Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Div sultan Rumlu (İrəvan – 1527, Təbriz) — qızılbaş sərkərdəsi, əmir əl-üməra.
| Div sultan Rumlu | |
|---|---|
| 1516 – 1527 | |
| Əvvəlki | Həmzə bəy Hüseyn bəy lələ oğlu Ustaclı |
| Sonrakı | Suleyman bəy Rumlu |
  | |
| 1513 – ? | |
| Əvvəlki | Abdal bəy Talış |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | İrəvan, Ağqoyunlu dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Təbriz, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat səbəbi | qətl |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1516-1527 |
| Rütbəsi | general |
Həyatı
Əsl adı Əmir Əli bəy Rumludur. Səfəvi dövlətinin adlı-sanlı sərkərdələrindən olmuşdu. Əmir əl-üməra vəzifəsi, sonra vəkil vəzifəsini daşımışdı. 1517–1526-cı illərdə Çuxur Səd (İrəvan) əyalətinin bəylərbəyi olmuşdu.
Gürcüstana yürüşü
I Şah İsmayıl Əli bəy Rumlunu (Div sultanı) orduya əmir təyin edərək Gürcüstana göndərdi. Əli bəy bütün Gürcüstanı tabe etdi və şahın yanına döndü. Ancaq, İmeretiya çarı Mənuçöhr Osmanlıya müraciət etdi və osmanli əsgəriylə birlikdə Mesxiya çarı Davidi ölkədən qovdu. Bu səbəbdən Əli bəy yenidən Gürcüstana daxil oldu və gürcü və osmanlı əsgərlərini Dəbil yaxınlığında məğlub etdi. Bundan sonra bütün gürcü çarları Şah I İsmayılın yanına gələrək tabelik göstərdilər
Div sultan Rumlunun başçılığı ilə qızılbaşların üçüncü yürüşü hicri 927 (1521)-ci ilə təsadüf etmiş və Kaxetiya gürcü çarı Ləvənd xanın (Levanın-1520–1574) Şəki xanlığına basqını ilə əlaqədar olmuşdu. Şəki hakimi Həsən bəy kömək üçün Naxçıvanda qışlayan I Şah İsmayıla müraciət etdi. Div Sultan Qanıq (Alazan) və Qabırrı (İori) çaylarını keçərək Zəyəm və Qərəm qalalarına hücum etdi. Ləvənd xan günahını etiraf edərək Div sultanın hüzuruna gəldi. Gürcüstanın digər hökmdarları-Kvarkvare, Davud bəy və Mənuçöhr də bu cür hərəkət etdilər. Onlar Div Sultanla birlikdə Naxçıvanda qışlayan Şah İsmayılın yanına gəldilər. Burada gürcü çarları Səfəvilərə hər il vergi (bac-xırac) verməyi öhdələrinə götürdülər və öz mülklərinə qayıtdılar.
Süleyman şanlı sahibqiran xaqan Marağanın Nəbat mənzilindən səltənətin mərkəzi ("darüsəltənə") Təbrizə doğru hərəkətə gəldi. Bir ay sonra isə həmin gözəl şəhəri tərk edib Naxçıvana yollandı və orada qışlamaq qərarına gəldi. Kaxet Gürcüstanının hakimi Ləvənd xan itaətkarlıqdan boyun qaçırıb, dinsiz kafirlərdən ibarət çoxsaylı bir dəstəni Şəki vilayətinə basqın etməyə göndərdi. Şəki vilayətinin valisi Həsən bəy ali əşrəfin (yəni Şah İsmayılın) hüzuruna ərizə göndərib, dinsiz gürcülərin gəlişinin şərhini qələmə aldı. Buna görə də Div sultan Rumluya Gürcüstan vilayəti üzərinə hücum etmək haqqında göstəriş verildi. Div sultan mücahid igidlərdən ibarət bir dəstə ilə sürətli hərəkət ("ilğar") edərək, özünü "kafirlər diyarına" (yəni Gürcüstana) çatdırdı, Qanıq və Qabırrı çaylarını keçərək, Zəgəm və Girem qalalarını çapıb-taladı. Ləvənd xan qızılbaş əsgərlərinin qorxusundan boynuna qılınc asıb Div sultanın yanına gəldi və təslim oldu. Həmçinin Gürcüstanın digər valiləri – Məlik Qurqura, Davud bəy, Məlvən bəy və Mənuçöhr bəy də Div sultanın hüzuruna gəlib, layiqli peşkəşlər gətirdilər…
Div sultan və I Şah Təhmasib
I Şah Təhməsib 1524-cü ildə şahlığa yiyələndi. Dövlət işləri üzərində əməli nəzarəti, vəkil vəzifəsini Əmir Əli bəy (Div sultan) Rumlu ələ keçirdi. Lakin Ustaclı tayfasının Mustafa bəy Hacıfəqihli (Köpək sultan) və Abdulla xan Təmişli kimi qüdrətli əmirləri onun hakimiyyətini qəbul etmədilər. Əli bəyin çağrışı ilə Təkəli, Zülqədər elləri bir yerə yığışıb, Ustaclı elinə qarşı savaş açdılar. Şamlı əmirləri də Əli bəy Rumluya dəstək verdilər. 1525-ci ildə güclənən Əli bəy Mustafa bəyə dövlət qayda-qanunlarına tabe olmağa, onun vəkilliyini tanımağa çağırdı. Mustafa bəy müsbət cavab verərək onunla görüşməyə getdi. Lakin məşvərət zamanı sözləri düz gəlmədi. Pozuluşdular. Əli bəy qiyama təhrikçi saydığı Qarınca bəy Ustaclını və Narın bəy Qacarı öldürdü. Mustafa bəy başını götürüb, Çuxur Səd əyalətinə, Irəvana və Naxçıvana çəkildi. 1526-cı ildə ətrafına xeyli adam toplayan Mustafa bəy (Köpək sultan) Xalxaldan Sultaniyyəyə gəldi. Ona qoşulmuş Ustaclı əmirləri, Qılınc xan Təmişli, qorçubaşı Bədr bəy Şərəfli, Qurd bəy Şərəfli və başqaları ilə birgə şah qərargahına doğru hərəkət etdi. Vəkil Əli bəy Rumlu barışıq üçün elçi göndərsə də, ustaclılar ona etibar etmədilər. Səksəncək adlı yerdə qarşılaşdılar. Öncə ustaclılar birləşmiş qoşuna qalib gəldilər. Onlar adlı-sanlı təkəli əmirlərindən olan Qaraca sultanı və Burun sultanı öldürdülər. Sonra şahdan və şahın qvardiyasından istifadə edən rumlular və təkəlilər üstünlük qazandılar. Ustaclı qoşunu basılıb, Gilana tərəf qaçdı. Qaçanlar Rəştə üz tutub, Müzəffər sultana sığındılar. Ustaclı elinin digər qrupu Abdulla xan Təmişlinin və Əhməd sultan Sofuoğlunun başçılığı altında rumlu və təkəli tayfalarına qarşı savaşa başladılar. Onlar da yenildilər.
1527-ci ildə özbək xanı Ubeydulla xan Qızılbaşlar məmləkətinə qoşun çəkdi. I Şah Təhmasib ordu toplayıb, istilaçılara qarşı çıxdı. Ustaclı elindən Abdulla xan 200 nəfər seçmə bahadırla toplantı yerinə gəldi. Elin digər qruplarından isə 16 mindən yuxarı atlı yığılmışdı. Yığılanlar içində Ustaclı eli birinci yeri 17 min atlıyla, ikinci yeri Avşar eli 16 min atlıyla tuturdu. Özbəklər məğlub olub, geri çəkildilər. 1527-ci ildə Mustafa bəy (Köpək sultan) Gilandan qoşun çəkərək Ərdəbilə gəldi. Ərdəbilin hakimi Badəncan sultan Rumlunu məğlub edib, öldürdü. Ordan Çuxur Səd əyalətinə, rumlu elinin yaşadıqları yerə hərəkət etdi. Vəkil Əli bəy (Div sultan) bu xəbəri eşidib, Çuxa sultan Təkəli və Məhəmməd xan Zülqədərin yaxından yardımı ilə səkkiz min qorçu ilə Qərbi Azərbaycana yollandı. Tərəflər Naxçıvanda, Araz çayının yaxasında üz-üzə gəldilər. Ustaclı qoşunu darmadağın edildi. Qoşunun komandanı Mustafa bəy öldürüldü. Sonra Rumlu və Təkəli tayfaları arasına təfriqə düşdü. Vəkil Əli bəy (Div sultan) Rumlu Çuxa sultan Təkənin təhriki ilə məhv edildi.
Ədəbiyyat
- Namiq Musalı, Qızılbaşların əfsanəvi komandanı "Div sultan" ləqəbli Əli bəy Rumlu // Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin 20-ci ildönümünə həsr olunmuş "Gənc alimlərin I Elm Festivalı" çərçivəsində keçirilmiş elmi konfransın materialları. Bakı: AMEA, 2011, s.534.
İstinadlar
- Namiq MUSALI,"Cahangüşa-yi xaqan-i sahibqiran" əsərində Şəki tarixinə dair məlumatlar // "Şəkinin səsi" qəzeti, 15. VI.2009, s.3.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Div sultan Rumlu Irevan 1527 Tebriz qizilbas serkerdesi emir el umera Div sultan RumluCuxurseed beylerbeyliyi1516 1527EvvelkiHemze bey Huseyn bey lele oglu UstacliSonrakiSuleyman bey RumluMerv beylerbeyi1513 EvvelkiAbdal bey TalisSexsi melumatlarDogum yeri Irevan Agqoyunlu dovletiVefat tarixi 12 iyul 1527Vefat yeri Tebriz Sefeviler dovletiVefat sebebi qetlFealiyyeti siyasetciHerbi xidmetXidmet illeri 1516 1527Rutbesi generalHeyatiEsl adi Emir Eli bey Rumludur Sefevi dovletinin adli sanli serkerdelerinden olmusdu Emir el umera vezifesi sonra vekil vezifesini dasimisdi 1517 1526 ci illerde Cuxur Sed Irevan eyaletinin beylerbeyi olmusdu Gurcustana yurusuI Sah Ismayil Eli bey Rumlunu Div sultani orduya emir teyin ederek Gurcustana gonderdi Eli bey butun Gurcustani tabe etdi ve sahin yanina dondu Ancaq Imeretiya cari Menucohr Osmanliya muraciet etdi ve osmanli esgeriyle birlikde Mesxiya cari Davidi olkeden qovdu Bu sebebden Eli bey yeniden Gurcustana daxil oldu ve gurcu ve osmanli esgerlerini Debil yaxinliginda meglub etdi Bundan sonra butun gurcu carlari Sah I Ismayilin yanina gelerek tabelik gosterdiler Div sultan Rumlunun basciligi ile qizilbaslarin ucuncu yurusu hicri 927 1521 ci ile tesaduf etmis ve Kaxetiya gurcu cari Levend xanin Levanin 1520 1574 Seki xanligina basqini ile elaqedar olmusdu Seki hakimi Hesen bey komek ucun Naxcivanda qislayan I Sah Ismayila muraciet etdi Div Sultan Qaniq Alazan ve Qabirri Iori caylarini kecerek Zeyem ve Qerem qalalarina hucum etdi Levend xan gunahini etiraf ederek Div sultanin huzuruna geldi Gurcustanin diger hokmdarlari Kvarkvare Davud bey ve Menucohr de bu cur hereket etdiler Onlar Div Sultanla birlikde Naxcivanda qislayan Sah Ismayilin yanina geldiler Burada gurcu carlari Sefevilere her il vergi bac xirac vermeyi ohdelerine goturduler ve oz mulklerine qayitdilar Suleyman sanli sahibqiran xaqan Maraganin Nebat menzilinden seltenetin merkezi daruseltene Tebrize dogru herekete geldi Bir ay sonra ise hemin gozel seheri terk edib Naxcivana yollandi ve orada qislamaq qerarina geldi Kaxet Gurcustaninin hakimi Levend xan itaetkarliqdan boyun qacirib dinsiz kafirlerden ibaret coxsayli bir desteni Seki vilayetine basqin etmeye gonderdi Seki vilayetinin valisi Hesen bey ali esrefin yeni Sah Ismayilin huzuruna erize gonderib dinsiz gurculerin gelisinin serhini qeleme aldi Buna gore de Div sultan Rumluya Gurcustan vilayeti uzerine hucum etmek haqqinda gosteris verildi Div sultan mucahid igidlerden ibaret bir deste ile suretli hereket ilgar ederek ozunu kafirler diyarina yeni Gurcustana catdirdi Qaniq ve Qabirri caylarini kecerek Zegem ve Girem qalalarini capib taladi Levend xan qizilbas esgerlerinin qorxusundan boynuna qilinc asib Div sultanin yanina geldi ve teslim oldu Hemcinin Gurcustanin diger valileri Melik Qurqura Davud bey Melven bey ve Menucohr bey de Div sultanin huzuruna gelib layiqli peskesler getirdiler Div sultan ve I Sah TehmasibI Sah Tehmesib 1524 cu ilde sahliga yiyelendi Dovlet isleri uzerinde emeli nezareti vekil vezifesini Emir Eli bey Div sultan Rumlu ele kecirdi Lakin Ustacli tayfasinin Mustafa bey Hacifeqihli Kopek sultan ve Abdulla xan Temisli kimi qudretli emirleri onun hakimiyyetini qebul etmediler Eli beyin cagrisi ile Tekeli Zulqeder elleri bir yere yigisib Ustacli eline qarsi savas acdilar Samli emirleri de Eli bey Rumluya destek verdiler 1525 ci ilde guclenen Eli bey Mustafa beye dovlet qayda qanunlarina tabe olmaga onun vekilliyini tanimaga cagirdi Mustafa bey musbet cavab vererek onunla gorusmeye getdi Lakin mesveret zamani sozleri duz gelmedi Pozulusdular Eli bey qiyama tehrikci saydigi Qarinca bey Ustaclini ve Narin bey Qacari oldurdu Mustafa bey basini goturub Cuxur Sed eyaletine Irevana ve Naxcivana cekildi 1526 ci ilde etrafina xeyli adam toplayan Mustafa bey Kopek sultan Xalxaldan Sultaniyyeye geldi Ona qosulmus Ustacli emirleri Qilinc xan Temisli qorcubasi Bedr bey Serefli Qurd bey Serefli ve basqalari ile birge sah qerargahina dogru hereket etdi Vekil Eli bey Rumlu barisiq ucun elci gonderse de ustaclilar ona etibar etmediler Seksencek adli yerde qarsilasdilar Once ustaclilar birlesmis qosuna qalib geldiler Onlar adli sanli tekeli emirlerinden olan Qaraca sultani ve Burun sultani oldurduler Sonra sahdan ve sahin qvardiyasindan istifade eden rumlular ve tekeliler ustunluk qazandilar Ustacli qosunu basilib Gilana teref qacdi Qacanlar Reste uz tutub Muzeffer sultana sigindilar Ustacli elinin diger qrupu Abdulla xan Temislinin ve Ehmed sultan Sofuoglunun basciligi altinda rumlu ve tekeli tayfalarina qarsi savasa basladilar Onlar da yenildiler 1527 ci ilde ozbek xani Ubeydulla xan Qizilbaslar memleketine qosun cekdi I Sah Tehmasib ordu toplayib istilacilara qarsi cixdi Ustacli elinden Abdulla xan 200 nefer secme bahadirla toplanti yerine geldi Elin diger qruplarindan ise 16 minden yuxari atli yigilmisdi Yigilanlar icinde Ustacli eli birinci yeri 17 min atliyla ikinci yeri Avsar eli 16 min atliyla tuturdu Ozbekler meglub olub geri cekildiler 1527 ci ilde Mustafa bey Kopek sultan Gilandan qosun cekerek Erdebile geldi Erdebilin hakimi Badencan sultan Rumlunu meglub edib oldurdu Ordan Cuxur Sed eyaletine rumlu elinin yasadiqlari yere hereket etdi Vekil Eli bey Div sultan bu xeberi esidib Cuxa sultan Tekeli ve Mehemmed xan Zulqederin yaxindan yardimi ile sekkiz min qorcu ile Qerbi Azerbaycana yollandi Terefler Naxcivanda Araz cayinin yaxasinda uz uze geldiler Ustacli qosunu darmadagin edildi Qosunun komandani Mustafa bey olduruldu Sonra Rumlu ve Tekeli tayfalari arasina tefriqe dusdu Vekil Eli bey Div sultan Rumlu Cuxa sultan Tekenin tehriki ile mehv edildi EdebiyyatNamiq Musali Qizilbaslarin efsanevi komandani Div sultan leqebli Eli bey Rumlu Azerbaycan Respublikasinin dovlet musteqilliyinin 20 ci ildonumune hesr olunmus Genc alimlerin I Elm Festivali cercivesinde kecirilmis elmi konfransin materiallari Baki AMEA 2011 s 534 IstinadlarNamiq MUSALI Cahangusa yi xaqan i sahibqiran eserinde Seki tarixine dair melumatlar Sekinin sesi qezeti 15 VI 2009 s 3