Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ebla lövhələri — Suriyanın sərhədləri daxilində yerləşən qədim Ebla şəhərindəki 1800 ədəd tam gil lövhə, 4700 hissə və minlərlə xırda parçadan ibarət olan bir saray arxivi kolleksiyasıdır. Lövhələr italyan arxeoloq Paolo Matthiae və qrupu tərəfindən 1974–75-ci illərdə qədim Tell Mardikh şəhərində aparılan qazıntılar zamanı aşkar edilmişdir. Hamısı e.ə. 2500 ilə şəhərin dağıldığı 2250-ci illər arasındadır. Bu günlərdə lövhələr Suriyanın Hələb, Şam və İdlib muzeylərində saxlanılır.
E.ə. 2500-cü illərə aid Ebla lövhələri din tarixini öyrənmək baxımından çox əhəmiyyətli məlumatlar daşıyır. 1975-ci ildən etibarən bir neçə dəfə tədqiqat və müzakirə mövzusu olan Ebla lövhələrinin ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti isə İlahi kitablarda bəhs edilən üç peyğəmbərin adının çəkilməsidir.
Ebla lövhələrinin min illər sonra tapılması Quranda bildirilən qövmlərin coğrafi mövqeyinin müəyyən olunması baxımından çox əhəmiyyətlidir.
Ebla e.ə. 2500-cü illərdə indiki Suriyanın paytaxtı olan Şam və Türkiyənin cənub-şərq ərazilərini əhatə edən krallıq idi. Bu krallıq mədəni və iqtisadi baxımdan inkişaf etmiş, amma bir müddət sonra (bir çox sivilizasiyada olduğu kimi) tarix səhnəsindən silinmişdi. Ebla krallığının dövrünün tanınmış bir mədəniyyət və ticarət mərkəzi olduğu lövhələrdən aydın olur. Eblalılar dövlət arxivi formalaşdıran, kitabxana quran və yazılı şəkildə ticarət müqavilələri bağlayan bir mədəniyyətə sahib idilər. Hətta Eblait adlanan öz dilləri var idi.
Yer altında gizli qalan dinlər tarixi
1975-ci ildə aparılan qazıntılar zamanı aşkar edilən Ebla mədəniyyəti həqiqi əhəmiyyətini mixi yazılarla yazılmış təxminən 20.000 lövhə və hissələrdən ibarət arxivin tapılması ilə qazanmışdır. Bu arxiv, eyni zamanda, digər arxeoloqlara üç min ildən bəri məlum olan bütün mixi yazılı mətnlərdən dörd dəfə çox idi.
Lövhələrdəki dil Roma Universitetində arxeoloji yazılar eksperti olan Giovanni Pettitano tərəfindən açıqlandığında mövzunun nə qədər vacib olduğu daha da yaxşı aydın oldu. Bunun sayəsində Ebla krallığının və bu böyük dövlət arxivinin tapılması artıq təkcə arxeoloji deyil, dini dairələri də maraqlandıran bir mövzuya çevrilmişdi. Çünki lövhələrdə Qurani-Kərimdə adı çəkilən mələk Mikayılın (Doubleday, 1981, s. 271–321) və üç İlahi kitabda bəhs edilən peyğəmbərlərin adı çəkilirdi. Hz. İbrahim (Ab-ra-mu) və Hz. İsmayılın (Iş-ma-il) adları…
Ebla lövhələrindəki adların əhəmiyyəti
Ebla lövhələrində aşkar olunan peyğəmbər adlarının çox böyük əhəmiyyəti var. Çünki sözügedən adlara ilk dəfə bu qədər qədim tarixi sənəddə rast gəlinmişdir. Tövratdan 1500 il əvvələ aid olan bu məlumatlar olduqca maraqlıdır. Hz. İbrahimin adının lövhələrdə qeyd olunması Hz. İbrahim və onun gətirdiyi dinin Tövratdan əvvəl mövcud olduğunu təsdiq edir.
Tarixçilər Eblada tapılan lövhələri bu cəhətdən dəyərləndirdilər, Hz. İbrahim və onun peyğəmbərliyi haqqındakı bu əhəmiyyətli kəşf dinlər tarixi cəhətindən mühüm tədqiqat mövzusuna çevrildi. Amerikalı arxeoloq və dinlər tarixi tədqiqatçısı David Milad Freidmanın da apardığı tədqiqatlara əsasən lövhələrdəki İbrahim və İsmayıl kimi adların peyğəmbər adları olduğu bildirdi.
Lövhələrədə adı çəkilən digər adlar
Lövhələrdə yazılan adlar üç İlahi kitabda bəhs edilən peyğəmbər adları idi və lövhələr Tövratdan daha qədim idilər. Bundan başqa, bu adların yanında daş lövhələrdə əks olunan başqa mövzular və yer adları da var idi. Bu məlumatlardan və yer adlarından verdiyi məlumata görə Eblalılar ticarət sektorunda böyük uğur qazanmışdılar. Yazılarda Eblanın yaxınlığındakı Sina, Qəzzə və Qüds adları da çəkilirdi. Bu da Eblalıların bu yerlərlə olan ticarət və mədəni əlaqələrini göstərirdi.
Lövhələrdə nəzərə çarpan digər əhəmiyyətli bir xüsusiyyət isə Lut qövmünün yaşadığı Sodom və Qomorra bölgələrinin adları idi. Məlum olduğu kimi, Sodom və Qomorra Ölü dənizin sahilində Lut qövmünün yaşadığı, Hz. Lutun təbliğ edib insanları din əxlaqına çağırdığı ərazi idi. Bu iki yerdən başqa Quran ayələrində adı çəkilən İrəm şəhəri də Ebla lövhələrindəki adların arasında idi.
Bu adların daha çox diqqət çəkən tərəfi isə peyğəmbərlərin təbliğ etdiyi kitablardan başqa, indiyə qədər başqa heç bir mətndə işlədilməməsi idi. Bu, o dövrdə haqq dini təbliğ edən peyğəmbərlərin xəbərlərinin bu bölgələrə də çatdığını göstərən əhəmiyyətli bir sənəd xüsusiyyətini daşıyır. "Reader's Digest" jurnalındakı bir məqalədə verilən məlumata görə, Kral Əbrumun hakimiyyətdə olduğu dövrdə eblalıların dinlərində dəyişiklik olduğu, insanların Ulu Allahın adını ucaltmaq üçün adlarının qarşısına başqa bir ad əlavə etdiklərindən məlum olur.
Dili
Lövhələrdəki yazılarda iki dil ortaya çıxmışdır: yerli əhalinin danışdığı Ebla dilinin fonetik nümayəndəsi olan şumercə və daha əvvəllər məlum olmayan bir dildən istifadə edən şumer mixi yazısı (Şumer loqoqramları və ya "Şumeroqramlar").
Məzmunu və əhəmiyyəti
Lövhələrdə Ebla şəhərinin padşahlarının siyahıları, krallıq mərasimləri, fərman və müqavilələri, yer adları olan atlas (e.ə. 2600) və ilahilər, ayinlər, dastanlar və atalar sözləri olan bədii mətnlər vardır.
İncil arxeologiyası
Lövhələrdə İbrahimlə İsmayılın, Sodom və Gomore adı ilə mövcud olması mübahisələrə səbəb olmuşdur.
İstinadlar
- Numbers as in R. Biggs, "The Ebla tablets: an interim perspective", The Biblical Achaeologist 43 (1980:76–87); Palace G in the excavation reports.
- Moorey, 1991, p.150–152.
- Hans H. Wellisch, "Ebla: The World's Oldest Library", The Journal of Library History 16.3 (Summer 1981:488–500) p. 488f.
- Dumper; Stanley, 2007, p.141.
- Ebla, Funk & Wagnalls New Encyclopaedia, (c) 1995 Funk & Wagnalls Corporation, Infopedia 2.0, SoftKey Multimedia Inc.
- Howard La Fay, "Ebla: Bilinməyən Böyük Bir İmperatorluq", National Geographic magazine, Dekabr 1978, s. 736
- İlim ve Teknik Dergisi, say 118, Sentyabr 1977, Oktyabr 1978
- The Semitic Languages. Routledge. 1997. səh. 101. ISBN . 2016-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 17 dekabr 2020.
- Giovanni Pettinato, "L'atlante geografico del vicino oriente attestato ad Ebla e ad Abū Salābikh", Orientalia 47 (1978:50–73).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebla lovheleri Suriyanin serhedleri daxilinde yerlesen qedim Ebla seherindeki 1800 eded tam gil lovhe 4700 hisse ve minlerle xirda parcadan ibaret olan bir saray arxivi kolleksiyasidir Lovheler italyan arxeoloq Paolo Matthiae ve qrupu terefinden 1974 75 ci illerde qedim Tell Mardikh seherinde aparilan qazintilar zamani askar edilmisdir Hamisi e e 2500 ile seherin dagildigi 2250 ci iller arasindadir Bu gunlerde lovheler Suriyanin Heleb Sam ve Idlib muzeylerinde saxlanilir Qazintilarin qaliqlari Sam qapisi Arxivden bir lovhe E e 2500 cu illere aid Ebla lovheleri din tarixini oyrenmek baximindan cox ehemiyyetli melumatlar dasiyir 1975 ci ilden etibaren bir nece defe tedqiqat ve muzakire movzusu olan Ebla lovhelerinin en ehemiyyetli xususiyyeti ise Ilahi kitablarda behs edilen uc peygemberin adinin cekilmesidir Ebla lovhelerinin min iller sonra tapilmasi Quranda bildirilen qovmlerin cografi movqeyinin mueyyen olunmasi baximindan cox ehemiyyetlidir Ebla e e 2500 cu illerde indiki Suriyanin paytaxti olan Sam ve Turkiyenin cenub serq erazilerini ehate eden kralliq idi Bu kralliq medeni ve iqtisadi baximdan inkisaf etmis amma bir muddet sonra bir cox sivilizasiyada oldugu kimi tarix sehnesinden silinmisdi Ebla kralliginin dovrunun taninmis bir medeniyyet ve ticaret merkezi oldugu lovhelerden aydin olur Eblalilar dovlet arxivi formalasdiran kitabxana quran ve yazili sekilde ticaret muqavileleri baglayan bir medeniyyete sahib idiler Hetta Eblait adlanan oz dilleri var idi Yer altinda gizli qalan dinler tarixi1975 ci ilde aparilan qazintilar zamani askar edilen Ebla medeniyyeti heqiqi ehemiyyetini mixi yazilarla yazilmis texminen 20 000 lovhe ve hisselerden ibaret arxivin tapilmasi ile qazanmisdir Bu arxiv eyni zamanda diger arxeoloqlara uc min ilden beri melum olan butun mixi yazili metnlerden dord defe cox idi Lovhelerdeki dil Roma Universitetinde arxeoloji yazilar eksperti olan Giovanni Pettitano terefinden aciqlandiginda movzunun ne qeder vacib oldugu daha da yaxsi aydin oldu Bunun sayesinde Ebla kralliginin ve bu boyuk dovlet arxivinin tapilmasi artiq tekce arxeoloji deyil dini daireleri de maraqlandiran bir movzuya cevrilmisdi Cunki lovhelerde Qurani Kerimde adi cekilen melek Mikayilin Doubleday 1981 s 271 321 ve uc Ilahi kitabda behs edilen peygemberlerin adi cekilirdi Hz Ibrahim Ab ra mu ve Hz Ismayilin Is ma il adlari Ebla lovhelerindeki adlarin ehemiyyetiEbla lovhelerinde askar olunan peygember adlarinin cox boyuk ehemiyyeti var Cunki sozugeden adlara ilk defe bu qeder qedim tarixi senedde rast gelinmisdir Tovratdan 1500 il evvele aid olan bu melumatlar olduqca maraqlidir Hz Ibrahimin adinin lovhelerde qeyd olunmasi Hz Ibrahim ve onun getirdiyi dinin Tovratdan evvel movcud oldugunu tesdiq edir Tarixciler Eblada tapilan lovheleri bu cehetden deyerlendirdiler Hz Ibrahim ve onun peygemberliyi haqqindaki bu ehemiyyetli kesf dinler tarixi cehetinden muhum tedqiqat movzusuna cevrildi Amerikali arxeoloq ve dinler tarixi tedqiqatcisi David Milad Freidmanin da apardigi tedqiqatlara esasen lovhelerdeki Ibrahim ve Ismayil kimi adlarin peygember adlari oldugu bildirdi Lovhelerede adi cekilen diger adlarLovhelerde yazilan adlar uc Ilahi kitabda behs edilen peygember adlari idi ve lovheler Tovratdan daha qedim idiler Bundan basqa bu adlarin yaninda das lovhelerde eks olunan basqa movzular ve yer adlari da var idi Bu melumatlardan ve yer adlarindan verdiyi melumata gore Eblalilar ticaret sektorunda boyuk ugur qazanmisdilar Yazilarda Eblanin yaxinligindaki Sina Qezze ve Quds adlari da cekilirdi Bu da Eblalilarin bu yerlerle olan ticaret ve medeni elaqelerini gosterirdi Lovhelerde nezere carpan diger ehemiyyetli bir xususiyyet ise Lut qovmunun yasadigi Sodom ve Qomorra bolgelerinin adlari idi Melum oldugu kimi Sodom ve Qomorra Olu denizin sahilinde Lut qovmunun yasadigi Hz Lutun teblig edib insanlari din exlaqina cagirdigi erazi idi Bu iki yerden basqa Quran ayelerinde adi cekilen Irem seheri de Ebla lovhelerindeki adlarin arasinda idi Bu adlarin daha cox diqqet ceken terefi ise peygemberlerin teblig etdiyi kitablardan basqa indiye qeder basqa hec bir metnde isledilmemesi idi Bu o dovrde haqq dini teblig eden peygemberlerin xeberlerinin bu bolgelere de catdigini gosteren ehemiyyetli bir sened xususiyyetini dasiyir Reader s Digest jurnalindaki bir meqalede verilen melumata gore Kral Ebrumun hakimiyyetde oldugu dovrde eblalilarin dinlerinde deyisiklik oldugu insanlarin Ulu Allahin adini ucaltmaq ucun adlarinin qarsisina basqa bir ad elave etdiklerinden melum olur DiliLovhelerdeki yazilarda iki dil ortaya cixmisdir yerli ehalinin danisdigi Ebla dilinin fonetik numayendesi olan sumerce ve daha evveller melum olmayan bir dilden istifade eden sumer mixi yazisi Sumer loqoqramlari ve ya Sumeroqramlar Mezmunu ve ehemiyyetiLovhelerde Ebla seherinin padsahlarinin siyahilari kralliq merasimleri ferman ve muqavileleri yer adlari olan atlas e e 2600 ve ilahiler ayinler dastanlar ve atalar sozleri olan bedii metnler vardir Incil arxeologiyasi Lovhelerde Ibrahimle Ismayilin Sodom ve Gomore adi ile movcud olmasi mubahiselere sebeb olmusdur IstinadlarNumbers as in R Biggs The Ebla tablets an interim perspective The Biblical Achaeologist 43 1980 76 87 Palace G in the excavation reports Moorey 1991 p 150 152 Hans H Wellisch Ebla The World s Oldest Library The Journal of Library History 16 3 Summer 1981 488 500 p 488f Dumper Stanley 2007 p 141 Ebla Funk amp Wagnalls New Encyclopaedia c 1995 Funk amp Wagnalls Corporation Infopedia 2 0 SoftKey Multimedia Inc Howard La Fay Ebla Bilinmeyen Boyuk Bir Imperatorluq National Geographic magazine Dekabr 1978 s 736 Ilim ve Teknik Dergisi say 118 Sentyabr 1977 Oktyabr 1978 The Semitic Languages Routledge 1997 seh 101 ISBN 0 415 05767 1 2016 04 23 tarixinde Istifade tarixi 17 dekabr 2020 Giovanni Pettinato L atlante geografico del vicino oriente attestato ad Ebla e ad Abu Salabikh Orientalia 47 1978 50 73