Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böyük ipək yolu — Qədim dövrlərdə və orta əsrlərdə Çindən Orta və Ön Asiya ölkələrinə aparan ticarət yoludur. Tarixi ticarət marşrutları Çin, Yaponiya, Hindistan, Monqolustan, İran, Özbəkistan, Tacikistan, Azərbaycan və digər ölkələrdən keçmişdir. E.ə. II əsrdə açılıb. Lançjoudan keçməklə Siandan Dunxuanacan uzanırmış. Burada iki yerə ayrılırmış: şimal yolu Turfandan Pamirə, oradan isə Fərqanəyə və Qazaxıstan çöllərinə qədər uzanıb. Cənub yolu Lobnor gölünün yanıyla, Təklə-Məkan səhrasının cənub hissəsiylə Yarkənd və Pamirdən (cənub hissəsindən) keçməklə Baktriyaya, oradan isə Parfiyaya, Hindistana və Yaxın Şərqə qədər uzanmışdır. E.ə.145-ci ildə Çinlərlə Hunlar arasında müharibə başladı. Və e.ə.120-ci ildə Hunlar məğlubiyyətə uğradılar.
Termin
"İpək yolu" və "İpək marşrutu" terminləri (alm. Seidenstraße, alm. Seidenstraßen) ilk dəfə 1868–1872-ci illərdə Çinə səyahət etmiş alman coğrafiyaşünası Ferdinand fon Rixthofen (alm. Ferdinand von Richthofen) tərəfindən işlədilmişdir.
Müasirliyi
İpək Tayfaları eradan əvvəl l əsrdən başlayaraq IIl minilliyin ortalarına qədər Avropa və Asiyadan çarpaz şəkildə keçən marşrutlar şəbəkəsini əks etdirir. İpək Yolunun əsas hissəsi öz başlanğıcını Çinin paytaxtı Danqadan (Xaqan) götürmüşdür. Eramızdan əvvəl dördüncü əsrdə Makedoniyalı İsgəndər Mərkəzi Asiya istiqamətində Xəzər çayını keçəndə, artıq Çin ipəyinin Aralıq dənizinə çıxışı var idi. Bu qeydlərə əsasən İpək yolunun tarixinin bizim eradan əvvələ təsadüf etdiyi məlum olur.
İpək Yolu üçün əsas tarixi fəaliyyət dövrləri Çində Xan sülaləsinin (b.e.ə. 206-cı il-b.e. 220-ci il), Çində Tanq sülaləsinin (b.e. 613–907-ci illər) və monqol imperatoru Xanatanın (b.e. XIII–XIV əsrlər) hakimiyyət dövrləri idi. Ticarət və kommunikasiya üçün zəruri element olan dəniz yollarına da Ipək Yolunun bir hissəsi kimi baxmaq olar. Xan sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Çin gəmiləri Cənubi Asiya krallıqları ilə ticarət aparırdılar. Sonrakı dövrlərdə monqollar İpək Yolunun Avropa-Asiya çöllərindən keçən şimal marşrutunu qorumağı öz öhdələrinə götürmüşlər.
VII və VIII əsrlərdə Çin, Koreya və yapon gəmiləri Şərqi Çin və Yapon dənizlərini keçərək yükləri qitədən Yaponiyaya daşıyırdılar. Çin gəmiləri həm də Hindistan və İrana, XV əsrdə isə Afrikaya da üzürdülər. XVI əsrdə isə portuqaliyalılar və digər Avropa xalqları Şərqi Asiyaya üzməyə başladılar.
Bir çox mühüm elmi və texnoloji innovasiyalar Şərqdən Qərbə İpək yolunun vasitəsilə aparılmışdır. Barıt, maqnit kompası, çap dəzgahı, musiqi alətləri, ipək, keramik və boyalı məmulatlar kimi yeniliklərin ötürülməsi tədricən baş vermişdi. Qərbin onların yaranması haqqında heç təsəvvürü belə yox idi.
Lakin 1492-ci ildə Amerika qitəsinin kəşfindən sonra bu yolun əhəmiyyəti xeyli azalmışdır. Bu da Çin və ona yaxın ərazilərdən gətirilən malların Amerikada olması ilə əlaqədardır. Hindistana dənız çıxışı tapıldıqdan sonra isə Böyük İpək yoluna demək olar ki, ehtiyac olmamışdır. XV əsrin sonunda Amerikaya və Hindistana dəniz yolunun kəşfi ilə öz əhəmiyyətini itirməyə başlayan Böyük İpək yolu XVI əsrdə tamamilə süquta uğramışdır.
Mövcud olduğu dövrdə Böyük İpək yolu keçdiyi Ölkələrin həyatında mühüm rol oynayaraq, onların əlaqələrinin inkişafına böyük təkan vermişdir.
Dağılmadığınln qanıtının yanması
Böyük İpək yolunun əsasını Avropa Birliyinin Yeni Müstəqil Dövlətlər üçün 1991-ci ildə tərtib etdiyi TACIS proqramı çərçivəsində "TRASEKA" layihəsi təşkil edir. Bu Layihəni 1993-cü ilin mayında Brüssel konfrasında Cənubi Qafqaz və mərkəzi Asiyanı yeni müstəqil dövlətlərin razılığı ilə Avropa Şurası qəbul edib. Həmçinin, "Yeni ipək yolu" adı ilə tanınır. Layihənin həyata keçirilməsi sahəsində isə 13 may 1996-cı ildə Sərəxsdə İran və Mərkəzi Asiyanın dəmir yolu magistrallarının birləşdirilməsi mühüm addım oldu.
Layihə dövlətlər arasında iqtisadi, ticarət əlaqələrini inkişaf etdirməyi və proqramın marşurutunun Avropa-Qafqaz-Asiya ("TRASEKA"), Transavropa istiqamətinə birləşdirməyi nəzərdə tutur. Proqramın reallaşması Avropa şurasının texniki-maliyyə yardımı, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və inkişaf Bankının ayırdığı kreditlər hesabına mümkünləşir.
2000 il ərzində qərblə şərqi birləşdirən Böyük İpək yolu öz tarixi əhəmiyyətini yenidən bərpa etməklə, 1000 il bundan əvvəl olduğu kimi müxtəlif mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında körpü yaratmaq imkanma malikdir. Qədim İpək Yolunun bərpası dəniz nəqliyyatını Avropa və Asiya ölkələri arasında tranzit yük axınına malik olan mühüm nəqliyyat vasitəsinə çevirmişdir.
Azərbaycanda Böyük İpək Yolu
Böyük İpək yolunun ilk şaxəsi cənubi Azərbaycan ərazisindən keçdiyindən bu ərazi ilə geniş əlaqəsi olan Şəkidə, Beyləqanda, Gəncədə, Qəbələdə, Təbrizdə, Naxçıvanda ipəkçiliyin inkişafına güclü təkan vermiş, onların hər birinin ipəkçilik ticarət mərkəzinə çevrilməsinə şərait yaradaraq yaranışınln dağılmasına səbəb olub.
Bu marşurutla Şərqdən Mərkəzi Avropa ölkələrinə əvvəlcə ipək daha sonra ədviyyat, qızıl, gümüş, briliant mirvari və s. daşınmışdır. Avropadan Şərq ölkələrinə isə tacirlər qalay, sink, civə, mahud parça və s. aparmışlar. Bu baxımdan Azərbaycanın Bakı, Dərbənd, Şəki, Şamaxı, Şirvan bölgələrində tacirlər rahatlığı təmin etmək məqsədilə karvansaralar salınmışdır.
Mənşəyi
Ural dağlarından başlayaraq Qafqaz dağlarına qədər olan ərazidə yerləşən Göytürk dövlətinin Başçısı Quman tanhu onlara başçılıq etmişdir
- Waugh (2007), p. 4.
- "Approaches Old and New to the Silk Roads" Eliseeff in: The Silk Roads: Highways of Culture and Commerce. Paris (1998) UNESCO, Reprint: Berghahn Books (2009), pp. 1–2. ; ; (pbk)
- Tadeusz Swietochowski, Brian C. Collins. Historical dictionary of Azerbaijan, Scarecrow Press, 1999.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk ipek yolu Qedim dovrlerde ve orta esrlerde Cinden Orta ve On Asiya olkelerine aparan ticaret yoludur Tarixi ticaret marsrutlari Cin Yaponiya Hindistan Monqolustan Iran Ozbekistan Tacikistan Azerbaycan ve diger olkelerden kecmisdir E e II esrde acilib Lancjoudan kecmekle Siandan Dunxuanacan uzanirmis Burada iki yere ayrilirmis simal yolu Turfandan Pamire oradan ise Ferqaneye ve Qazaxistan collerine qeder uzanib Cenub yolu Lobnor golunun yaniyla Tekle Mekan sehrasinin cenub hissesiyle Yarkend ve Pamirden cenub hissesinden kecmekle Baktriyaya oradan ise Parfiyaya Hindistana ve Yaxin Serqe qeder uzanmisdir E e 145 ci ilde Cinlerle Hunlar arasinda muharibe basladi Ve e e 120 ci ilde Hunlar meglubiyyete ugradilar Boyuk ipek yolu I esrdeTermin Ipek yolu ve Ipek marsrutu terminleri alm Seidenstrasse alm Seidenstrassen ilk defe 1868 1872 ci illerde Cine seyahet etmis alman cografiyasunasi Ferdinand fon Rixthofen alm Ferdinand von Richthofen terefinden isledilmisdir MuasirliyiSkif incesenetinde col heyvanlarini eks etdiren cinin yesim ve sabun dasindan hazirlanmis daskalar e e I esr Britaniya muzeyi Ipek Tayfalari eradan evvel l esrden baslayaraq IIl minilliyin ortalarina qeder Avropa ve Asiyadan carpaz sekilde kecen marsrutlar sebekesini eks etdirir Ipek Yolunun esas hissesi oz baslangicini Cinin paytaxti Danqadan Xaqan goturmusdur Eramizdan evvel dorduncu esrde Makedoniyali Isgender Merkezi Asiya istiqametinde Xezer cayini kecende artiq Cin ipeyinin Araliq denizine cixisi var idi Bu qeydlere esasen Ipek yolunun tarixinin bizim eradan evvele tesaduf etdiyi melum olur Ipek Yolu ucun esas tarixi fealiyyet dovrleri Cinde Xan sulalesinin b e e 206 ci il b e 220 ci il Cinde Tanq sulalesinin b e 613 907 ci iller ve monqol imperatoru Xanatanin b e XIII XIV esrler hakimiyyet dovrleri idi Ticaret ve kommunikasiya ucun zeruri element olan deniz yollarina da Ipek Yolunun bir hissesi kimi baxmaq olar Xan sulalesinin hakimiyyeti dovrunde Cin gemileri Cenubi Asiya kralliqlari ile ticaret aparirdilar Sonraki dovrlerde monqollar Ipek Yolunun Avropa Asiya collerinden kecen simal marsrutunu qorumagi oz ohdelerine goturmusler VII ve VIII esrlerde Cin Koreya ve yapon gemileri Serqi Cin ve Yapon denizlerini kecerek yukleri qiteden Yaponiyaya dasiyirdilar Cin gemileri hem de Hindistan ve Irana XV esrde ise Afrikaya da uzurduler XVI esrde ise portuqaliyalilar ve diger Avropa xalqlari Serqi Asiyaya uzmeye basladilar Bir cox muhum elmi ve texnoloji innovasiyalar Serqden Qerbe Ipek yolunun vasitesile aparilmisdir Barit maqnit kompasi cap dezgahi musiqi aletleri ipek keramik ve boyali memulatlar kimi yeniliklerin oturulmesi tedricen bas vermisdi Qerbin onlarin yaranmasi haqqinda hec tesevvuru bele yox idi Lakin 1492 ci ilde Amerika qitesinin kesfinden sonra bu yolun ehemiyyeti xeyli azalmisdir Bu da Cin ve ona yaxin erazilerden getirilen mallarin Amerikada olmasi ile elaqedardir Hindistana deniz cixisi tapildiqdan sonra ise Boyuk Ipek yoluna demek olar ki ehtiyac olmamisdir XV esrin sonunda Amerikaya ve Hindistana deniz yolunun kesfi ile oz ehemiyyetini itirmeye baslayan Boyuk Ipek yolu XVI esrde tamamile suquta ugramisdir Movcud oldugu dovrde Boyuk Ipek yolu kecdiyi Olkelerin heyatinda muhum rol oynayaraq onlarin elaqelerinin inkisafina boyuk tekan vermisdir Dagilmadiginln qanitinin yanmasiBoyuk Ipek yolunun esasini Avropa Birliyinin Yeni Musteqil Dovletler ucun 1991 ci ilde tertib etdiyi TACIS proqrami cercivesinde TRASEKA layihesi teskil edir Bu Layiheni 1993 cu ilin mayinda Brussel konfrasinda Cenubi Qafqaz ve merkezi Asiyani yeni musteqil dovletlerin raziligi ile Avropa Surasi qebul edib Hemcinin Yeni ipek yolu adi ile taninir Layihenin heyata kecirilmesi sahesinde ise 13 may 1996 ci ilde Serexsde Iran ve Merkezi Asiyanin demir yolu magistrallarinin birlesdirilmesi muhum addim oldu Layihe dovletler arasinda iqtisadi ticaret elaqelerini inkisaf etdirmeyi ve proqramin marsurutunun Avropa Qafqaz Asiya TRASEKA Transavropa istiqametine birlesdirmeyi nezerde tutur Proqramin reallasmasi Avropa surasinin texniki maliyye yardimi Dunya Banki Avropa Yenidenqurma ve inkisaf Bankinin ayirdigi kreditler hesabina mumkunlesir 2000 il erzinde qerble serqi birlesdiren Boyuk Ipek yolu oz tarixi ehemiyyetini yeniden berpa etmekle 1000 il bundan evvel oldugu kimi muxtelif medeniyyetler ve sivilizasiyalar arasinda korpu yaratmaq imkanma malikdir Qedim Ipek Yolunun berpasi deniz neqliyyatini Avropa ve Asiya olkeleri arasinda tranzit yuk axinina malik olan muhum neqliyyat vasitesine cevirmisdir Azerbaycanda Boyuk Ipek YoluBoyuk Ipek yolunun ilk saxesi cenubi Azerbaycan erazisinden kecdiyinden bu erazi ile genis elaqesi olan Sekide Beyleqanda Gencede Qebelede Tebrizde Naxcivanda ipekciliyin inkisafina guclu tekan vermis onlarin her birinin ipekcilik ticaret merkezine cevrilmesine serait yaradaraq yaranisinln dagilmasina sebeb olub Bu marsurutla Serqden Merkezi Avropa olkelerine evvelce ipek daha sonra edviyyat qizil gumus briliant mirvari ve s dasinmisdir Avropadan Serq olkelerine ise tacirler qalay sink cive mahud parca ve s aparmislar Bu baximdan Azerbaycanin Baki Derbend Seki Samaxi Sirvan bolgelerinde tacirler rahatligi temin etmek meqsedile karvansaralar salinmisdir MenseyiUral daglarindan baslayaraq Qafqaz daglarina qeder olan erazide yerlesen Goyturk dovletinin Bascisi Quman tanhu onlara basciliq etmisdir Waugh 2007 p 4 Approaches Old and New to the Silk Roads Eliseeff in The Silk Roads Highways of Culture and Commerce Paris 1998 UNESCO Reprint Berghahn Books 2009 pp 1 2 ISBN 92 3 103652 1 ISBN 1 57181 221 0 ISBN 1 57181 222 9 pbk Tadeusz Swietochowski Brian C Collins Historical dictionary of Azerbaijan Scarecrow Press 1999