Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ekstraksiya — iki faza arasında, bir çox hallarda iki qarışmayan mayelər arasında (adətən su və üzvi həlledici arasında)maddənin fiziki-kimyəvi paylanma prosesi və maddələrin uyğun ayrılma, parçalanma və qatılaşdırma üsuludur.
Ekstraksiya zamanı baş verən prosesler
Ekstraksiya zamanı aşağıdakı prosesler baş verir:
- Ekstraksiya olunan birləşmələrin yaranması
- Su və üzvi fazalar arasında ekstraksiya olunan birləşmələrin paylanması
- Üzvi fazada nüfuz olan reaksiyalar –dissosiasiya, assosiasiya və polimerizasiya
- Ekstraksiya olunan birləşmələrin yaranması hesabına birləşmə (adətən üzvi fazada)ekstraqent adlanır.Ekstraqentin fiziki və ekstraksiya xassələrinin yaxşılaşdırılması üçün tətbiq olunan təsirsiz üzvi həlledicilər-xloroform, karbon turşuları, benzol və s.durulaşdırıcı adlanır.
Su fazasından ayrılan ekstraksiya olunan birləşmələri saxlayan üzvi faza ekstrakt adlanır.Üzvi fazadan su fazasına maddə köçürülməsi reekstraksiya, reekstraksiya üçün istifadə olunan məhlul reekstraqent adlanır.
Maddənin ekstraksiya şərtləri
- Metal ionunun və digər yüklü zərrəciklərin üzvi fazaya keçməsi üçün yükü neytrallaşdırmaq lazımdır.Metal ionlarını yüksüz kompleksə birləşdirmək olar, yükü olan kompleksləri ion assosiatları şəklində ekstraksiya etmək olar.
- Əgər ekstraksiya olunan birləşmələrin üzvi həlledicidə həllediciliyi sudaki həlledicidən yüksəkdirsə, ekstraksiya mümkündür. nə qədər çox və hidrotasiya enerjisi nə qədər azdırsa ayrılma dərəcəsi bir o qədər yüksəkdir.
- Birləşmənin üzvi həlledicidə yaxşı həll olunması üçün onun hidrofobluğunu təmin etmək lazımdır, yəni bir qayda olaraq (-SO3H,-COOH,-OH) və s. olmalıdır və xelatın xarici üzvi hissəsi kifayət qədər həcmli olmalıdır ki,molekulun hidrofil hissəsini təcrid edə bilsin.
- Ekstraksiya olunan birləşmə malekulunun ölçüləri artdıqca ayrılma dərəcəsi adətən artır, çünki iri malekullar suyun strukturunu pozur.
- Ekstraqentin malekulları ilə solvatasiya ekstraksiyaya səbəb olur.
- İon assisotlarının ekstraksiyası zamanı ionlarının yükü və ölçüsü mühümdür: ionların yükü artdıqca və olçüsü azaldıqca ekstraksiya pisləşir.Digər bərabər şəraitlərdə biryüklü ionlar pis ekstraksiya olunur.
- Digər bərabər şəraitlərdə daha davamlı komplekslər yaxşı ekstraksiya olunur.
Əsas qanunlar (Nernst qanunu) və miqdarı xüsusiyyətlər
İki məhdud qarışan maye fazalarından ibarət sistemdə A maddəsinin paylanması
A(s)↔A(u)
Şəklində göstərmək olar, hetrogen tarazlığı üçün gibbs enerjisinin dəyişməsi aşağıdakı tənliklə ifadə olunur
ΔG = ΔGᵒ + RTln (αA)ü /(αA)s
Tarazlıq şəraitində ΔG = 0 olduğundan, alırıq
(αA)ü /(αA)s = e-ΔGᵒ/RT =KᵒD
Buradan göründüyü kimi, bu fazalarda həll olunan maddənin eyni bir forması üçün sabit temperaturda və təyiziqdə aktivliklərin nisbəti sabit kəmiyyətdir. (Nernst paylanma qanunu) KᵒD paylanma sabiti adlanır.Real şəraitdə xüsusilə üzvi fazada aktivlik əmsalı az məlum olduğundan real paylanma sabitindən istifadə olunur.
KᵒD = [A]ü/[A]s (1)
L→0 olduqda KD kəmiyyətin limit qiyməti həqqiqi paylanma sabitinə yaxındır.Əgər hər iki faza bərk fazaya nəzərən doymuş məhlullar və ekstraksiya olunan maddə vahid eyni formadadırsa, onda tarazlıq zamanı paylanma sabiti
KD = S(ü)/S(s) olar
burada S(ü) və S(s)- üzvi və su fazalarında maddənin həllediciliyidir. Ekstraksiya olunan maddə məhlulda müxtəlif formalarda ola bilər.Hər iki fazada bütün maddə formalatının tam konsentrasiyasının nisbəti, yəni paylanma əmsalı praktiki maraq kəsb edir:
D = C(ü)/C(s)
Paylanma əmsalının qiyməti ekstraksiya şərtlərindən, məsələn: paylanma əmsalı sabit olduğu halda (I=const olduqda) pH-dan və ekstraqentin konsentrasiyasından asılıdır. Hər bir fazada maddə miqdarı belədir.
Q(s) = C(s)• V(s) və Q(ü) = C(ü)• V(ü)
burada C(s) və C(ü) ̶ fazalarda konsentrasiyalar, V(s) və V(ü) ) ̶ fazaların həcmidir. Bu işarələrdən istifadə edərək D-paylanma əmsal ilə R-ayrılma dərəcəsi arasında əlaqəni göstərmək olar
R,% = C(ü)• V(ü) •100/ C(s)• V(s) + C(ü)• V(ü) = D/D+ V(s)/ V(ü) •100
D-paylanma əmsalı hər iki fazada maddənin ümumi konsentrasiyalarının nisbətini ifadə edir. Deməli kəmiyyət paylanma şəraitindən asılı olacaq və fazaların həcmindən asılı olmayacaq D-dən fərqli olaraq ekstraksiya olunmuş maddənin onun ümumi miqdarındanolan payını ifadə edən R-ayrılma dərəcəsi fazaların həcmləri nisbətindən asılıdır və eyni bir paylanmaəmsalında V(s) -su fazasının həcmi sabitdirsə, V(ü)-üzvi faza həcmi nə qədər böyükdürsə, maddə bir o qədər tam ayrılır.
Ədəbiyyat
- Пиккеринг У.Ф Cовременная аналитическая химия., пер. с анг. М. Изд «Химия» 1977.
- Тутурин Н.Н., Экстрагирование, экстракция // Энциклопедический словарь Брокгаузи и Ефрона: в 86т. 1890-1907 г.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ekstraksiya iki faza arasinda bir cox hallarda iki qarismayan mayeler arasinda adeten su ve uzvi helledici arasinda maddenin fiziki kimyevi paylanma prosesi ve maddelerin uygun ayrilma parcalanma ve qatilasdirma usuludur Ekstraksiya zamani bas veren proseslerEkstraksiya zamani asagidaki prosesler bas verir Ekstraksiya olunan birlesmelerin yaranmasi Su ve uzvi fazalar arasinda ekstraksiya olunan birlesmelerin paylanmasi Uzvi fazada nufuz olan reaksiyalar dissosiasiya assosiasiya ve polimerizasiya Ekstraksiya olunan birlesmelerin yaranmasi hesabina birlesme adeten uzvi fazada ekstraqent adlanir Ekstraqentin fiziki ve ekstraksiya xasselerinin yaxsilasdirilmasi ucun tetbiq olunan tesirsiz uzvi hellediciler xloroform karbon tursulari benzol ve s durulasdirici adlanir Su fazasindan ayrilan ekstraksiya olunan birlesmeleri saxlayan uzvi faza ekstrakt adlanir Uzvi fazadan su fazasina madde kocurulmesi reekstraksiya reekstraksiya ucun istifade olunan mehlul reekstraqent adlanir Maddenin ekstraksiya sertleriMetal ionunun ve diger yuklu zerreciklerin uzvi fazaya kecmesi ucun yuku neytrallasdirmaq lazimdir Metal ionlarini yuksuz komplekse birlesdirmek olar yuku olan kompleksleri ion assosiatlari seklinde ekstraksiya etmek olar Eger ekstraksiya olunan birlesmelerin uzvi helledicide hellediciliyi sudaki hellediciden yuksekdirse ekstraksiya mumkundur ne qeder cox ve hidrotasiya enerjisi ne qeder azdirsa ayrilma derecesi bir o qeder yuksekdir Birlesmenin uzvi helledicide yaxsi hell olunmasi ucun onun hidrofoblugunu temin etmek lazimdir yeni bir qayda olaraq SO3H COOH OH ve s olmalidir ve xelatin xarici uzvi hissesi kifayet qeder hecmli olmalidir ki molekulun hidrofil hissesini tecrid ede bilsin Ekstraksiya olunan birlesme malekulunun olculeri artdiqca ayrilma derecesi adeten artir cunki iri malekullar suyun strukturunu pozur Ekstraqentin malekullari ile solvatasiya ekstraksiyaya sebeb olur Ion assisotlarinin ekstraksiyasi zamani ionlarinin yuku ve olcusu muhumdur ionlarin yuku artdiqca ve olcusu azaldiqca ekstraksiya pislesir Diger beraber seraitlerde biryuklu ionlar pis ekstraksiya olunur Diger beraber seraitlerde daha davamli kompleksler yaxsi ekstraksiya olunur Esas qanunlar Nernst qanunu ve miqdari xususiyyetlerIki mehdud qarisan maye fazalarindan ibaret sistemde A maddesinin paylanmasi A s A u Seklinde gostermek olar hetrogen tarazligi ucun gibbs enerjisinin deyismesi asagidaki tenlikle ifade olunur DG DGᵒ RTln aA u aA s Tarazliq seraitinde DG 0 oldugundan aliriq aA u aA s e DGᵒ RT KᵒD Buradan gorunduyu kimi bu fazalarda hell olunan maddenin eyni bir formasi ucun sabit temperaturda ve teyiziqde aktivliklerin nisbeti sabit kemiyyetdir Nernst paylanma qanunu KᵒD paylanma sabiti adlanir Real seraitde xususile uzvi fazada aktivlik emsali az melum oldugundan real paylanma sabitinden istifade olunur KᵒD A u A s 1 L 0 olduqda KD kemiyyetin limit qiymeti heqqiqi paylanma sabitine yaxindir Eger her iki faza berk fazaya nezeren doymus mehlullar ve ekstraksiya olunan madde vahid eyni formadadirsa onda tarazliq zamani paylanma sabiti KD S u S s olar burada S u ve S s uzvi ve su fazalarinda maddenin hellediciliyidir Ekstraksiya olunan madde mehlulda muxtelif formalarda ola biler Her iki fazada butun madde formalatinin tam konsentrasiyasinin nisbeti yeni paylanma emsali praktiki maraq kesb edir D C u C s Paylanma emsalinin qiymeti ekstraksiya sertlerinden meselen paylanma emsali sabit oldugu halda I const olduqda pH dan ve ekstraqentin konsentrasiyasindan asilidir Her bir fazada madde miqdari beledir Q s C s V s ve Q u C u V u burada C s ve C u fazalarda konsentrasiyalar V s ve V u fazalarin hecmidir Bu isarelerden istifade ederek D paylanma emsal ile R ayrilma derecesi arasinda elaqeni gostermek olar R C u V u 100 C s V s C u V u D D V s V u 100 D paylanma emsali her iki fazada maddenin umumi konsentrasiyalarinin nisbetini ifade edir Demeli kemiyyet paylanma seraitinden asili olacaq ve fazalarin hecminden asili olmayacaq D den ferqli olaraq ekstraksiya olunmus maddenin onun umumi miqdarindanolan payini ifade eden R ayrilma derecesi fazalarin hecmleri nisbetinden asilidir ve eyni bir paylanmaemsalinda V s su fazasinin hecmi sabitdirse V u uzvi faza hecmi ne qeder boyukdurse madde bir o qeder tam ayrilir EdebiyyatPikkering U F Covremennaya analiticheskaya himiya per s ang M Izd Himiya 1977 Tuturin N N Ekstragirovanie ekstrakciya Enciklopedicheskij slovar Brokgauzi i Efrona v 86t 1890 1907 g