Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Domar aqreqasiyası (ing. Domar aggregation) — sənayelərlə bağlı artım ölçülərini ümumi sektor və ya milli səviyyədə aqreqat (toplu) artım göstəricilərinə çevirmək üçün istifadə olunan yanaşmadır. Bu məsələ milli hesablar və çoxamilli məhsuldarlıq (ing. MFP – multifactor productivity) statistikası kontekstində ortaya çıxır.
Məqsəd, ümumi MFP qalıq artım sürətini — sektor və ya milli səviyyədə olan göstəricini — onun tərkib hissəsi olan sənaye və ya müəssisələrin MFP qalıq artım sürətlərinin çəkili ortalaması kimi qurmaqdır. Bu metod adətən, sənayeyə xas dəyişikliklərin ümumi iqtisadi artıma necə təsir etdiyini təhlil etmək üçün istifadə olunur.
Hər bir sənayenin çəkisi Domar çəkisi adlanır. Sənayelərin MFP-lərini birləşdirərkən hər bir sənayenin Domar çəkisi həmin sənayenin ümumi nominal məhsul dəyərinin ÜDM-ə (ümumi daxili məhsula) nisbətidir. Yəni, sənayenin ümumi çıxışının (ing. gross output) ÜDM-in tərkib hissəsi olan dəyər əlavə edilmiş çıxışa (ing. value-added output) nisbəti kimi müəyyən edilir. Məqsəd ara malların və bir-birinin həm məhsulu, həm də girişi (ing. input) olan sənayelərin məhsuldarlıq dəyişikliklərinin ümumi iqtisadiyyata təsirlərini düzgün hesablamaqdır. Mühasibat terminologiyasında "ümumi çıxış" əvəzinə "sənayenin bazar dəyəri ilə məhsulu" ifadəsi də istifadə oluna bilər.
Domar çəkiləri məcmu olaraq 1.0-dan böyük olur, çünki bəzi firmaların gəliri ara məhsulların digər firmalara satışından əldə edilir. Yəni, bəzi gəlirlər firma-firma mühasibatında bir neçə dəfə sayılır (Domar çəkilərinin surətində), lakin ÜDM hesablamasında onlar çıxılır.
Məsələn: Bir təkər istehsalçısının satışları əsasən avtomobil, yük maşını, velosiped və s. istehsalçılarına gedir. Bu istehsalçılar isə öz məhsullarını təkərlərlə birlikdə satdıqları üçün təkərdən əldə edilən gəlirlər bir neçə dəfə sayılır.
Tarixi
Bu metodologiya Yevsey Domar tərəfindən 1961-ci ildə təqdim edilmişdir. İqtisadçı bu nəzəriyyəni qapalı iqtisadiyyat modeli çərçivəsində daha formal şəkildə inkişaf etdirmişdir.
Hulten (1978) öz modelində "müşahidə olunan xərclər paylarını" (ing. observed expenditure shares) çəki kimi istifadə etmişdir. Bu modelə görə, bir müəssisə və ya sənayeyə aid olan ümumi faktor məhsuldarlığı (TFP) şokunun çıxışa birinci dərəcəli təsiri həmin sənayenin və ya müəssisənin satışlarının ümumi çıxışdakı payına bərabərdir. Hultenin yanaşması sonradan standart hesab olunmağa başlamışdır.
Milli mühasibat uçotu variasiyaları
Reynsdorf və Yuskavaqe (2010, s. 88) sənaye və regional məlumatları milli səviyyədə məhsuldarlıq dəyişikliyinə uyğunlaşdırmaq və parçalamaq üçün bir neçə yanaşmanı qiymətləndirmişlər:
 | Yorqenson, Qollop və Fraumeni (1987, s. 66) Domar çəkili parçalanmanı transloq aqreqat çoxamilli məhsuldarlıq artımı modeli çərçivəsində hazırlamışlar ki, bu da yenidən bölgü təsirlərini nəzərə alır. Sonradan bu metod Yorqenson, Ho və Stiroh (2002, s. 9) tərəfindən modifikasiya edilmişdir. Domar çəkiləri sənaye üzrə ümumi çıxışın ümumi dəyər əlavə olunmuş məhsula (ing. aggregate value added) nisbətidir. Domar çəkiləri çoxamilli məhsuldarlıq artımını parçalamaq üçün tələb olunur ([Gullickson] və Harper, 1999, s. 51). Bir sənayenin məhsuldarlıq dəyişikliyinə Domar töhfəsi iki əsas komponentdən ibarətdir:
|  |
Baki və Farhi modelləri
Baki və Farhi modellərində, gəlirə əsaslanan Domar çəkiləri istehsalçı müəssisələr üçün onların "satış payı"— yəni gəlirlərinin ÜDM-ə nisbəti olaraq müəyyən edilir. Bu, klassik Domar çəkisi ilə eynidir.
Lakin bu modellərdə istehsalçı müəssisələrin qiymət/xərc əlavə haqqı (ing. markup) nəzərə alınır və ticarət mükəmməl olmayan rəqabət şəraitində baş verir. Müəlliflər göstərmişlər ki, xərc əsaslı Domar çəkiləri (ing. cost-based Domar weights) məhsuldarlığın milli səviyyədə aqreqasiyası zamanı daha dəqiq bölgü aparmağa imkan verir.
Daha sadə bir modeldə Hall (1990) oxşar nəticəyə gəlmişdir. Baki-Farhi yanaşması hesablamalara imkan verir ki:
- Əmək, kapital və enerji kimi giriş amilləri də sənaye və ya müəssisələr kimi Domar çəkilərinə malik ola bilsin.
- Ümumi texnoloji təkmilləşmənin və "paylama səmərəliliyinin" (ing. allocative efficiency) təsirləri ayrıca qiymətləndirilə bilsin.
Paylama səmərəliliyi mükəmməl rəqabət şəraitində yüksək, böyük qiymət/xərc marjasına malik oligopolistik firmalar üstünlük təşkil etdikdə isə aşağı olur.
İstinadlar
- Domar aggregation at Online Glossary of Research Economics
- Hulten, Charles R. 1978 Growth accounting with intermediate inputs. Review of Economic Studies, 45:3, 511-518
- Simon Zheng. 2004. Estimating industry-level multifactor productivity for the market-sector industries in Australia: methods and experimental results. Working paper, Australian Bureau of Statistics, especially pp. 17-18
- Pirkko Aulin-Ahmavaara; Perttu Pakarinen. 2004. Industry Level and Aggregate Measures of Productivity Growth with Explicit Treatment of Taxes on Products. Statistics Finland.
- Domar, Evsey D. On the Measurement of Technological Change, 1961, 71:284 (Dec., 1961), 709-729. (jstor)
- David Rezza Baqaee; Emmanuel Farhi. 2017. The Macroeconomic Impact of Microeconomic Shocks: Beyond Hulten’s Theorem Arxivləşdirilib 2019-07-13 at the Wayback Machine. Working paper.
- Marshall Reinsdorf and Robert Yuskavage. 2010. Exact Industry Contributions to Labor Productivity Change, chapter 5, pp. 77-102 in W.E. Diewert, B.M. Balk, D. Fixler, K.J. Fox and A.O. Nakamura, 2010, Price and Productivity Measurement: Volume 6 -- Index Number Theory. Trafford Press.
- David Rezza Baqaee; Emmanuel Farhi. 2019. A short note on aggregating productivity. Online working paper.
- David Rezza Baqaee; Emmanuel Farhi. 2020. Productivity and misallocation in general equilibrium. Quarterly Journal of Economics. 105-163. doi:10.1093/qje/jz030
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Domar aqreqasiyasi ing Domar aggregation senayelerle bagli artim olculerini umumi sektor ve ya milli seviyyede aqreqat toplu artim gostericilerine cevirmek ucun istifade olunan yanasmadir Bu mesele milli hesablar ve coxamilli mehsuldarliq ing MFP multifactor productivity statistikasi kontekstinde ortaya cixir Meqsed umumi MFP qaliq artim suretini sektor ve ya milli seviyyede olan gostericini onun terkib hissesi olan senaye ve ya muessiselerin MFP qaliq artim suretlerinin cekili ortalamasi kimi qurmaqdir Bu metod adeten senayeye xas deyisikliklerin umumi iqtisadi artima nece tesir etdiyini tehlil etmek ucun istifade olunur Her bir senayenin cekisi Domar cekisi adlanir Senayelerin MFP lerini birlesdirerken her bir senayenin Domar cekisi hemin senayenin umumi nominal mehsul deyerinin UDM e umumi daxili mehsula nisbetidir Yeni senayenin umumi cixisinin ing gross output UDM in terkib hissesi olan deyer elave edilmis cixisa ing value added output nisbeti kimi mueyyen edilir Meqsed ara mallarin ve bir birinin hem mehsulu hem de girisi ing input olan senayelerin mehsuldarliq deyisikliklerinin umumi iqtisadiyyata tesirlerini duzgun hesablamaqdir Muhasibat terminologiyasinda umumi cixis evezine senayenin bazar deyeri ile mehsulu ifadesi de istifade oluna biler Domar cekileri mecmu olaraq 1 0 dan boyuk olur cunki bezi firmalarin geliri ara mehsullarin diger firmalara satisindan elde edilir Yeni bezi gelirler firma firma muhasibatinda bir nece defe sayilir Domar cekilerinin suretinde lakin UDM hesablamasinda onlar cixilir Meselen Bir teker istehsalcisinin satislari esasen avtomobil yuk masini velosiped ve s istehsalcilarina gedir Bu istehsalcilar ise oz mehsullarini tekerlerle birlikde satdiqlari ucun tekerden elde edilen gelirler bir nece defe sayilir TarixiBu metodologiya Yevsey Domar terefinden 1961 ci ilde teqdim edilmisdir Iqtisadci bu nezeriyyeni qapali iqtisadiyyat modeli cercivesinde daha formal sekilde inkisaf etdirmisdir Hulten 1978 oz modelinde musahide olunan xercler paylarini ing observed expenditure shares ceki kimi istifade etmisdir Bu modele gore bir muessise ve ya senayeye aid olan umumi faktor mehsuldarligi TFP sokunun cixisa birinci dereceli tesiri hemin senayenin ve ya muessisenin satislarinin umumi cixisdaki payina beraberdir Hultenin yanasmasi sonradan standart hesab olunmaga baslamisdir Milli muhasibat ucotu variasiyalariReynsdorf ve Yuskavaqe 2010 s 88 senaye ve regional melumatlari milli seviyyede mehsuldarliq deyisikliyine uygunlasdirmaq ve parcalamaq ucun bir nece yanasmani qiymetlendirmisler Yorqenson Qollop ve Fraumeni 1987 s 66 Domar cekili parcalanmani transloq aqreqat coxamilli mehsuldarliq artimi modeli cercivesinde hazirlamislar ki bu da yeniden bolgu tesirlerini nezere alir Sonradan bu metod Yorqenson Ho ve Stiroh 2002 s 9 terefinden modifikasiya edilmisdir Domar cekileri senaye uzre umumi cixisin umumi deyer elave olunmus mehsula ing aggregate value added nisbetidir Domar cekileri coxamilli mehsuldarliq artimini parcalamaq ucun teleb olunur Gullickson ve Harper 1999 s 51 Bir senayenin mehsuldarliq deyisikliyine Domar tohfesi iki esas komponentden ibaretdir Cixis deyisikliyinin tohfesi Giris input deyisikliyinin tohfesiBaki ve Farhi modelleriBaki ve Farhi modellerinde gelire esaslanan Domar cekileri istehsalci muessiseler ucun onlarin satis payi yeni gelirlerinin UDM e nisbeti olaraq mueyyen edilir Bu klassik Domar cekisi ile eynidir Lakin bu modellerde istehsalci muessiselerin qiymet xerc elave haqqi ing markup nezere alinir ve ticaret mukemmel olmayan reqabet seraitinde bas verir Muellifler gostermisler ki xerc esasli Domar cekileri ing cost based Domar weights mehsuldarligin milli seviyyede aqreqasiyasi zamani daha deqiq bolgu aparmaga imkan verir Daha sade bir modelde Hall 1990 oxsar neticeye gelmisdir Baki Farhi yanasmasi hesablamalara imkan verir ki Emek kapital ve enerji kimi giris amilleri de senaye ve ya muessiseler kimi Domar cekilerine malik ola bilsin Umumi texnoloji tekmillesmenin ve paylama semereliliyinin ing allocative efficiency tesirleri ayrica qiymetlendirile bilsin Paylama semereliliyi mukemmel reqabet seraitinde yuksek boyuk qiymet xerc marjasina malik oligopolistik firmalar ustunluk teskil etdikde ise asagi olur IstinadlarDomar aggregation at Online Glossary of Research Economics Hulten Charles R 1978 Growth accounting with intermediate inputs Review of Economic Studies 45 3 511 518 Simon Zheng 2004 Estimating industry level multifactor productivity for the market sector industries in Australia methods and experimental results Working paper Australian Bureau of Statistics especially pp 17 18 Pirkko Aulin Ahmavaara Perttu Pakarinen 2004 Industry Level and Aggregate Measures of Productivity Growth with Explicit Treatment of Taxes on Products Statistics Finland Domar Evsey D On the Measurement of Technological Change 1961 71 284 Dec 1961 709 729 jstor David Rezza Baqaee Emmanuel Farhi 2017 The Macroeconomic Impact of Microeconomic Shocks Beyond Hulten s Theorem Arxivlesdirilib 2019 07 13 at the Wayback Machine Working paper Marshall Reinsdorf and Robert Yuskavage 2010 Exact Industry Contributions to Labor Productivity Change chapter 5 pp 77 102 in W E Diewert B M Balk D Fixler K J Fox and A O Nakamura 2010 Price and Productivity Measurement Volume 6 Index Number Theory Trafford Press David Rezza Baqaee Emmanuel Farhi 2019 A short note on aggregating productivity Online working paper David Rezza Baqaee Emmanuel Farhi 2020 Productivity and misallocation in general equilibrium Quarterly Journal of Economics 105 163 doi 10 1093 qje jz030