Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cərrahiyyə (cərrahlıq) — bədənə fiziki müdaxilə yoluyla diaqnoz, profilaktika və müalicə yollarını öyrənən tibb sahəsi.
Azərbaycanda cərrahlıq
Azərbaycanın Çalağantəpə məntəqəsində aparıılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində, e.ə. IV minilliyə aid və üzərində trepanasiya əməliyyatının izlərini daşıyan insan kəlləsi aşkar olunmuşdur. Əməliyyat çınqıl daşından hazırlanmış skalpellə yerinə yetirilmişdir və, çox güman ki, xəstənin ağrı və iztirablarını azaltmaq, məqsədini güdürdü. Bu tapıntı tunc-daş dövründə yaşayan cərrahların müəyyən bilik və səriştəyə malik olmasından xəbər verir.
E. ə. VIII–IV əsrlərdə Azərbaycanın qədim əraziləri olan Manna və Midiya dövlətlərində tibb Assuriya və Babilistan tibbinin təsiri altında inkişaf edirdi. Atroptena və Qafqaz Albaniyası dövlətlərində tibb nəzəriyyəsi qədim Zərdüştilikdən gələn və yunanlar tərəfindən mənimsənilmiş dörd unsur (od, su, torpaq və hava) nəzəriyyəsinə əsaslanırdı. Hippokrat və Qalenin əsərləri və ümumiyyətlə qədim Yunan tibbi Ellinizm dövründə (e.ə. IV əsrdən sonra) yayılmağa başladı.
Miladın IV əsrindən etibarən türkəçarə adlanan türk təbabəti (şamançılıq, cərrahiyyə, cadu və təbii dərman vasitələri ilə müalicə) daha geniş yayılmağa başladı. Həkimlərə türkcə qam (şaman), yaxud otaçı (otlarla müalicə edən həkim), dərmana isə ota deyirdilər. Yaşıllıq ilahəsi Öləng həkimlərin himayəçisi sayılırdı.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunun Orta Çağ tibb əlyazmaları içində Əbülqasım Zəhrəvinin (Avropada Abulcasis kimi tanınır) "Cərrahiyyə və Alətlər" kitabı YUNESCO-nun "Dünya Yaddaşı" siyahısına daxil edilmişdir.
Azərbaycanda kliniki cərrahiyyənin tarixi
Azərbaycanda kliniki cərrahiyyənin ilk inkişaf tarixi Bakı Universitetinin və onun tibb fakültəsinin yaradılması (1920) ilə əlaqədardır. Universitetin təşkilində böyük əməyi olan professor V. İ. Razumovski Rusiyanın görkəmli klinisist cərrahı idi. Təhsil ocağına ilk tələbə qəbulu 25–30 nəfər olmuşdu. Cərrahiyyə üzrə təhsil isə 1922–1923-cü illərdə başlamışdır. Həmin dövrdə milli kadrlar olmadığından yaradılmış cərrahiyyə kafedralarının müdirləri Rusiyadan dəvət olunmuşdular (professorlar Okinşeviç, B. Finkelşteyn və s). Hospital cərrahiyyəsi kafedrasında (müdiri B. Finkelşteyn) birinci assistent azərbaycanlı M. Mirqasımov olmuşdur. İlk illər universitetin kliniki bazalarının yararsızlığı və eləcə də peşəkar cərrah kadrlarının azlığı geniş cərrahi xidmətin yaradılmasına imkan verməmişdir. Aparılan əməliyyatlar əsasən xroniki və kəskin kor bağırsağına və yırtıqlara görə olmuşdur. Mədə və öd yollarında icra edilən əməliyyatlar isə palliativ xarakter daşımışdır.
1930-cu ildə müstəqil Tibb İnstitutu və Bakı kliniki xəstəxanaların cərrahiyyə şöbələrinin yaradılması, onların cərrahiyyə kafedralarından kliniki bazalar kimi istifadə olunması bu sahənin inkişafına təkan verdi. Həmin dövrdə M. Mirqasımov və M. Topçubaşov artıq tibb elmləri doktorları idilər. İstər M. Mirqasımov, istərsə də M. Topçubaşov Azərbaycanda cərrahiyyənin inkişaf tarixində böyük xidmətləri olan alim-cərrahlardırlar.
Əziz Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Urologiya və nevrologiya kafedralarının müdiri, akademik M. Cavadzadənin, ATU-nun II cərrahi xəstəliklər kafedrasının müdiri akademik B. Ağayevin, Moskva Stomatoloji İnstitutunun Travmatologiya kafedrasının müdiri professor A. İmaməliyevin cərrahiyyədə ilk praktik fəaliyyətə başlamaları da institutun qeyd olunan Hospital cərrahiyyə kafedrasında olmuşdur.
Azərbaycanda digər qabaqcıl cərrahiyyə məktəbinin yaranması akademik Mustafa bəy Topçubaşovun adı ilə bağlıdır. XX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq onun qarın və köks boşluqlarında apardığı və yüzlərlə xəstələrin sağalması ilə nəticələnən əməliyyatları bu alimin keçmiş Sovetlər İttifaqında yüksək ixtisaslı klinisist cərrah kimi tanınmasına və xalqın rəğbətini qazanmasına səbəb olmuşdur.
1938-ci ildə Mustafa bəy Topçubaşov tərəfindən təklif olunmuş inyeksionanelgeziya narkozunun əsasını təşkil edən analgeziya ideyası (fizioloji yuxuya yaxın) bu gün dünyada tətbiq olunan bütün narkoz növlərinin işlədilməsində istifadə edilir.
1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyası yaranır və onun ilk prezidenti professor Mirəsədulla Mirqasımov seçilir. M. Topçubaşov isə akademiyanın 16 həqiqi üzvündən biri olur. Azərbaycan Tibb İnstitutunun 2 professor-cərrahının respublika Elmlər Akademiyasına prezident və həqiqi üzv seçilmələri o dövrdə tibbin, habelə cərrahiyyənin yüksək səviyyədə olmasının göstəricisi idi.
XX əsrin 60-cı illərinin ikinci yarısı, 70-ci illərdə yeni nəsil elmi-pedaqoji kadrların yetişməsi və cərrahiyyənin təkmilləşdirilmiş sahələrinin yaradılması ilə xarakterizə olunur. 1961-ci ildə Elmi-Tədqiqat Kliniki və Eksperimental Cərrahiyyə İnstitutu (hazırda akademik M. A. Topçubaşov adına Elmi Cərrahiyyə Mərkəzi) yaradıldı. Bu institutun təşkilində onun birinci direktoru və ikinci fakültativ cərrahiyyə kafedrasının müdiri, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor F. Ə. Əfəndiyevin çox böyük rolu olmuşdur.
1970-ci illərdə Tibb İnstitutunda cərrahiyyənin inkişaf sahələrinə uyğun olaraq onkologiya, urologiya, travmatologiya, neyrocərrahiyyə və anesteziologiya kafedraları yaradıldı.
İstinadlar
- "Fərid Ələkbərli, tarix e. d. — Azərbaycanda tibb elminin tarixi (e.ə. IV min. — XVIII əsrin əvvəli)". 2015-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-30. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Fərid Ələkbərli, tarix e. d. — Azərbaycan tibbinin xronologiyası". 2016-04-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-30. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Fərid Ələkbərli, tarix e. d. — Orta Əsr tibbi əlyazmaların şəkilləri". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-30. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Fərid Ələkbərli, tarix e. d. — Azərbaycanın tibbi əlyazmaları YUNESKO-nun Dünya Yaddaşı proqramında". 2021-04-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-30. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Azerbaijans.com Milli Virtual Ensiklopediya — Səhiyyənin tarixi". 2021-08-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-30. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
 | Tibb ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cerrahiyye cerrahliq bedene fiziki mudaxile yoluyla diaqnoz profilaktika ve mualice yollarini oyrenen tibb sahesi Operationes chirurgicae 1685Azerbaycanda cerrahliqAzerbaycanin Calagantepe menteqesinde apariilmis arxeoloji qazintilar neticesinde e e IV minilliye aid ve uzerinde trepanasiya emeliyyatinin izlerini dasiyan insan kellesi askar olunmusdur Emeliyyat cinqil dasindan hazirlanmis skalpelle yerine yetirilmisdir ve cox guman ki xestenin agri ve iztirablarini azaltmaq meqsedini gudurdu Bu tapinti tunc das dovrunde yasayan cerrahlarin mueyyen bilik ve seristeye malik olmasindan xeber verir E e VIII IV esrlerde Azerbaycanin qedim erazileri olan Manna ve Midiya dovletlerinde tibb Assuriya ve Babilistan tibbinin tesiri altinda inkisaf edirdi Atroptena ve Qafqaz Albaniyasi dovletlerinde tibb nezeriyyesi qedim Zerdustilikden gelen ve yunanlar terefinden menimsenilmis dord unsur od su torpaq ve hava nezeriyyesine esaslanirdi Hippokrat ve Qalenin eserleri ve umumiyyetle qedim Yunan tibbi Ellinizm dovrunde e e IV esrden sonra yayilmaga basladi Miladin IV esrinden etibaren turkecare adlanan turk tebabeti samanciliq cerrahiyye cadu ve tebii derman vasiteleri ile mualice daha genis yayilmaga basladi Hekimlere turkce qam saman yaxud otaci otlarla mualice eden hekim dermana ise ota deyirdiler Yasilliq ilahesi Oleng hekimlerin himayecisi sayilirdi Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Elyazmalar Institutunun Orta Cag tibb elyazmalari icinde Ebulqasim Zehrevinin Avropada Abulcasis kimi taninir Cerrahiyye ve Aletler kitabi YUNESCO nun Dunya Yaddasi siyahisina daxil edilmisdir Azerbaycanda kliniki cerrahiyyenin tarixi Azerbaycanda kliniki cerrahiyyenin ilk inkisaf tarixi Baki Universitetinin ve onun tibb fakultesinin yaradilmasi 1920 ile elaqedardir Universitetin teskilinde boyuk emeyi olan professor V I Razumovski Rusiyanin gorkemli klinisist cerrahi idi Tehsil ocagina ilk telebe qebulu 25 30 nefer olmusdu Cerrahiyye uzre tehsil ise 1922 1923 cu illerde baslamisdir Hemin dovrde milli kadrlar olmadigindan yaradilmis cerrahiyye kafedralarinin mudirleri Rusiyadan devet olunmusdular professorlar Okinsevic B Finkelsteyn ve s Hospital cerrahiyyesi kafedrasinda mudiri B Finkelsteyn birinci assistent azerbaycanli M Mirqasimov olmusdur Ilk iller universitetin kliniki bazalarinin yararsizligi ve elece de pesekar cerrah kadrlarinin azligi genis cerrahi xidmetin yaradilmasina imkan vermemisdir Aparilan emeliyyatlar esasen xroniki ve keskin kor bagirsagina ve yirtiqlara gore olmusdur Mede ve od yollarinda icra edilen emeliyyatlar ise palliativ xarakter dasimisdir 1930 cu ilde musteqil Tibb Institutu ve Baki kliniki xestexanalarin cerrahiyye sobelerinin yaradilmasi onlarin cerrahiyye kafedralarindan kliniki bazalar kimi istifade olunmasi bu sahenin inkisafina tekan verdi Hemin dovrde M Mirqasimov ve M Topcubasov artiq tibb elmleri doktorlari idiler Ister M Mirqasimov isterse de M Topcubasov Azerbaycanda cerrahiyyenin inkisaf tarixinde boyuk xidmetleri olan alim cerrahlardirlar Eziz Eliyev adina Azerbaycan Dovlet Hekimleri Tekmillesdirme Institutunun Urologiya ve nevrologiya kafedralarinin mudiri akademik M Cavadzadenin ATU nun II cerrahi xestelikler kafedrasinin mudiri akademik B Agayevin Moskva Stomatoloji Institutunun Travmatologiya kafedrasinin mudiri professor A Imameliyevin cerrahiyyede ilk praktik fealiyyete baslamalari da institutun qeyd olunan Hospital cerrahiyye kafedrasinda olmusdur Azerbaycanda diger qabaqcil cerrahiyye mektebinin yaranmasi akademik Mustafa bey Topcubasovun adi ile baglidir XX esrin 30 cu illerinden baslayaraq onun qarin ve koks bosluqlarinda apardigi ve yuzlerle xestelerin sagalmasi ile neticelenen emeliyyatlari bu alimin kecmis Sovetler Ittifaqinda yuksek ixtisasli klinisist cerrah kimi taninmasina ve xalqin regbetini qazanmasina sebeb olmusdur 1938 ci ilde Mustafa bey Topcubasov terefinden teklif olunmus inyeksionanelgeziya narkozunun esasini teskil eden analgeziya ideyasi fizioloji yuxuya yaxin bu gun dunyada tetbiq olunan butun narkoz novlerinin isledilmesinde istifade edilir 1945 ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasi yaranir ve onun ilk prezidenti professor Miresedulla Mirqasimov secilir M Topcubasov ise akademiyanin 16 heqiqi uzvunden biri olur Azerbaycan Tibb Institutunun 2 professor cerrahinin respublika Elmler Akademiyasina prezident ve heqiqi uzv secilmeleri o dovrde tibbin habele cerrahiyyenin yuksek seviyyede olmasinin gostericisi idi XX esrin 60 ci illerinin ikinci yarisi 70 ci illerde yeni nesil elmi pedaqoji kadrlarin yetismesi ve cerrahiyyenin tekmillesdirilmis sahelerinin yaradilmasi ile xarakterize olunur 1961 ci ilde Elmi Tedqiqat Kliniki ve Eksperimental Cerrahiyye Institutu hazirda akademik M A Topcubasov adina Elmi Cerrahiyye Merkezi yaradildi Bu institutun teskilinde onun birinci direktoru ve ikinci fakultativ cerrahiyye kafedrasinin mudiri Azerbaycan Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu professor F E Efendiyevin cox boyuk rolu olmusdur 1970 ci illerde Tibb Institutunda cerrahiyyenin inkisaf sahelerine uygun olaraq onkologiya urologiya travmatologiya neyrocerrahiyye ve anesteziologiya kafedralari yaradildi Istinadlar Ferid Elekberli tarix e d Azerbaycanda tibb elminin tarixi e e IV min XVIII esrin evveli 2015 03 20 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 30 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Ferid Elekberli tarix e d Azerbaycan tibbinin xronologiyasi 2016 04 15 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 30 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Ferid Elekberli tarix e d Orta Esr tibbi elyazmalarin sekilleri 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 30 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Ferid Elekberli tarix e d Azerbaycanin tibbi elyazmalari YUNESKO nun Dunya Yaddasi proqraminda 2021 04 20 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 30 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Azerbaijans com Milli Virtual Ensiklopediya Sehiyyenin tarixi 2021 08 12 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 30 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Tibb ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin