci ilde Turkiye Ermenistan muharibesine son qoyan Gumru muqavilesi imzalanmisdir Muharibe Ermenistanin meglubiyyeti ile basa catir Ermenistan hokumeti Sevr sulh muqavilesinin legv olundugunu tanidi Avropa ve Amerikadan numayende heyetlerini geri goturmeye imperialist vezifelere tehrik eden ve heyata keciren butun sexsleri hokumetden uzaqlasdirmaga soz verdi Turkiye Ermenistanin demir yollarina ve diger rabite yollarina nezaret etmek Ermenistan erazisinde herbi tedbirler gormek huququ elde etdi Muqavilede qacqinlarin geri qaytarilmasi ve Ermenistanin muselman ehalisinin huquqlari da nezerde tutulmusdur Ertesi gun 4 dekabr 1920 ci ilde Qirmizi Ordunun hisseleri Irevana girdiler ve Sovet Ermenistaninin yeni hokumeti Gumru muqavilesini legv etdi Ermenistan ve Turkiye arasindaki munasibetler 1921 ci il 13 oktyabrda imzalanan Qars muqavilesi ile sona catdi Turkiye ve Ermenistan SSR Ikinci Dunya muharibesinden sonraSovet Ittifaqi Turkiyeden Qerbi Ermenistan adlandirdigi erazinin bir hissesini qaytarmagi teleb ederek onlari Ermenistan ve Gurcustan SSR in telebleri kimi teqdim etdi 1953 cu ilde Nikita Xrussovun hakimiyyeti dovrunde Sovet rehberliyi respublika rehberleri terefinden evveller seslendirilen iddialarin redd edildiyini resmi olaraq elan etdi Istinadlar 2020 01 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 13 Israel W Charny Encyclopedia of genocide ABC CLIO 1999 T I S 463 His Bloody News from My Friend was published in Constantinopole in 1909 in Armenian and translated into English by Peter Balakian and Nevart Yaghlian 1996 These poems depict the atrocities of the 1909 massacre of the Armenians when the Turks killed about 30 000 Armenians living in Adana a prologue to the later genocide Aleksandropolskij dogovor 2019 11 06 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 14 Karsskij dogovor 1921 goda vnov mozhet stat regionalnym faktorom polnyj tekst dokumenta ROL