Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Diş dişqurtlayan (lat. Ammi visnaga) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin dişqurtlayan cinsinə aid bitki növü.
| Diş dişqurtlayan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Diş dişqurtlayan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Dişqurtlayan
Dişlərin arasına dolan yemək qalıqlarını təmizləmək üçün çırtlanmış tum qabığını xatırladan dişqurtlayan meyvələrinin çəyirdəyi bəlkə də ən təbii vasitədir. Ehtimal ki, bitkinin adının yaranmasında da bu amil əsas rol oynayıb. Əks halda nə bitkinin boy-buxunu, nə də ağappaq çiçəkləri ilə adı arasında heç bir əlaqə tapmaq mümkün olmazdı.
Dişqurtlayan ağappaq çiçəklərinin başçatladan xoşagəlməz qoxusu olur və bu kəsif qoxu hər kəsi ondan aralı gəzməyə vadar edir.
Botaniki təsviri
1 m-ə qədər hündürlüyü olan çoxbudaqlı ikillikot bitkisidir. Milşəkilli odunlaşmış incəbudaqlı kökə malikdir. Dikdayanan, incəşırımlı, en kəsiyində dəyirmi gövdəsi, növbəli düzülmüş, ayaları ikili və ya üçlü yarılmış və xətvarı paylar əmələ gətirmiş yarpaqları var.
Xoşagəlməyən qoxusu olan, ağ rəngli xırda çiçəkləri gövdə və budaqların sonunda məskunlaşaraq çoxşüalı, diametri 6-10 sm olan mürəkkəb çətirşəkilli çiçək qrupunu əmələ gətirmişdir. Çətirlərdəki şüalar müxtəlif uzunluqda olur. Şüalar çiçəkləyən dövrdə dağınıq, meyvələr yetişən dövrdə isə bir-birinə sıxılmış vəziyyətdə yerləşir.
Meyvəni yumurtavari və ya uzunsov-yumurtavari formalı iki yarımmeyvədən təşkil olunmuş sallaqmeyvədənibarətdir.
İyun-iyul aylarında çiçəkləyir, avqust-sentyabr aylarında isə meyvəsi yetişir.
Yayılması
Dişqurtlayan yabanı halda MDB məkanında, əsasən Azərbaycanda, Orta Asiyada və Qafqazda yayılmışdır.
Azərbaycanda əsasən Samur-Dəvəçi, Xəzərsahilli və Lənkəran düzənliklərində, Böyük və Kiçik Qafqazın orta dağ qurşağına qədər olan ərazilərdə rast gəlinir.
Quru yamaclarda, əkin yerlərində, dağ meşələrinin ətəklərində bitir.
Dərman bitkisi kimi
Dərman bitki xammalı kimi dişqurtlayan meyvələrini onların kütləvi şəkildə yetişdiyi dövrdə tədarük edirlər. Bu məqsədlə, əsasən yetişmiş meyvələri, qismən yetişməmiş meyvələri toplayır, kənar qarışıqlardan, qüsurlu hissələrdən təmizləyir və havası dəyişilən mənzillərdə, altıaçıqlarda və s. yerlərdə qurudurlar.
Meyvələrin tərkibində furanoxromonun törəmələri olan birləşmələr: kellol, visnaqin, kellol qlikozodi və s., piranokumarinlər: samidin, dihidrosamidin, visnadin və s. aşkar edilmişdir. Meyvələrində həmçinin akasetin flavonodi, 0,2 %-ə qədər piyli yağ və s. maddələr var.
Dişqurtlayan meyvələrinin təsiredici maddələrinin spazmolitik təsiri saya əzələli orqanlarda təzahür edir və ilk növbədə sidik yollarında, bağırsaqlarda, bronxlarda, tac damarlarda özünü büruzə verir.
Dişqurtlayanın əsas təsiredici maddəsi kellin də spazmolitik təsirə malikdir. O, damarların, bağırsağın, sidik kisəsinin və öd kisəsinin divarlarının tonusunu azaldır, bronxların və ürəyin vena damarlarını genəldir. Təsiredici maddələrin məcmusu zəif sedativ təsir göstərir.
Visnadin kumarini ürəyin tac arteriyalarına, bronxlara, sidik və öd yollarına qarşı spazmolitik fəallıq göstərir, visnadin həmçinin fotosensibilizəedici təsirə də malikdir və bu dərinin ultrabənövşəyi şüalara qarşı həssaslığını artırır.
Tibbdə tətbiqi
Dişqurtlayan tibdə spazmolitik təsir göstərən vasitə kimi ürəyin stenokardiya xəstəliyində, göyöskürək, bronxial astma, mədə və bağırsaq spazmlarında, həmçinin ürək arteriyalarını genəldici vasitə kimi aterosklerotik kardioskleroz və xroniki ürək çatışmazlığında istifadə edilir.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dis disqurtlayan lat Ammi visnaga bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesinin disqurtlayan cinsine aid bitki novu Dis disqurtlayanElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Triba Cins DisqurtlayanNov Dis disqurtlayanBeynelxalq elmi adiAmmi visnaga Lam 1779Sekil axtarisiITIS 29578NCBI 1053409EOL 584989DisqurtlayanDislerin arasina dolan yemek qaliqlarini temizlemek ucun cirtlanmis tum qabigini xatirladan disqurtlayan meyvelerinin ceyirdeyi belke de en tebii vasitedir Ehtimal ki bitkinin adinin yaranmasinda da bu amil esas rol oynayib Eks halda ne bitkinin boy buxunu ne de agappaq cicekleri ile adi arasinda hec bir elaqe tapmaq mumkun olmazdi Disqurtlayan agappaq ciceklerinin bascatladan xosagelmez qoxusu olur ve bu kesif qoxu her kesi ondan arali gezmeye vadar edir Botaniki tesviri1 m e qeder hundurluyu olan coxbudaqli ikillikot bitkisidir Milsekilli odunlasmis incebudaqli koke malikdir Dikdayanan incesirimli en kesiyinde deyirmi govdesi novbeli duzulmus ayalari ikili ve ya uclu yarilmis ve xetvari paylar emele getirmis yarpaqlari var Xosagelmeyen qoxusu olan ag rengli xirda cicekleri govde ve budaqlarin sonunda meskunlasaraq coxsuali diametri 6 10 sm olan murekkeb cetirsekilli cicek qrupunu emele getirmisdir Cetirlerdeki sualar muxtelif uzunluqda olur Sualar cicekleyen dovrde daginiq meyveler yetisen dovrde ise bir birine sixilmis veziyyetde yerlesir Meyveni yumurtavari ve ya uzunsov yumurtavari formali iki yarimmeyveden teskil olunmus sallaqmeyvedenibaretdir Iyun iyul aylarinda cicekleyir avqust sentyabr aylarinda ise meyvesi yetisir YayilmasiDisqurtlayan yabani halda MDB mekaninda esasen Azerbaycanda Orta Asiyada ve Qafqazda yayilmisdir Azerbaycanda esasen Samur Deveci Xezersahilli ve Lenkeran duzenliklerinde Boyuk ve Kicik Qafqazin orta dag qursagina qeder olan erazilerde rast gelinir Quru yamaclarda ekin yerlerinde dag meselerinin eteklerinde bitir Derman bitkisi kimiDerman bitki xammali kimi disqurtlayan meyvelerini onlarin kutlevi sekilde yetisdiyi dovrde tedaruk edirler Bu meqsedle esasen yetismis meyveleri qismen yetismemis meyveleri toplayir kenar qarisiqlardan qusurlu hisselerden temizleyir ve havasi deyisilen menzillerde altiaciqlarda ve s yerlerde qurudurlar Meyvelerin terkibinde furanoxromonun toremeleri olan birlesmeler kellol visnaqin kellol qlikozodi ve s piranokumarinler samidin dihidrosamidin visnadin ve s askar edilmisdir Meyvelerinde hemcinin akasetin flavonodi 0 2 e qeder piyli yag ve s maddeler var Disqurtlayan meyvelerinin tesiredici maddelerinin spazmolitik tesiri saya ezeleli orqanlarda tezahur edir ve ilk novbede sidik yollarinda bagirsaqlarda bronxlarda tac damarlarda ozunu buruze verir Disqurtlayanin esas tesiredici maddesi kellin de spazmolitik tesire malikdir O damarlarin bagirsagin sidik kisesinin ve od kisesinin divarlarinin tonusunu azaldir bronxlarin ve ureyin vena damarlarini geneldir Tesiredici maddelerin mecmusu zeif sedativ tesir gosterir Visnadin kumarini ureyin tac arteriyalarina bronxlara sidik ve od yollarina qarsi spazmolitik fealliq gosterir visnadin hemcinin fotosensibilizeedici tesire de malikdir ve bu derinin ultrabenovseyi sualara qarsi hessasligini artirir Tibbde tetbiqiDisqurtlayan tibde spazmolitik tesir gosteren vasite kimi ureyin stenokardiya xesteliyinde goyoskurek bronxial astma mede ve bagirsaq spazmlarinda hemcinin urek arteriyalarini geneldici vasite kimi aterosklerotik kardioskleroz ve xroniki urek catismazliginda istifade edilir IstinadlarHemcinin bax