Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bərdax (əsl adı: Berdimurad Kaqabaylı qaraq. Berdaq, Бердақ; 1827[…], Xivə xanlığı – 1900[…], Qaraqalpaqıstan Respublikası) — qaraqalpaq şairi.
| Bərdax | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1827[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1900[…] |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | Qaraqalpaq dili |
 Bərdax Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Qaraqalpaqların konqrat qəbiləsinə mənsub olan Berdimurad Kaqabaylı 1827-ci ildə ətrafında doğulub. Kiçik yaşlarında valideynlərinin hər ikisini itirməsi onun həyatla erkən tanış olmasına səbəb olub. Kənd məktəbində oxuduğu vaxtlarda çobanlıqla da məşğul olurdu. Mədrəsədə təhsil aldıqdan sonra varlı ailələrin övladlarına dərs deyərək pul qazanmağa başladı. Təhsilini mədrəsədə davam etdirərkən, türk və şərq ədəbiyyatı klassikləri ilə tanış olması gənc yaşlarında yaradıcılığa həvəs göstərməsinə vəsilə oldu. Türk ləhcələrini və ərəb fars dillərini dərindən mənimsəməsi şairin yaradıcılığını inkişaf etdirməsinə şərait yaradırdı.
İlk şeirini 13 yaşında qələmə alan Berdimurad Kaqabaylı Bərdax təxəllüsü ilə illər sonra Qaraqalpaq ədəbiyyatında möhürünü vuran şairə çevriləcəkdi. Mübaliğəsiz demək olar ki, həm poeziyadan, həm də etnoqrafiyadan uğurla bəhərlənən Bərdax, yaradıcılığı ilə Qaraqalpaq ədəbiyyatında zirvəyə çevrilməyə nail oldu. Yaradıcılığa erkən başlasa da, Qaraqalpaq xalqı onu qəbul etmiş və o, bu xalqın ədəbiyyatının fəxrinə çevrilmişdi. O, dövrünün görkəmli şəxsiyyətlərindən idi.
Yaradıcılığı XX əsr ədəbiyyatının formalaşmasında xüsusi rola malikdi. Bərdax zamanının bilikli insanlarından idi. Onun əsərlərinin ruhu oxucuda xüsusi bir iz buraxmağa qadirdir. Bərdax yaradıcılığının qüdrətini nəzərə alaraq onu Nəvai, Füzuli ilə müqayisə etsək heç də yanılmarıq.
Bərdax əsl xalqın şairi idi. Bu fikrin doğruluğunu onun yaradıcılığına nəzər saldıqda görmək mümkündür. Şair xalqın taleyindən daim narahat idi. Onun mənsub olduğu Qaraqalpaqlar tarix boyu əziyyətlər çəkmiş köçəri həyat sürmüş və öz həyatlarını qazanmağa çalışmışdılar. Köçəri həyat sürmələri və vahid dövlət yarada bilməmələri onların düşmənlərə qarşı birgə mübarizə aparmağına mane olurdu. Qaraqalpaqlar da bəzi türk dövlətləri kimi uzun zaman qəbilə formasında yaşamışlar. Bu da onların vahid dövlət halında birləşməsinə mane olurdu. Xalqın bu halına acıyan şair, “Düşünmə”, “Xalq üçün”, “Nadan olma”, Keçdi dünyadan”, “Zamanda” şeirlərində onları birləşməyə, vahid güc halında mübarizə aparmağa səsləyirdi.
Qaraqalpaqlar, zaman-zaman ərəblərin və daha güclü türk dövlətlərinin hücumuna məruz qalırdılar. Yadelli işğalları yalnız müharibə, itki demək deyildi. Həm də işğaldan sonra vergilərin artırılması, xalqın vəziyyətinin daha da ağırlaşması idi. Bərdaxı xalqın bu halı çox narahat edirdi. İctimai məsələləri uyğun bədii lövhələrlə ifadə edən şair vergilərin artırılması nəticəsində xalqın necə zülm çəkdiyini “Vergi”(“Salık” ) şeirində göstərməyi bacarmışdı.
İldən ilə pisləşdi, ağır zamanlar gəldi
Heç bir kasıb qalmadı, vergi on qata qalxdı
.
Bərdax zülümkarlara nifrət edirdi. Xalqın əzilməsinə fəlsəfi fikirləri ilə etiraz edərək “Olmamış” (“Bolğan emes”) şeirini yazır:
Kimisi acdırsa, kimisi toxdur
Toxun qayğısı, kasıbın yuxusu yoxdur
Qaraqalpaqların nəsillərinə nəzər saldıqda ötən dövrlərin onlar üçün necə çətin keçdiyinin şahidi oluruq. ərəblərin hökmranlıq etdiyi dövrlərdə ərəblər qəbilələr şəklində yaşayan türk ellərinə “Peyğəmbərin səhabələri” simasında iki şəxs göndərirlər. Qazaxlara Enes Qaraqalpaqlara isə Məlik adlı şəxs rəhbərlik edir. Bu tarixi məlumatı Bərdaxın “Şəcərə” ( “Şəjirə”) şeirində də əldə edirik:
Enes Melik iki kişi
Peyğəmbərin səhabəsi
Bərdaxın söz qılıncı kəsərli idi. O, öz yaradıcılığı ilə xalqı mübarizəyə səsləyirdi. Zülmkarlara qarşı daim barışmaz mövqe tutan Bərdax zəngin poetik ifadələrlə bu mövqeyini ortaya qoymağı bacarırdı. Şairi qadın hüquqsuzluğu dərindən narahat edirdi. “Gəlin”, “Mənim zamanım”, “Qəm etmirəm” kimi əsas leytmotivini qadın təşkil edən şeirlərində qadına yüksək dəyər verən şair onun əzilməsinə poetik etirazını bildirirdi.
Bərdax yaradıcılığına ümumi nəzər saldıqda onun yalnız bir istiqamətli deyil, çoxşaxəli inkişaf etdiyinin şahidi oluruq. Bərdaxa yalnız şair deyə xitab etmək yanlış olardı. O, sözün əsl mənasında, dövrünün mütəfəkkiri idi. Etnoqrafiya ilə dərindən maraqlanan Bərdax, sosial-ictimai mövzulu şeirlər yazmaqla yanaşı dastanlardan da bəhrələnərək əsərlər yaratmışdı. “40 qız dastanı” əsasında yazdığı “Axmaq Paşa”, “Aydos Bıy”, “Aman gəldi” tarixi motivli yüksək bədii dəyərə malik əsərlərdi.
Onun yaradıcılığının cəzbediciliyi türkoloqların, rus mütəfəkkirlərinin gözündən yayınmayıb. Əsərləri dünyanın bir çox dillərinə tərcümə edilib. Bu tərcümələr, Bərdaxın Azərbaycan ədəbiyyatındakı Xəstə Qasım, Aşıq Alı, Dədə Ələsgər kimi söz ustaları ilə eyniləşdiyini görməyə imkan verir. Şairin yardıcılığından dilimizə tərcümə edilmiş şeirlər qoşma formasında yazılıb.
Ədəbiyyatda Bərdax adı ilə məşhurlaşan Bərdimurad Kaqabaylı 1900-cü ildə vəfat edib.
İstinadlar
- Swartz A. Berdaq // Open Library (ing.). 2007.
- Berdaq // Faceted Application of Subject Terminology.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Berdax esl adi Berdimurad Kaqabayli qaraq Berdaq Berdak 1827 Xive xanligi 1900 Qaraqalpaqistan Respublikasi qaraqalpaq sairi BerdaxDogum tarixi 1827 Dogum yeri Xive xanligiVefat tarixi 1900 Vefat yeri Qaraqalpaqistan Respublikasi Ozbekistan SSRFealiyyeti sairEserlerinin dili Qaraqalpaq diliBerdax Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiQaraqalpaqlarin konqrat qebilesine mensub olan Berdimurad Kaqabayli 1827 ci ilde etrafinda dogulub Kicik yaslarinda valideynlerinin her ikisini itirmesi onun heyatla erken tanis olmasina sebeb olub Kend mektebinde oxudugu vaxtlarda cobanliqla da mesgul olurdu Medresede tehsil aldiqdan sonra varli ailelerin ovladlarina ders deyerek pul qazanmaga basladi Tehsilini medresede davam etdirerken turk ve serq edebiyyati klassikleri ile tanis olmasi genc yaslarinda yaradiciliga heves gostermesine vesile oldu Turk lehcelerini ve ereb fars dillerini derinden menimsemesi sairin yaradiciligini inkisaf etdirmesine serait yaradirdi Ilk seirini 13 yasinda qeleme alan Berdimurad Kaqabayli Berdax texellusu ile iller sonra Qaraqalpaq edebiyyatinda mohurunu vuran saire cevrilecekdi Mubaligesiz demek olar ki hem poeziyadan hem de etnoqrafiyadan ugurla beherlenen Berdax yaradiciligi ile Qaraqalpaq edebiyyatinda zirveye cevrilmeye nail oldu Yaradiciliga erken baslasa da Qaraqalpaq xalqi onu qebul etmis ve o bu xalqin edebiyyatinin fexrine cevrilmisdi O dovrunun gorkemli sexsiyyetlerinden idi Yaradiciligi XX esr edebiyyatinin formalasmasinda xususi rola malikdi Berdax zamaninin bilikli insanlarindan idi Onun eserlerinin ruhu oxucuda xususi bir iz buraxmaga qadirdir Berdax yaradiciliginin qudretini nezere alaraq onu Nevai Fuzuli ile muqayise etsek hec de yanilmariq Berdax esl xalqin sairi idi Bu fikrin dogrulugunu onun yaradiciligina nezer saldiqda gormek mumkundur Sair xalqin taleyinden daim narahat idi Onun mensub oldugu Qaraqalpaqlar tarix boyu eziyyetler cekmis koceri heyat surmus ve oz heyatlarini qazanmaga calismisdilar Koceri heyat surmeleri ve vahid dovlet yarada bilmemeleri onlarin dusmenlere qarsi birge mubarize aparmagina mane olurdu Qaraqalpaqlar da bezi turk dovletleri kimi uzun zaman qebile formasinda yasamislar Bu da onlarin vahid dovlet halinda birlesmesine mane olurdu Xalqin bu halina aciyan sair Dusunme Xalq ucun Nadan olma Kecdi dunyadan Zamanda seirlerinde onlari birlesmeye vahid guc halinda mubarize aparmaga sesleyirdi Qaraqalpaqlar zaman zaman ereblerin ve daha guclu turk dovletlerinin hucumuna meruz qalirdilar Yadelli isgallari yalniz muharibe itki demek deyildi Hem de isgaldan sonra vergilerin artirilmasi xalqin veziyyetinin daha da agirlasmasi idi Berdaxi xalqin bu hali cox narahat edirdi Ictimai meseleleri uygun bedii lovhelerle ifade eden sair vergilerin artirilmasi neticesinde xalqin nece zulm cekdiyini Vergi Salik seirinde gostermeyi bacarmisdi Ilden ile pislesdi agir zamanlar geldi Hec bir kasib qalmadi vergi on qata qalxdi Berdax zulumkarlara nifret edirdi Xalqin ezilmesine felsefi fikirleri ile etiraz ederek Olmamis Bolgan emes seirini yazir Kimisi acdirsa kimisi toxdur Toxun qaygisi kasibin yuxusu yoxdur Qaraqalpaqlarin nesillerine nezer saldiqda oten dovrlerin onlar ucun nece cetin kecdiyinin sahidi oluruq ereblerin hokmranliq etdiyi dovrlerde erebler qebileler seklinde yasayan turk ellerine Peygemberin sehabeleri simasinda iki sexs gonderirler Qazaxlara Enes Qaraqalpaqlara ise Melik adli sexs rehberlik edir Bu tarixi melumati Berdaxin Secere Sejire seirinde de elde edirik Enes Melik iki kisi Peygemberin sehabesi Berdaxin soz qilinci keserli idi O oz yaradiciligi ile xalqi mubarizeye sesleyirdi Zulmkarlara qarsi daim barismaz movqe tutan Berdax zengin poetik ifadelerle bu movqeyini ortaya qoymagi bacarirdi Sairi qadin huquqsuzlugu derinden narahat edirdi Gelin Menim zamanim Qem etmirem kimi esas leytmotivini qadin teskil eden seirlerinde qadina yuksek deyer veren sair onun ezilmesine poetik etirazini bildirirdi Berdax yaradiciligina umumi nezer saldiqda onun yalniz bir istiqametli deyil coxsaxeli inkisaf etdiyinin sahidi oluruq Berdaxa yalniz sair deye xitab etmek yanlis olardi O sozun esl menasinda dovrunun mutefekkiri idi Etnoqrafiya ile derinden maraqlanan Berdax sosial ictimai movzulu seirler yazmaqla yanasi dastanlardan da behrelenerek eserler yaratmisdi 40 qiz dastani esasinda yazdigi Axmaq Pasa Aydos Biy Aman geldi tarixi motivli yuksek bedii deyere malik eserlerdi Onun yaradiciliginin cezbediciliyi turkoloqlarin rus mutefekkirlerinin gozunden yayinmayib Eserleri dunyanin bir cox dillerine tercume edilib Bu tercumeler Berdaxin Azerbaycan edebiyyatindaki Xeste Qasim Asiq Ali Dede Elesger kimi soz ustalari ile eynilesdiyini gormeye imkan verir Sairin yardiciligindan dilimize tercume edilmis seirler qosma formasinda yazilib Edebiyyatda Berdax adi ile meshurlasan Berdimurad Kaqabayli 1900 cu ilde vefat edib IstinadlarSwartz A Berdaq Open Library ing 2007 Berdaq Faceted Application of Subject Terminology