Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Emma Qoldman (27 iyun 1869[…], Kaunas, Kovno quberniyası[d], Rusiya imperiyası – 14 may 1940, Toronto) — Anarxist yazıçı. XX əsrin ilk yarısında ABŞ və Avropada anarxist görüşün yayılmasında və inkişafında böyük rol oynamışdır.
| Emma Qoldman | |
|---|---|
| ing. Emma Goldman | |
 | |
| Təxəllüsü | Qırmızı Emma |
| Doğum tarixi | 27 iyun 1869[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 14 may 1940(70 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | insult |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | anarxist, jurnalist, siyasi filosof, qadın hüquqları fəalı[d], mühazirəçi[d], naşir, sülh aktivisti, avtobioqraf[d], tibb bacısı, yazıçı, filosof |
| Əsərlərinin dili | ingilis dili |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Emma Qoldman 27 iyun 1869-cu ildə, Litvada yəhudi ailəsində anadan olmuşdur. Valideynlərinin kiçik mülk sahibləri olduğu Popelan kəndində böyüyən Emma Qoldman 13 yaşı olarkən ailəsiylə birlikdə Sankt-Peterburqa köçdü. Burada 6 ay məktəbdə oxuduqdan sonra ailəsi tərəfindən təhsili dayandırıldı və bir fabrikdə işləməyə başladı. Atasının tez-tez döydüyü və 15 yaşı olarkən məcburən evləndirmək istədiyi Emma Qoldman bununla razılaşmadı və Amerikaya ögey bacısının yanına köçdü. Bura yerləşdikdən az vaxt sonra Şərqi Avropadan gələn digər immiqrantlar kimi bir fabrikdə işləməyə başladı. 17 yaşı olan gənc Emma Qoldmanı anarxizmə yönəldən, 4 may 1886-cı ildə Çikaqonun Haymarket meydanındakı anarxistlərin keçirtdiyi mitinqdə bir polis qrupuna qumbara atılması və bu hadisənin səbəbkarı kimi 5 anarxistin həbsi, "anarxist olduqları üçün" dördünün edamı, birininsə edamından əvvəl özünü öldürməsi oldu. Bu hadisələr bir nəslin şüurunu formalaşdırmaqla yanaşı Emmanın da düşüncələrində yeni bir yol açmış oldu. Emma Qoldman Çikaqolu anarxistlərin edamı günü inqilabçı olmağa və edam olunan anarxistlərin ideyalarını yaşatmağa qərar verdi.
20 yaşında Nyu-Yorka köçən Emma Qoldman orada almanca dərc olunan anarxist jurnal "Freiheit"in redaktoru Johann Most ilə tanış oldu və onun düşüncələrindən təsirləndi. Bir müddət sonra anarxizm mövzusunda konfranslar keçirməyə başladı.
Emma Qoldman yoldaşı Aleksandr Berkman ilə birlikdə 1892-ci ildə Homestead polad tətili zamanı, fəhlələri işdən qovan fabrik müdiri Henri Klay Friki öldürməyi planladı. Silah almaq üçün lazımlı pulu qazanmaq məqsədilə küçədə fahişəlik etməyə qərar versə də bunu əsla edə bilməyəcəyini anladı və sonunda bacısından borc aldı. Planladıqları kimi , Frikin bürosuna daxil oldu və fabrik müdirini güllələdi. Frik ağır yaralandı və Berkman 14 il həbs cəzası çəkməli oldu. Məhkəmədə sui-qəsd cəhdinin səbələrindən danışan və müdafiə etməyə çalışan Emma Qoldmanınsa bu hadisədən sonra konfranslar təşkil etməyinə maneələr törədildi.
Emma Qoldman 1893-cü ildə işsizləri "güc tətbiq edərək" çörək əldə etməyə təşviq etdiyi iddiasıyla həbs olundu və Blekvell Adasındakı həbsxanada bir il həbsdə qaldı. Həbsxanadan çıxanda çoxdan iqtidarın qorxulu yuxusuna çevrildiyini gördü. 1901-ci ildə gənc polşalı immiqrant Çolqos, prezident MakKenlini öldürərkən, onu Emma Qoldmanıın təlimatlandırdığı iddiaları irəli sürüldü. Emma Qoldman Çolqosu tanıması iddialarını rədd etsə də gənc sui-qəsdçinin hərəkətini dəstəklədiyini bildirdi. Bu hadisədən sonra anarxistlərə edilən təzyiqlər səbəbiylə bir müddət gizlənmək məcburiyyətində qaldı.
1907-ci ildə Berkman ilə birlikdə aylıq "Mother Earth" (Torpaq Ana) jurnalının nəşrinə başladı. Jurnalın səhifələrində yalnız anarxist fikirlər deyil, həmçinin İbsen, Toro, Nitşe və Vilde kimi yazıçıların əsərləri də amerikalı oxuculara çatdırılırdı. 1910-cu ildə "Anarxizm və digər məqalələr" adlı kitabı dərc olundu və təşkil olunan konfrans turlarında 37 şəhərdə 120 dəfə çıxış edərək 25 min adama səsləndi. Azadlıq mübarizəsinə estetik bir ölçü qazandırdığını düşündüyü drama ilə əlaqədar konfransları da 1914-cü ildə "Modern dramın ictimai mənası" başlığıyla nəşr olundu.
Emma Qoldman 11 fevral 1916-da təkrar həbs olundu. Bu səfər həbs olunma səbəbi dağıtdığı doğum idarəsi haqqında məlumatlandırıcı sənədlər idi.. Berkman və Qoldmanın, "Məcburi Əsgərliyə Yox" birliyi və Birinci Dünya Müharibəsinə qarşı təşkil etdikləri etiraz aksiyaları səbəbiylə 2 il müddətinə həbs olundular. Bu həbs həyatı boyu altı dəfə həbsə atılan Emma Qoldmanın ən uzun müddətli cəzası idi. Bu hadisədən sonra o, Amerika vətəndaşlığından çıxarıldı və 1919-cu ildə Rusiyaya ekstradisiya edildi.
Rusiyada marksist mütləqiyyətə və dövlətçiliyə qarşıolmasına baxmayaraq inqilab naminə Bolşeviklərlə eyni cəbhədə yer aldı. 1919-da Berkman ilə ölkəni gəzərkən şahid olduqları siyasi təzyiq, bürokratiya və insanların məcburi işə cəlb olunması ona çox pis təsir etdi. 1921-ci ilin martında qiyam qaldıran Kronştadlı dənizçilərin Trotski və Qırmızı Ordu tərəfindən qətlə yetirilməsi həm Emma Qoldman həm də Aleksandr Berkman üçün bir qırılma nöqtəsi oldu. Qoldman və Berkman Rusiyada qalmalarının mənasız olduğuna qərar verdilər və 1921-ci ilin dekabrında Avropaya getdilər. Dövrün Rusiyası və bolşeviklər haqqındakı fikirlərini "Rusiyadakı Xəyal Qırıqlığım" və "Rusiyadakı Əlavə Xəyal Qırıqlığım" adlı əsərlərində ifadə etmişdir. Rusiyadan çıxan Qoldman və Berkmanın Amerikaya dönmələrinə icazə verilmədi. Berkman Fransaya, Qoldman isə İngiltərəyə yerləşdi. Burada qaldığı müddət ərzində bolşevikləri tənqid etdiyi üçün təzyiqlərə məruz qaldı. Sürgün edilə biləcəyi xəbərini eşidincə ingilis vətəndaşlığı almaq üçün yaşlı bir mədən işçisi ilə razılıq əsasında evləndi. İngilis pasportuyla bir çox ölkəni gəzə bilmə fürsəti əldə etdi. Fransa və Kanadaya səfərlər etdi. 1931-ci ildə "Həyatımı yaşayarkən" adlı avtobioqrafik əsərini yazdı. 1934-cü ildə ABŞ-də konfrans keçirməsinə icazə verildi.
İberya İnqilabı, Emma Qoldmanın anarxizm mübarizəsiylə dolu həyatının son illərində yaşadığı ən böyük təcrübə oldu. Berkmanın intihar etməsi və faşizmin yüksəlişiylə sarsılan Qoldman, 1936-cı ildə 67 yaşında İspan İnqilabına qatılmaq üçün Barselonaya getdi. Qoldman, CNT-FAİ-li anarxistlərin 1937-ci ildə Koalisiya Hökumətinə qatılmalarını, gedərək güclənən kommunistlərə döyüş fəaliyyətini daha yaxşı icra etmələri üçün kömək edilməsinə razı olmadı. . Bütün bunların anarxist hərəkata zərər verəcəyini bilirdi. Frankonun zəfəri və faşizmin bütün Avropaya yayılması qarşısında dərindən kədərlənməsinə baxmayaraq Qoldman anarxist qanunlarından güzəştə getməyi rədd etdi. 1940-cı ildə Kanadanın Toronto şəhərində iflic keçirən Emma Qoldman bundan üç ay sonra, 14 may 1940-da həyata vida etdi. O, Heymarket hadisələrindən sonra edam edilən və ona ilham qaynağı olan anarxistlərin məzarlarının yaxınına basdırıldı.
Qadın hüquqlarının müdafiəçisi olan Qoldman cinsi ayrı-seçkiliyə son qoyulmasını və qadınların bunu bacaracağını vurğulamışdır.
"İlk olaraq, özlərini seks maşını yox, şəxsiyyət sahibi fərdlər kimi qiymətləndirərək, ikincisi, öz bədəni üstündə heç bir kəsin hüququnu qəbul etməyərək; Tanrı, dövlət, cəmiyyət, ər, ailə və başqalarının xidmətçisi olmağı rədd edərək; öz həyatını daha sadə , ancaq daha dərin və zəngin yaşayaraq. Yəni, bütün sınaqları ilə həyatın mənası və məzmununu qavramağa çalışaraq, ictimai fikrin və ictimai qınağın qorxusundan qurtularaq. Qadını seçki sandıqları deyil, ancaq anarxist inqilab azad edəcək: Anarxist inqilabı onu dünyada daha əvvəl görünməmiş bir güc, azad kişilər və qadınların yaranmasını təmin edəcək müqəddəs atəşdən bir güc halına gətirəcək ". deyərək qadınlara liderlik etmişdir. Ehtirasla rəqs edərkən onu qınayan yoldaşlarına Emma Qoldman belə cavab vermişdir: "Rəqs etməyəcəyəmsə, inqilabınız sizin olsun!"
İstinadlar
- Wexler A. Emma Goldman: An Intimate Life (ing.). Pantheon Books, 1984.
- Emma Goldman // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- Emma Goldman // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (xorv.). 2009.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118540475 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- https://npgallery.nps.gov/pdfhost/docs/NHLS/Text/97000343.pdf.
 | Yazıçı ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emma Qoldman 27 iyun 1869 Kaunas Kovno quberniyasi d Rusiya imperiyasi 14 may 1940 Toronto Anarxist yazici XX esrin ilk yarisinda ABS ve Avropada anarxist gorusun yayilmasinda ve inkisafinda boyuk rol oynamisdir Emma Qoldmaning Emma GoldmanTexellusu Qirmizi EmmaDogum tarixi 27 iyun 1869 1869 06 27 Dogum yeri Kaunas Kovno quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 14 may 1940 1940 05 14 70 yasinda Vefat yeri Toronto Ontario KanadaVefat sebebi insultDefn yeri Heymarket sehidler abidesiFealiyyeti anarxist jurnalist siyasi filosof qadin huquqlari feali d muhazireci d nasir sulh aktivisti avtobioqraf d tibb bacisi yazici filosofEserlerinin dili ingilis dili Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEmma Qoldman 27 iyun 1869 cu ilde Litvada yehudi ailesinde anadan olmusdur Valideynlerinin kicik mulk sahibleri oldugu Popelan kendinde boyuyen Emma Qoldman 13 yasi olarken ailesiyle birlikde Sankt Peterburqa kocdu Burada 6 ay mektebde oxuduqdan sonra ailesi terefinden tehsili dayandirildi ve bir fabrikde islemeye basladi Atasinin tez tez doyduyu ve 15 yasi olarken mecburen evlendirmek istediyi Emma Qoldman bununla razilasmadi ve Amerikaya ogey bacisinin yanina kocdu Bura yerlesdikden az vaxt sonra Serqi Avropadan gelen diger immiqrantlar kimi bir fabrikde islemeye basladi 17 yasi olan genc Emma Qoldmani anarxizme yonelden 4 may 1886 ci ilde Cikaqonun Haymarket meydanindaki anarxistlerin kecirtdiyi mitinqde bir polis qrupuna qumbara atilmasi ve bu hadisenin sebebkari kimi 5 anarxistin hebsi anarxist olduqlari ucun dordunun edami birininse edamindan evvel ozunu oldurmesi oldu Bu hadiseler bir neslin suurunu formalasdirmaqla yanasi Emmanin da dusuncelerinde yeni bir yol acmis oldu Emma Qoldman Cikaqolu anarxistlerin edami gunu inqilabci olmaga ve edam olunan anarxistlerin ideyalarini yasatmaga qerar verdi 20 yasinda Nyu Yorka kocen Emma Qoldman orada almanca derc olunan anarxist jurnal Freiheit in redaktoru Johann Most ile tanis oldu ve onun dusuncelerinden tesirlendi Bir muddet sonra anarxizm movzusunda konfranslar kecirmeye basladi Emma Qoldman yoldasi Aleksandr Berkman ile birlikde 1892 ci ilde Homestead polad tetili zamani fehleleri isden qovan fabrik mudiri Henri Klay Friki oldurmeyi planladi Silah almaq ucun lazimli pulu qazanmaq meqsedile kucede fahiselik etmeye qerar verse de bunu esla ede bilmeyeceyini anladi ve sonunda bacisindan borc aldi Planladiqlari kimi Frikin burosuna daxil oldu ve fabrik mudirini gulleledi Frik agir yaralandi ve Berkman 14 il hebs cezasi cekmeli oldu Mehkemede sui qesd cehdinin sebelerinden danisan ve mudafie etmeye calisan Emma Qoldmaninsa bu hadiseden sonra konfranslar teskil etmeyine maneeler toredildi Emma Qoldman 1893 cu ilde issizleri guc tetbiq ederek corek elde etmeye tesviq etdiyi iddiasiyla hebs olundu ve Blekvell Adasindaki hebsxanada bir il hebsde qaldi Hebsxanadan cixanda coxdan iqtidarin qorxulu yuxusuna cevrildiyini gordu 1901 ci ilde genc polsali immiqrant Colqos prezident MakKenlini oldurerken onu Emma Qoldmaniin telimatlandirdigi iddialari ireli suruldu Emma Qoldman Colqosu tanimasi iddialarini redd etse de genc sui qesdcinin hereketini desteklediyini bildirdi Bu hadiseden sonra anarxistlere edilen tezyiqler sebebiyle bir muddet gizlenmek mecburiyyetinde qaldi 1907 ci ilde Berkman ile birlikde ayliq Mother Earth Torpaq Ana jurnalinin nesrine basladi Jurnalin sehifelerinde yalniz anarxist fikirler deyil hemcinin Ibsen Toro Nitse ve Vilde kimi yazicilarin eserleri de amerikali oxuculara catdirilirdi 1910 cu ilde Anarxizm ve diger meqaleler adli kitabi derc olundu ve teskil olunan konfrans turlarinda 37 seherde 120 defe cixis ederek 25 min adama seslendi Azadliq mubarizesine estetik bir olcu qazandirdigini dusunduyu drama ile elaqedar konfranslari da 1914 cu ilde Modern dramin ictimai menasi basligiyla nesr olundu Emma Qoldman 11 fevral 1916 da tekrar hebs olundu Bu sefer hebs olunma sebebi dagitdigi dogum idaresi haqqinda melumatlandirici senedler idi Berkman ve Qoldmanin Mecburi Esgerliye Yox birliyi ve Birinci Dunya Muharibesine qarsi teskil etdikleri etiraz aksiyalari sebebiyle 2 il muddetine hebs olundular Bu hebs heyati boyu alti defe hebse atilan Emma Qoldmanin en uzun muddetli cezasi idi Bu hadiseden sonra o Amerika vetendasligindan cixarildi ve 1919 cu ilde Rusiyaya ekstradisiya edildi Rusiyada marksist mutleqiyyete ve dovletciliye qarsiolmasina baxmayaraq inqilab namine Bolseviklerle eyni cebhede yer aldi 1919 da Berkman ile olkeni gezerken sahid olduqlari siyasi tezyiq burokratiya ve insanlarin mecburi ise celb olunmasi ona cox pis tesir etdi 1921 ci ilin martinda qiyam qaldiran Kronstadli denizcilerin Trotski ve Qirmizi Ordu terefinden qetle yetirilmesi hem Emma Qoldman hem de Aleksandr Berkman ucun bir qirilma noqtesi oldu Qoldman ve Berkman Rusiyada qalmalarinin menasiz olduguna qerar verdiler ve 1921 ci ilin dekabrinda Avropaya getdiler Dovrun Rusiyasi ve bolsevikler haqqindaki fikirlerini Rusiyadaki Xeyal Qiriqligim ve Rusiyadaki Elave Xeyal Qiriqligim adli eserlerinde ifade etmisdir Rusiyadan cixan Qoldman ve Berkmanin Amerikaya donmelerine icaze verilmedi Berkman Fransaya Qoldman ise Ingiltereye yerlesdi Burada qaldigi muddet erzinde bolsevikleri tenqid etdiyi ucun tezyiqlere meruz qaldi Surgun edile bileceyi xeberini esidince ingilis vetendasligi almaq ucun yasli bir meden iscisi ile raziliq esasinda evlendi Ingilis pasportuyla bir cox olkeni geze bilme furseti elde etdi Fransa ve Kanadaya seferler etdi 1931 ci ilde Heyatimi yasayarken adli avtobioqrafik eserini yazdi 1934 cu ilde ABS de konfrans kecirmesine icaze verildi Iberya Inqilabi Emma Qoldmanin anarxizm mubarizesiyle dolu heyatinin son illerinde yasadigi en boyuk tecrube oldu Berkmanin intihar etmesi ve fasizmin yukselisiyle sarsilan Qoldman 1936 ci ilde 67 yasinda Ispan Inqilabina qatilmaq ucun Barselonaya getdi Qoldman CNT FAI li anarxistlerin 1937 ci ilde Koalisiya Hokumetine qatilmalarini gederek guclenen kommunistlere doyus fealiyyetini daha yaxsi icra etmeleri ucun komek edilmesine razi olmadi Butun bunlarin anarxist herekata zerer vereceyini bilirdi Frankonun zeferi ve fasizmin butun Avropaya yayilmasi qarsisinda derinden kederlenmesine baxmayaraq Qoldman anarxist qanunlarindan guzeste getmeyi redd etdi 1940 ci ilde Kanadanin Toronto seherinde iflic keciren Emma Qoldman bundan uc ay sonra 14 may 1940 da heyata vida etdi O Heymarket hadiselerinden sonra edam edilen ve ona ilham qaynagi olan anarxistlerin mezarlarinin yaxinina basdirildi Qadin huquqlarinin mudafiecisi olan Qoldman cinsi ayri seckiliye son qoyulmasini ve qadinlarin bunu bacaracagini vurgulamisdir Ilk olaraq ozlerini seks masini yox sexsiyyet sahibi ferdler kimi qiymetlendirerek ikincisi oz bedeni ustunde hec bir kesin huququnu qebul etmeyerek Tanri dovlet cemiyyet er aile ve basqalarinin xidmetcisi olmagi redd ederek oz heyatini daha sade ancaq daha derin ve zengin yasayaraq Yeni butun sinaqlari ile heyatin menasi ve mezmununu qavramaga calisaraq ictimai fikrin ve ictimai qinagin qorxusundan qurtularaq Qadini secki sandiqlari deyil ancaq anarxist inqilab azad edecek Anarxist inqilabi onu dunyada daha evvel gorunmemis bir guc azad kisiler ve qadinlarin yaranmasini temin edecek muqeddes atesden bir guc halina getirecek deyerek qadinlara liderlik etmisdir Ehtirasla reqs ederken onu qinayan yoldaslarina Emma Qoldman bele cavab vermisdir Reqs etmeyeceyemse inqilabiniz sizin olsun IstinadlarWexler A Emma Goldman An Intimate Life ing Pantheon Books 1984 Emma Goldman Gran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia 1968 Emma Goldman Proleksis enciklopedija Opca i nacionalna enciklopedija xorv 2009 Deutsche Nationalbibliothek Record 118540475 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 https npgallery nps gov pdfhost docs NHLS Text 97000343 pdf Yazici ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin