Elektron kitabxana, həmçinin onlayn kitabxana və ya rəqəmsal kitabxana — özündə mətn, hərəkətsiz şəkillər, audio, video, elektron sənədlər və ya digər rəqəmsal media formatlarını ehtiva edən rəqəmsal obyektlərin onlayn verilənlər bazası və ya internet vasitəsilə əldə edilə bilən kitabxana. Obyektlər çap və ya fotoşəkillər kimi rəqəmsal məzmundan, eləcə də mətn prosessoru faylları və ya sosial media yazıları kimi ilkin istehsal edilmiş rəqəmsal məzmundan ibarət ola bilər. Elektron kitabxanalar məzmunun saxlanması ilə yanaşı, kolleksiyada olan məzmunun təşkili, axtarışı və əldə edilməsi üçün vasitələr təqdim edir. Elektron kitabxanalar ölçü və əhatə dairəsinə görə çox fərqli ola bilər, həmçinin fərdlər və ya təşkilatlar tərəfindən saxlanıla bilər. Elektron məzmun lokal formada yerləşdirilə və ya kompüter şəbəkələri vasitəsilə uzaqdan əldə edilə bilər. Bu informasiya axtarış sistemləri qarşılıqlı fəaliyyət və davamlılıq vasitəsilə bir-biri ilə məlumat mübadiləsi aparmaq qabiliyyətinə malikdirlər.
Tarixi
Elektron kitabxanaların erkən tarixi yaxşı sənədləşdirilməmişdir, lakin konsepsiyanın yaranması bir neçə əsas mütəfəkkir ilə bağlıdır. Bu anlayışın əvvəlki versiyaları arasında və Henri La Fontenin 1895-ci ildə dünyada sülhü təmin etmək ümidi ilə ümumbəşəri bilikləri toplamaq və sistematik şəkildə kataloqlaşdırmaq cəhdi olan "" qurumu daxildir. Elektron kitabxana anlayışı haqqında təsəvvürlər bir əsr sonra – internetin böyük genişlənməsi zamanı həyata keçirilmişdir.
Vannevar Buş və bu ideyanı o vaxtkı texnologiyaya təkmilləşdirən iki iştirakçıdır. Buş Hiroşimaya atılan bombaya səbəb olan tədqiqatları dəstəkləmişdi. O, baş tutan fəlakəti gördükdən sonra texnologiyanın məhv olmaq əvəzinə necə anlayışa gətirib çıxara biləcəyini göstərən bir maşın yaratmaq istəyirdi. Bu maşına iki ekran, açar və düymələr və klaviatura olan bir masa daxil idi. O, buna "" adını vermişdi. Bu yolla insanlar saxlanılan kitablara və fayllara sürətli bir şəkildə daxil ola bilərdilər. 1956-cı ildə kitabxanaların texnologiya ilə necə təkmilləşdirilə biləcəyini təhlil etmək üçün Liklayderi maliyyələşdirmişdi. O, təqribən on il sonra dərc etdiyi "Gələcəyin kitabxanaları" adlı kitabında bu mözuya baxışını da daxil etmişdi. O, kompüterlərdən və şəbəkələrdən istifadə edən bir sistem yaratmaq istəyirdi ki, insan bilikləri insan ehtiyacları üçün əlçatan olsun və əks əlaqə maşın məqsədləri üçün avtomatlaşdırılsın. Bu sistem üç komponentdən ibarət idi: bilik korpusu, sual və cavab. Liklayder bunu prokoqnitiv sistem adlandırmışdı.
İlkin layihələr (EKK) kimi tanınan elektron kart kataloqunun yaradılmasına yönəlmişdi. 1980-ci illərdə bu cəhdlərin uğuru EKK-nin bir çox akademik, ictimai və xüsusi kitabxanalarda ənənəvi kart kataloqunu əvəz etməsi ilə nəticələnmişdi. Bu, kitabxanalara resurs mübadiləsini dəstəkləmək və fərdi kitabxanadan kənarda kitabxana materiallarına çıxış imkanlarını genişləndirmək üçün əlavə mükafatlandırıcı əməkdaşlıq səyləri göstərməyə şərait yaratmışdı.
Rəqəmsal kitabxananın ilk nümunəsi 1964-cü ildə yaradılmış və 1969-cu ildə "" vasitəsilə onlayn olaraq istifadəyə verilmiş . O, təhsil sitatları, xülasələr və mətnlərdən ibarət verilənlər bazası idi.
1994-cü ildə rəqəmsal kitabxanalar tədqiqat cəmiyyətində geniş şəkildə görünməyə başlamışdır. Buna səbəb NASA və (NSF) tərəfindən birgə dəstəklənən, 24,4 milyon ABŞ dolları dəyərində NSF tərəfindən idarə olunan DARPA-nın İnformasiyanın İntellektual İnteqrasiyası (İ3) proqramı idi. Uğurlu tədqiqat təklifləri ABŞ-nin altı universitetindən gəlmişdir. Bu universitetlər arasında Karnegi Mellon Universiteti, Berkli Kaliforniya Universiteti, Miçiqan Universiteti, İllinoys Universiteti, Santa-Barbara Kaliforniya Universiteti və Stenford Universiteti var idi. Layihələrdə təqdim olunan məqalələr 1996-cı ilin mayında onların yarımçıq mərhələsində uğurunu ümumiləşdirir.Sergey Brin və Larri Peyc tərəfindən Stenfordda aparılan tədqiqatlar "Google"un yaranmasına səbəb olmuşdur.
Rəqəmsal kitabxana modelləri yaratmaq üçün ilkin cəhdlərə "DELOS Digital Library Reference Model" və " 5S Framework" daxildir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Witten, Ian H.; Bainbridge, David Nichols. How to Build a Digital Library (2nd). Morgan Kaufman. 2009. ISBN .
- Lanagan, James; Smeaton, Alan F. "Video digital libraries: contributive and decentralized". International Journal on Digital Libraries. 12 (4). September 2012: 159–178. doi:10.1007/s00799-012-0078-z.
- Lynch, Clifford. "Where Do We Go From Here? The Next Decade for Digital Libraries". D-Lib Magazine (ingilis). 11 (7/8). 2005. doi:10.1045/july2005-lynch. ISSN 1082-9873.
This is a field with an incredibly rich, and, as yet, poorly chronicled pre-history and early history. There is a stream of work and ideas that reaches back to at least the turn of the 20th century, and includes such thinkers as H.G. Wells and Paul Otlet; later contributors to the pre-history of visions of new, technologically-enabled means of knowledge organization, access and distribution also include Vannevar Bush and J.C.R. Licklider.
- Stocker, Gerfried. Beyond Archives (or the Internet 100 years before the Internet) // Magalhães, Ana Gonçalves; Beiguelman, Giselle (redaktorlar ). Possible Futures: Art, Museums and Digital Archives (ingilis). Editora Peirópolis LTDA. 1 January 2014. ISBN . İstifadə tarixi: 30 April 2018.
Actually it was 1895 when Paul Otlet together with Henry La Fontaine, who was later awarded the Nobel Peace Prize, started a project – Mundaneum – that was initiated and driven by their idea that, if they would be able to collect all human knowledge and make it accessible to everybody worldwide, then this would bring about peace on Earth.
- Schatz, Bruce. "Information Retrieval in Digital Libraries: Bringing Search to the Net". Science. 275 (5298). 1997: 327–334. doi:10.1126/science.275.5298.327. PMID 8994022.
- Bush, Vannevar. "As We May Think" (PDF). . July 1945: 101–108. 21 April 2018 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 30 April 2018.
- Ganseman J. Refactoring a Library's Legacy Catalog: a Case Study (PDF). IAML 2015. New York City, USA. 2015. 2023-08-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-25.
- Bourne, Charles P.; Hahn, Trudi Bellardo. A History of Online Information Services, 1963–1976 (ingilis). MIT Press. 2003. 169–170. ISBN . İstifadə tarixi: 30 April 2018.
1696 Milestone – DIALOG, with the ERIC database, provided the first instance of extensive availability of abstracts online for search output.
- Wiederhold, Gio. "Intelligent integration of information". ACM SIGMOD Record. 22 (2). 1993: 434–437. doi:10.1145/170036.170118.
- Besser, Howard. The Past, Present, and Future of Digital Libraries // Schreibman, Susan; Siemens, Ray; Unsworth, John (redaktorlar ). A Companion to Digital Humanities (ingilis). Blackwell Publishing Ltd. 2004. 557–575. doi:10.1002/9780470999875.ch36. ISBN . 10 August 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 30 April 2018.
- Schatz, Bruce. Chen, Hsinchun (redaktor). "Building large-scale digital libraries". IEEE Computer. 29 (5). 1996: 22–25. doi:10.1109/2.493453. :10150/106127.
- Candela, Leonardo; Castelli, Donatella; Pagano, Pasquale; Thanos, Constantino; Ioannidis, Yannis; Koutrika, Georgia; Ross, Seamus; Schek, Hans-Jörg; Schuldt, Heiko. "Setting the Foundations of Digital Libraries". D-Lib Magazine. 13 (3/4). 2007. ISSN 1082-9873. 16 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 1 May 2018.
- L. Candela et al.: The DELOS Digital Library Reference Model: Foundations for Digital Libraries. Version 0.98, February 2008 (PDF 2014-02-19 at the Wayback Machine)
- Gonçalves, Marcos André; Fox, Edward A.; Watson, Layne T.; Kipp, Neill A. "Streams, structures, spaces, scenarios, societies (5s): A formal model for digital libraries". ACM Transactions on Information Systems. 22 (2). 2004: 270–312. doi:10.1145/984321.984325.
- Isah, Abdulmumin; Serema, Batlang Comma; Mutshewa, Athulang; Kenosi, Lekoko. "Digital Libraries: Analysis of Delos Reference Model and 5S Theory". Journal of Information Science Theory and Practice. 1 (4). 2013: 38–47. doi:10.1633/JISTaP.2013.1.4.3.
Əlavə ədəbiyyat
- Harvey, Ross; Weatherburn, Jaye. Preserving Digital Materials (3rd). Rowman & Littlefield. 2018. ISBN .
- McCormack, Allison, and Rachel Wittmann. (2022) “Rarely Analyzed The Relationship Between Digital and Physical Rare Books Collections.” Information technology and libraries 41.2; 1–13.
- Pomerantz, Jeffrey, and Gary Marchionini. 2007. "The Digital Library as Place". Journal of Documentation 63(4): 505–33.
Xarici keçidlər
- Vikianbarda Elektron kitabxana ilə əlaqəli mediafayllar var.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elektron kitabxana hemcinin onlayn kitabxana ve ya reqemsal kitabxana ozunde metn hereketsiz sekiller audio video elektron senedler ve ya diger reqemsal media formatlarini ehtiva eden reqemsal obyektlerin onlayn verilenler bazasi ve ya internet vasitesile elde edile bilen kitabxana Obyektler cap ve ya fotosekiller kimi reqemsal mezmundan elece de metn prosessoru fayllari ve ya sosial media yazilari kimi ilkin istehsal edilmis reqemsal mezmundan ibaret ola biler Elektron kitabxanalar mezmunun saxlanmasi ile yanasi kolleksiyada olan mezmunun teskili axtarisi ve elde edilmesi ucun vasiteler teqdim edir Elektron kitabxanalar olcu ve ehate dairesine gore cox ferqli ola biler hemcinin ferdler ve ya teskilatlar terefinden saxlanila biler Elektron mezmun lokal formada yerlesdirile ve ya komputer sebekeleri vasitesile uzaqdan elde edile biler Bu informasiya axtaris sistemleri qarsiliqli fealiyyet ve davamliliq vasitesile bir biri ile melumat mubadilesi aparmaq qabiliyyetine malikdirler TarixiElektron kitabxanalarin erken tarixi yaxsi senedlesdirilmemisdir lakin konsepsiyanin yaranmasi bir nece esas mutefekkir ile baglidir Bu anlayisin evvelki versiyalari arasinda ve Henri La Fontenin 1895 ci ilde dunyada sulhu temin etmek umidi ile umumbeseri bilikleri toplamaq ve sistematik sekilde kataloqlasdirmaq cehdi olan qurumu daxildir Elektron kitabxana anlayisi haqqinda tesevvurler bir esr sonra internetin boyuk genislenmesi zamani heyata kecirilmisdir Vannevar Bus ve bu ideyani o vaxtki texnologiyaya tekmillesdiren iki istirakcidir Bus Hirosimaya atilan bombaya sebeb olan tedqiqatlari desteklemisdi O bas tutan felaketi gordukden sonra texnologiyanin mehv olmaq evezine nece anlayisa getirib cixara bileceyini gosteren bir masin yaratmaq isteyirdi Bu masina iki ekran acar ve duymeler ve klaviatura olan bir masa daxil idi O buna adini vermisdi Bu yolla insanlar saxlanilan kitablara ve fayllara suretli bir sekilde daxil ola bilerdiler 1956 ci ilde kitabxanalarin texnologiya ile nece tekmillesdirile bileceyini tehlil etmek ucun Liklayderi maliyyelesdirmisdi O teqriben on il sonra derc etdiyi Geleceyin kitabxanalari adli kitabinda bu mozuya baxisini da daxil etmisdi O komputerlerden ve sebekelerden istifade eden bir sistem yaratmaq isteyirdi ki insan bilikleri insan ehtiyaclari ucun elcatan olsun ve eks elaqe masin meqsedleri ucun avtomatlasdirilsin Bu sistem uc komponentden ibaret idi bilik korpusu sual ve cavab Liklayder bunu prokoqnitiv sistem adlandirmisdi Ilkin layiheler EKK kimi taninan elektron kart kataloqunun yaradilmasina yonelmisdi 1980 ci illerde bu cehdlerin uguru EKK nin bir cox akademik ictimai ve xususi kitabxanalarda enenevi kart kataloqunu evez etmesi ile neticelenmisdi Bu kitabxanalara resurs mubadilesini desteklemek ve ferdi kitabxanadan kenarda kitabxana materiallarina cixis imkanlarini genislendirmek ucun elave mukafatlandirici emekdasliq seyleri gostermeye serait yaratmisdi Reqemsal kitabxananin ilk numunesi 1964 cu ilde yaradilmis ve 1969 cu ilde vasitesile onlayn olaraq istifadeye verilmis O tehsil sitatlari xulaseler ve metnlerden ibaret verilenler bazasi idi 1994 cu ilde reqemsal kitabxanalar tedqiqat cemiyyetinde genis sekilde gorunmeye baslamisdir Buna sebeb NASA ve NSF terefinden birge desteklenen 24 4 milyon ABS dollari deyerinde NSF terefinden idare olunan DARPA nin Informasiyanin Intellektual Inteqrasiyasi I3 proqrami idi Ugurlu tedqiqat teklifleri ABS nin alti universitetinden gelmisdir Bu universitetler arasinda Karnegi Mellon Universiteti Berkli Kaliforniya Universiteti Miciqan Universiteti Illinoys Universiteti Santa Barbara Kaliforniya Universiteti ve Stenford Universiteti var idi Layihelerde teqdim olunan meqaleler 1996 ci ilin mayinda onlarin yarimciq merhelesinde ugurunu umumilesdirir Sergey Brin ve Larri Peyc terefinden Stenfordda aparilan tedqiqatlar Google un yaranmasina sebeb olmusdur Reqemsal kitabxana modelleri yaratmaq ucun ilkin cehdlere DELOS Digital Library Reference Model ve 5S Framework daxildir Hemcinin baxKitabxana 2 0IstinadlarWitten Ian H Bainbridge David Nichols How to Build a Digital Library 2nd Morgan Kaufman 2009 ISBN 9780080890395 Lanagan James Smeaton Alan F Video digital libraries contributive and decentralized International Journal on Digital Libraries 12 4 September 2012 159 178 doi 10 1007 s00799 012 0078 z Lynch Clifford Where Do We Go From Here The Next Decade for Digital Libraries D Lib Magazine ingilis 11 7 8 2005 doi 10 1045 july2005 lynch ISSN 1082 9873 This is a field with an incredibly rich and as yet poorly chronicled pre history and early history There is a stream of work and ideas that reaches back to at least the turn of the 20th century and includes such thinkers as H G Wells and Paul Otlet later contributors to the pre history of visions of new technologically enabled means of knowledge organization access and distribution also include Vannevar Bush and J C R Licklider Stocker Gerfried Beyond Archives or the Internet 100 years before the Internet Magalhaes Ana Goncalves Beiguelman Giselle redaktorlar Possible Futures Art Museums and Digital Archives ingilis Editora Peiropolis LTDA 1 January 2014 ISBN 9788575963548 Istifade tarixi 30 April 2018 Actually it was 1895 when Paul Otlet together with Henry La Fontaine who was later awarded the Nobel Peace Prize started a project Mundaneum that was initiated and driven by their idea that if they would be able to collect all human knowledge and make it accessible to everybody worldwide then this would bring about peace on Earth Schatz Bruce Information Retrieval in Digital Libraries Bringing Search to the Net Science 275 5298 1997 327 334 doi 10 1126 science 275 5298 327 PMID 8994022 Bush Vannevar As We May Think PDF July 1945 101 108 21 April 2018 tarixinde PDF Istifade tarixi 30 April 2018 Ganseman J Refactoring a Library s Legacy Catalog a Case Study PDF IAML 2015 New York City USA 2015 2023 08 25 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 08 25 Bourne Charles P Hahn Trudi Bellardo A History of Online Information Services 1963 1976 ingilis MIT Press 2003 169 170 ISBN 9780262261753 Istifade tarixi 30 April 2018 1696 Milestone DIALOG with the ERIC database provided the first instance of extensive availability of abstracts online for search output Wiederhold Gio Intelligent integration of information ACM SIGMOD Record 22 2 1993 434 437 doi 10 1145 170036 170118 Besser Howard The Past Present and Future of Digital Libraries Schreibman Susan Siemens Ray Unsworth John redaktorlar A Companion to Digital Humanities ingilis Blackwell Publishing Ltd 2004 557 575 doi 10 1002 9780470999875 ch36 ISBN 9781405103213 10 August 2017 tarixinde Istifade tarixi 30 April 2018 Schatz Bruce Chen Hsinchun redaktor Building large scale digital libraries IEEE Computer 29 5 1996 22 25 doi 10 1109 2 493453 10150 106127 Candela Leonardo Castelli Donatella Pagano Pasquale Thanos Constantino Ioannidis Yannis Koutrika Georgia Ross Seamus Schek Hans Jorg Schuldt Heiko Setting the Foundations of Digital Libraries D Lib Magazine 13 3 4 2007 ISSN 1082 9873 16 January 2018 tarixinde Istifade tarixi 1 May 2018 L Candela et al The DELOS Digital Library Reference Model Foundations for Digital Libraries Version 0 98 February 2008 PDF 2014 02 19 at the Wayback Machine Goncalves Marcos Andre Fox Edward A Watson Layne T Kipp Neill A Streams structures spaces scenarios societies 5s A formal model for digital libraries ACM Transactions on Information Systems 22 2 2004 270 312 doi 10 1145 984321 984325 Isah Abdulmumin Serema Batlang Comma Mutshewa Athulang Kenosi Lekoko Digital Libraries Analysis of Delos Reference Model and 5S Theory Journal of Information Science Theory and Practice 1 4 2013 38 47 doi 10 1633 JISTaP 2013 1 4 3 Elave edebiyyatHarvey Ross Weatherburn Jaye Preserving Digital Materials 3rd Rowman amp Littlefield 2018 ISBN 9781538102985 McCormack Allison and Rachel Wittmann 2022 Rarely Analyzed The Relationship Between Digital and Physical Rare Books Collections Information technology and libraries 41 2 1 13 Pomerantz Jeffrey and Gary Marchionini 2007 The Digital Library as Place Journal of Documentation 63 4 505 33 Xarici kecidlerVikianbarda Elektron kitabxana ile elaqeli mediafayllar var