Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Buntürklər—Qədim türk tayfası.
Tarixi və etimologiyası
Azərbaycan xalqının soykökündə duran güclü qəbilələrdən biri də Buntürklər//Bunturqlardır. Bu türk qəbiləsinin e.ə. IV yüzillikdə Azərbaycan və qonşu ölkələrdə yaşaması haqqında bilgi vardır. VII–IX yüzilliyinə aid "Kartlinin müraciəti" anonim əsərində deyilir: "Nə vaxt Aleksandr Makendonskiy Lotanın oğlanlarının nəslini qaçmağa məcbur etdi və onları gecəyarı ölkəsinə sıxışdırdı, orada öncə qəddar, qəzəbli Buntürklərə tuş oldu. Onlar Kür çayının sahilində yaşayırdılar; dörd şəhərdə yerləşmişdilər. Onların şahı duruş gətirə bilməyəcəyindən uzaqlaşdı. Bu zaman xaldeylilər tərəfindən köçürülmüş honlar gəldilər; Buntürklərin hökmdarından bac ödəmək şərti ilə, yer istədilər və Zanavanda yerləşdilər… Bir qədər keçəndən sonra Aleksandr gəldi. O şəhərlərdən üçünü və qalaları darmadağın etdi. Buntürklər oranı tərk etdilər". Və daha bir gürcü mənbəyində, "Müqəddəs Şusanikin üzüntüləri" adlı qaynaqda hunların adı iki yerdə çəkilir.
Araşdırıcılar buntürklərini miladdan öncə 530-cu illərdə Araz üstə Kirin başını kəsib qan tuluğuna salmış Tomris ananın övladları kimi qələmə verirlər. Buntürkləri yeni eranın əvvəllərindən Qafqazın ilk aborigen sakinlərindən biri olmuşdur. Gürcü salnamələrində buntürklərin həyatı, məişəti və mübarizəsi haqqında maraqlı məlumatlar vardır. Bu mənbələrdən məlum olur ki, Azərbaycanda ta qədimdən yaşayan türklər V əsrdən sonra Kürün axarı boyunca cənubi Gürcüstan torpaqlarına axışmış, orada yurd-yuva qurmağa başlamışlar. Onlar qədim Mesxetinin qərbində sakin olmuş, Kür çayının sağ və sol sahili boyunca yerləşib – yaşamış, oturaq həyat sürmüşlər [144, s. 26]. "Miladdan öncə hələ VI–IV əsrlərdə türklər – turanlılar Gürcü qaynaqlarına nizəli türklər, nizəgəzdirənlər mənalarında daxil olub, buntürklər adı ilə məşhurlaşıblar. Həmin kiçik xalq Gürcüstanın qədim paytaxtı Msxetidən qərbdə yerləşib həyat sürmüş, get-gedə adı da dəyişib msxeti türkləri olmuşdur [22, s. 261–263]. Mənbələrdən məlum olur ki, buntürklər Kartlidə Yerusəlimin dağılmasınadək (e.ə. 586-cı ilə qədər) makedoniyalı İskəndərə qədər yaşayırdılar. Tarixçilər qədim gürcü mənbələrində buntürklər haqqındakı məlumatları anaxronizm hesab etsələr də, burada müəyyən həqiqətlər də mövcuddur. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu Gürcüstanda əski türklərin yerləşməsi və hakimiyyətlərindən danışarkən Kür çayı və onun sahillərində (yəni, "Sağ-Gürcüstan", "Tərəkəmə-Gürcüstan") yerləşmiş qorxunc dərəcədə yabanı tayfalardan sayılan buntürklərinin (Bun Türki (Bön) adını çəkir [207, s. 143]. Buntürklərin qədim tarixindən xəbər verən Leonti Mrovelinin "Kartlis çarının həyatı" əsərində oxuyuruq: "Buntürklər qıpçaqlar adlandırdığımız bütpərəst qəbilələridir. Onlar Msxeta ətrafında qədimdən yer seçərək onu tikmiş, güclü istehkama çevirmiş və Sarkine adlandırmışlar" [148, s. 28]. L. Mroveli daha sonra məlumat verir ki, İran çarı Keyxosro türklərlə müharibəyə başladı və bu türklərin bəziləri Keyxosro tərəfindən qovuldu. 28 ev Qurqan (Kaspi) dənizindən keçib Kürlə üzü yuxarı Mesxetiyə gəldilər. Onlar domovladıka Mesxetiyə müraciət edib iranlılara qarşı kömək istədilər. Domovladıka Mesxeti bu barədə bütün kartvellərə xəbər verdi. Onlar (kartvellər) türklərlə dostlaşmaq arzusunu bildirdilər, çünki iranlılardan qorxurdular [50, № 1, s. 153–154]. Q. A. Melikişvili göstərir ki, şimaldan gəlmiş cəngavər əhali haqqında danışarkən tarixi gürcü ənənəsi bəzən "buntürk" və "xonnlar" (yəni hunlar, huntürkləri), bəzən isə "xəzərlər", ya da "qıpçaqlar" (poloveslər) etnonimlərini işlədirlər [144, s. 37].
Takayaşvili Bun sözünün ermənilərdən alındığını iddia edir..
"Kartlis Sxoreba"da da buntürk (bunturki – buntürklər – qədim türklər) adı ilə yanaşı eli (el), tatarni (tatarlar), turkmani (türkmənlər), turkni (türklər), osmani, peçeneqi, uyğurlar, uclar, qacarlar, qaraqoyunlar, xəzərlər, səlcuqlar haqqında da məlumatlara rast gəlmək olur. Bu salnamədə də qeyd edilir ki, buntürklər və ya türklər gələcəkdə fars hökmdarı Keyxosronu öz sərhədlərindən sıxışdırıb çıxarmaq üçün Qurqen, Gürgan, yəni Kaspi dənizindən Kür çayı boyunca yuxarı doğru qalxan 28 ailə idi.
Gürcü salnamələri ilə tanışlıq göstərir ki, həqiqətən də buntürklər qoçaq, möhkəm, dəyanətli və saf tayfalar olmuşlar.
"Bun" sözü qədim run yazılarında çox işlənən sözlərdəndir. Bu söz salnaməçilər, tarixçilər, dilçilər və ədəbiyyatşünaslar tərəfindən etimoloji cəhətdən təhlil edilmişdir. İzahlarda bir-birindən fərqli fikirlərə rast gəlirik. Məsələn, gürcü salnaməsi "Kartlis Sxobreba"da həmin söz belə izah edilib: "Bun", gürcücə "buni", "turk" gürcücə "turki" – türk mənşəli adam deməkdir. Bu söz Savvi Sulxan Orbelianinin lüğətində, habelə D. Çubinovada "nizə tutacağı" mənasında izah olunmuşdur. Beləliklə, Buntürk – nizəli türklər mənasını vermiş olur [124, vıp. 28, s. 1–5]. Akademik N. Y. Marrın nöqteyi-nəzərincə, "Buntürk" etnonimi "qədim türk", "əsil türk", "təmiz türk" mənalarındadır [140, s. 1–12]. Bir neçə müəllif Marrla razılaşır. Bax:. L. M. Meliksetbek isə Marrın izahına öz etirazını bildirərək həmin etnonimin "hun türk" olduğunu göstərmişdir.
"Bun" sözü haqqında "Qədim türk lüğəti"ndə üç fikrə rast gəlirik: 1) "Bun" – əsas, özül, təməl, bünövrə mənasında. Bu izah sözün soqdi mənşəli olması ilə bağlıdır; 2) "Bun" – dərd, sıxıntı, iztirab və s. ilə yanaşı, həm də ölən, yox olan adamın halını bildirir: …türk kağan ötükən yış olursar eltə b u n yok. – Türk kağanı Ötüken ormanında olursa, eldə dərd yoxdur; 3) Bön – dolu, yoğun, qalın mənasında. Lüğətdə bu söz adi "n" samiti ilə deyil, "sağır ң" ilə işlənmişdir [121]. Azərbaycan tarixçiləri, dilçiləri, ədəbiyyatşünasları da "bun" sözü haqqında müəyyən fikirlər söyləmiş və bunların əksəriyyəti "Qədim türk lüğəti"ndəki fikirlərə əsaslanılmışdır. Tarixçi S. Əlyarov "bun" sözünün həmin lüğətdəki ikinci mənasına əsaslanaraq bu sözün "qəmli", "dərdli" anlamında olduğunu göstərir [80, s. 6]. M. Seyidov "bun" sözünün türk nəsli, türk soyu ilə bağlı olduğunu qeyd edir [65, s. 34]. V. L. Qukasyan VII–XII əsrlərə aid Azərbaycan – gürcü dil əlaqələrindən danışarkən bir sıra tayfalarla yanaşı, buntürklər haqqında da gürcü salnamələrinə əsaslanaraq məlumat vermiş, həmin etnosların qədim və əsas türklər mənası daşıdığını göstərmişdir [105, s. 23]. E. Əlibəyzadə "Elm" qəzetində çap etdirdiyi "Mejxeti türkləri" adlı məqaləsində "Qədim türk lüğəti"ndəki izaha əsaslanaraq "Bun" sözünün "əsas türklər", "özül türklər" mənasına malik olduğunu göstərir.
Brosse Buntürk adını primitiv türk kimi açıqlayır.;
Bun türkləri yeni eramızın əvvəllərindən Qafqazın ilk aborigen sakinlərindən biri olmuş və nə qədər paradoksal olsa da, tarix onları yenidən öz ulu məskənlərinə qaytarmışdır. VII əsrdə yazılmış gürcü qaynağında- "Moksevay Kartlis"ayda" da Kür boyu məskunlaşmış bun türklər (yerli türklər) haqqında müəyyən məlumatlar verilmiş, onların sayının 28.000 nəfər olduğu göstərilmişdir.
Buntürklər haqqında bir az geniş bəhs etməyimizin əsas səbəbi axısqalıların əcdadlarının buntürklər olması ehtimalıdır. İnternet səhifələrində bu etnoslar açıq- aşkar eyniləşdirilir. Buntürklərə aid olunan hadisələr digər bir mənbədə aksakalara aid edilir (Makedoniyalı İsgəndərlə bağlı hadisələrdə). Bu etnosun bir çoxu da özlərini buntürklərdən olduğunu deyirlər. Beləliklə, dolaşıqlıq yaranır, tədqiqatçı çaş- baş qalır. Lakin bu mübahisəli məsələyə Azərbaycanın görkəmli dilçi türkoloqları T. Hacıyev və E. Əzizov son qoydular. Digər tədqiqatçılardan fərqli olaraq buntürklərin indiki Axısqa türkləri deyil, qalın və saf oğuzlar olduğunu sübut etdilər. Müəlliflər "Qədim türk lüğəti"ndə sağır ң-ilə işlənən bön (dolu, yoğun, qalın) sözünü əsas tutaraq, "bun"ların "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanlarındakı Qalın Oğuzlar olduğunu göstərdilər. Bön sözünün mənalarından biri – "qalın" sözü "Qalın oğuzlar"la uyğunluq təşkil edir: böntürk-buntürk – qalın türk – deməkdir [30, № 2, s. 89]. Müəlliflərin bu yeni fikrində müəyyən həqiqət vardır. Çünki tarixin müəyyən mərhələlərində türk və oğuz etnonimləri eyni anlayış kimi işlənmiş və başa düşülmüşdür. Eləcə də, buntürklərinin yaşadığı Gürcüstan ta qədimdən oğuz tayfalarının da məskunlaşdığı torpaqlar olmuşdur. Deməli, buntürk adlandırılan tayfalar oğuz tayfalarından biridir. Axısqalıların ulu babaları isə qıpçaqlardır. Bu yaxınlarda isə "Dədə Qorqud" kitabındakı etnik və dövlət mənsubiyyəti ilə buntürklər arasındakı semantik-tipoloji uyğunluğun təsdiqi azərbaycanlıların və Azərbaycan dilinin etnik mənşəyi məsələsinə xüsusi işıq saldı. T. Hacıyev sübuta yetirdi ki, buntürklərin yaşayış yerlərilə "Dədə Qorqud"dakı Qalın Oğuzların dövlət sərhədlərinin koordinatları üst-üstə düşür. Deməli, "Dədə Qorqud"dakı Qalın Oğuz elləri, Qalın Oğuz bəyləri Buntürk elləri, Buntürk bəyləridir – şimallı-cənublu Azərbaycan elləri, Azərbaycan bəyləridir [13, s. 32]. Buntürklər haqqındakı məlumatlar hələ e.ə. VI–V əsrlərə gedib çatırsa, bu, bir tərəfdən, "Dədə Qorqud" hadisələrinin tarixi haqqında mötəbər məlumatdır, digər tərəfdən, e.ə. I minilliyin ortalarında Azərbaycanda türklərin və türk dilinin varlığı deməkdir və unutmayaq ki, "Dədə Qorqud" bizə bu dildə gəlib çatıb. Azərbaycan ədəbi dili tarixində "Dədə Qorqud"un yeri nədirsə, onun dilinin azərbaycancalığı necə şübhəsizdirsə, buntürklərin də dilinin Azərbaycan xalq dilinə münasibəti elə qavranmalıdır [13, s. 9–10].
İstinadlar
- Такайшвили E. С. Источники грузинских летописей, с. 1–2
- , . // Перевод с древнегрузинского Е. С. Такайшвили 2008-11-21 at the Wayback Machine
- Абуладзе И. В. Словарь древнегрузинского языка. Тбилиси, 1973, с. 37;
Андроникашвили M. К. Очерки по иранско-грузинским языковым взаимоотношениям, т. I. Тбилиси, 1966, с. 187, 198 (на груз. яз.) - Brosset M. Histoire de la Georgie, t. I. SPb., 1849, p. 30 f
Xarici keçidlər
- Leonti Mroveli, : комментария 85а.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bunturkler Qedim turk tayfasi Tarixi ve etimologiyasiAzerbaycan xalqinin soykokunde duran guclu qebilelerden biri de Bunturkler Bunturqlardir Bu turk qebilesinin e e IV yuzillikde Azerbaycan ve qonsu olkelerde yasamasi haqqinda bilgi vardir VII IX yuzilliyine aid Kartlinin muracieti anonim eserinde deyilir Ne vaxt Aleksandr Makendonskiy Lotanin oglanlarinin neslini qacmaga mecbur etdi ve onlari geceyari olkesine sixisdirdi orada once qeddar qezebli Bunturklere tus oldu Onlar Kur cayinin sahilinde yasayirdilar dord seherde yerlesmisdiler Onlarin sahi durus getire bilmeyeceyinden uzaqlasdi Bu zaman xaldeyliler terefinden kocurulmus honlar geldiler Bunturklerin hokmdarindan bac odemek serti ile yer istediler ve Zanavanda yerlesdiler Bir qeder kecenden sonra Aleksandr geldi O seherlerden ucunu ve qalalari darmadagin etdi Bunturkler orani terk etdiler Ve daha bir gurcu menbeyinde Muqeddes Susanikin uzuntuleri adli qaynaqda hunlarin adi iki yerde cekilir Arasdiricilar bunturklerini miladdan once 530 cu illerde Araz uste Kirin basini kesib qan tuluguna salmis Tomris ananin ovladlari kimi qeleme verirler Bunturkleri yeni eranin evvellerinden Qafqazin ilk aborigen sakinlerinden biri olmusdur Gurcu salnamelerinde bunturklerin heyati meiseti ve mubarizesi haqqinda maraqli melumatlar vardir Bu menbelerden melum olur ki Azerbaycanda ta qedimden yasayan turkler V esrden sonra Kurun axari boyunca cenubi Gurcustan torpaqlarina axismis orada yurd yuva qurmaga baslamislar Onlar qedim Mesxetinin qerbinde sakin olmus Kur cayinin sag ve sol sahili boyunca yerlesib yasamis oturaq heyat surmusler 144 s 26 Miladdan once hele VI IV esrlerde turkler turanlilar Gurcu qaynaqlarina nizeli turkler nizegezdirenler menalarinda daxil olub bunturkler adi ile meshurlasiblar Hemin kicik xalq Gurcustanin qedim paytaxti Msxetiden qerbde yerlesib heyat surmus get gede adi da deyisib msxeti turkleri olmusdur 22 s 261 263 Menbelerden melum olur ki bunturkler Kartlide Yeruselimin dagilmasinadek e e 586 ci ile qeder makedoniyali Iskendere qeder yasayirdilar Tarixciler qedim gurcu menbelerinde bunturkler haqqindaki melumatlari anaxronizm hesab etseler de burada mueyyen heqiqetler de movcuddur Dr M Fahrettin Kirzioglu Gurcustanda eski turklerin yerlesmesi ve hakimiyyetlerinden danisarken Kur cayi ve onun sahillerinde yeni Sag Gurcustan Terekeme Gurcustan yerlesmis qorxunc derecede yabani tayfalardan sayilan bunturklerinin Bun Turki Bon adini cekir 207 s 143 Bunturklerin qedim tarixinden xeber veren Leonti Mrovelinin Kartlis carinin heyati eserinde oxuyuruq Bunturkler qipcaqlar adlandirdigimiz butperest qebileleridir Onlar Msxeta etrafinda qedimden yer secerek onu tikmis guclu istehkama cevirmis ve Sarkine adlandirmislar 148 s 28 L Mroveli daha sonra melumat verir ki Iran cari Keyxosro turklerle muharibeye basladi ve bu turklerin bezileri Keyxosro terefinden qovuldu 28 ev Qurqan Kaspi denizinden kecib Kurle uzu yuxari Mesxetiye geldiler Onlar domovladika Mesxetiye muraciet edib iranlilara qarsi komek istediler Domovladika Mesxeti bu barede butun kartvellere xeber verdi Onlar kartveller turklerle dostlasmaq arzusunu bildirdiler cunki iranlilardan qorxurdular 50 1 s 153 154 Q A Melikisvili gosterir ki simaldan gelmis cengaver ehali haqqinda danisarken tarixi gurcu enenesi bezen bunturk ve xonnlar yeni hunlar hunturkleri bezen ise xezerler ya da qipcaqlar polovesler etnonimlerini isledirler 144 s 37 Takayasvili Bun sozunun ermenilerden alindigini iddia edir Kartlis Sxoreba da da bunturk bunturki bunturkler qedim turkler adi ile yanasi eli el tatarni tatarlar turkmani turkmenler turkni turkler osmani peceneqi uygurlar uclar qacarlar qaraqoyunlar xezerler selcuqlar haqqinda da melumatlara rast gelmek olur Bu salnamede de qeyd edilir ki bunturkler ve ya turkler gelecekde fars hokmdari Keyxosronu oz serhedlerinden sixisdirib cixarmaq ucun Qurqen Gurgan yeni Kaspi denizinden Kur cayi boyunca yuxari dogru qalxan 28 aile idi Gurcu salnameleri ile tanisliq gosterir ki heqiqeten de bunturkler qocaq mohkem deyanetli ve saf tayfalar olmuslar Bun sozu qedim run yazilarinda cox islenen sozlerdendir Bu soz salnameciler tarixciler dilciler ve edebiyyatsunaslar terefinden etimoloji cehetden tehlil edilmisdir Izahlarda bir birinden ferqli fikirlere rast gelirik Meselen gurcu salnamesi Kartlis Sxobreba da hemin soz bele izah edilib Bun gurcuce buni turk gurcuce turki turk menseli adam demekdir Bu soz Savvi Sulxan Orbelianinin lugetinde habele D Cubinovada nize tutacagi menasinda izah olunmusdur Belelikle Bunturk nizeli turkler menasini vermis olur 124 vip 28 s 1 5 Akademik N Y Marrin noqteyi nezerince Bunturk etnonimi qedim turk esil turk temiz turk menalarindadir 140 s 1 12 Bir nece muellif Marrla razilasir Bax L M Meliksetbek ise Marrin izahina oz etirazini bildirerek hemin etnonimin hun turk oldugunu gostermisdir Bun sozu haqqinda Qedim turk lugeti nde uc fikre rast gelirik 1 Bun esas ozul temel bunovre menasinda Bu izah sozun soqdi menseli olmasi ile baglidir 2 Bun derd sixinti iztirab ve s ile yanasi hem de olen yox olan adamin halini bildirir turk kagan otuken yis olursar elte b u n yok Turk kagani Otuken ormaninda olursa elde derd yoxdur 3 Bon dolu yogun qalin menasinda Lugetde bu soz adi n samiti ile deyil sagir n ile islenmisdir 121 Azerbaycan tarixcileri dilcileri edebiyyatsunaslari da bun sozu haqqinda mueyyen fikirler soylemis ve bunlarin ekseriyyeti Qedim turk lugeti ndeki fikirlere esaslanilmisdir Tarixci S Elyarov bun sozunun hemin lugetdeki ikinci menasina esaslanaraq bu sozun qemli derdli anlaminda oldugunu gosterir 80 s 6 M Seyidov bun sozunun turk nesli turk soyu ile bagli oldugunu qeyd edir 65 s 34 V L Qukasyan VII XII esrlere aid Azerbaycan gurcu dil elaqelerinden danisarken bir sira tayfalarla yanasi bunturkler haqqinda da gurcu salnamelerine esaslanaraq melumat vermis hemin etnoslarin qedim ve esas turkler menasi dasidigini gostermisdir 105 s 23 E Elibeyzade Elm qezetinde cap etdirdiyi Mejxeti turkleri adli meqalesinde Qedim turk lugeti ndeki izaha esaslanaraq Bun sozunun esas turkler ozul turkler menasina malik oldugunu gosterir Brosse Bunturk adini primitiv turk kimi aciqlayir Bun turkleri yeni eramizin evvellerinden Qafqazin ilk aborigen sakinlerinden biri olmus ve ne qeder paradoksal olsa da tarix onlari yeniden oz ulu meskenlerine qaytarmisdir VII esrde yazilmis gurcu qaynaginda Moksevay Kartlis ayda da Kur boyu meskunlasmis bun turkler yerli turkler haqqinda mueyyen melumatlar verilmis onlarin sayinin 28 000 nefer oldugu gosterilmisdir Bunturkler haqqinda bir az genis behs etmeyimizin esas sebebi axisqalilarin ecdadlarinin bunturkler olmasi ehtimalidir Internet sehifelerinde bu etnoslar aciq askar eynilesdirilir Bunturklere aid olunan hadiseler diger bir menbede aksakalara aid edilir Makedoniyali Isgenderle bagli hadiselerde Bu etnosun bir coxu da ozlerini bunturklerden oldugunu deyirler Belelikle dolasiqliq yaranir tedqiqatci cas bas qalir Lakin bu mubahiseli meseleye Azerbaycanin gorkemli dilci turkoloqlari T Haciyev ve E Ezizov son qoydular Diger tedqiqatcilardan ferqli olaraq bunturklerin indiki Axisqa turkleri deyil qalin ve saf oguzlar oldugunu subut etdiler Muellifler Qedim turk lugeti nde sagir n ile islenen bon dolu yogun qalin sozunu esas tutaraq bun larin Kitabi Dede Qorqud dastanlarindaki Qalin Oguzlar oldugunu gosterdiler Bon sozunun menalarindan biri qalin sozu Qalin oguzlar la uygunluq teskil edir bonturk bunturk qalin turk demekdir 30 2 s 89 Muelliflerin bu yeni fikrinde mueyyen heqiqet vardir Cunki tarixin mueyyen merhelelerinde turk ve oguz etnonimleri eyni anlayis kimi islenmis ve basa dusulmusdur Elece de bunturklerinin yasadigi Gurcustan ta qedimden oguz tayfalarinin da meskunlasdigi torpaqlar olmusdur Demeli bunturk adlandirilan tayfalar oguz tayfalarindan biridir Axisqalilarin ulu babalari ise qipcaqlardir Bu yaxinlarda ise Dede Qorqud kitabindaki etnik ve dovlet mensubiyyeti ile bunturkler arasindaki semantik tipoloji uygunlugun tesdiqi azerbaycanlilarin ve Azerbaycan dilinin etnik menseyi meselesine xususi isiq saldi T Haciyev subuta yetirdi ki bunturklerin yasayis yerlerile Dede Qorqud daki Qalin Oguzlarin dovlet serhedlerinin koordinatlari ust uste dusur Demeli Dede Qorqud daki Qalin Oguz elleri Qalin Oguz beyleri Bunturk elleri Bunturk beyleridir simalli cenublu Azerbaycan elleri Azerbaycan beyleridir 13 s 32 Bunturkler haqqindaki melumatlar hele e e VI V esrlere gedib catirsa bu bir terefden Dede Qorqud hadiselerinin tarixi haqqinda moteber melumatdir diger terefden e e I minilliyin ortalarinda Azerbaycanda turklerin ve turk dilinin varligi demekdir ve unutmayaq ki Dede Qorqud bize bu dilde gelib catib Azerbaycan edebi dili tarixinde Dede Qorqud un yeri nedirse onun dilinin azerbaycancaligi nece subhesizdirse bunturklerin de dilinin Azerbaycan xalq diline munasibeti ele qavranmalidir 13 s 9 10 IstinadlarTakajshvili E S Istochniki gruzinskih letopisej s 1 2 Perevod s drevnegruzinskogo E S Takajshvili 2008 11 21 at the Wayback Machine Abuladze I V Slovar drevnegruzinskogo yazyka Tbilisi 1973 s 37 Andronikashvili M K Ocherki po iransko gruzinskim yazykovym vzaimootnosheniyam t I Tbilisi 1966 s 187 198 na gruz yaz Brosset M Histoire de la Georgie t I SPb 1849 p 30 fXarici kecidlerLeonti Mroveli kommentariya 85a