Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Borodino döyüşü (rus. Бородинское сражение, fr. Bataille de la Moskova (Moskva döyüşü)) — 1812-ci il sentyabrın 7-də Borodino kəndi yaxınlığında, Fransa-Rusiya müharibəsi zamanı baş vermiş ən böyük döyüş.
| Borodino döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Fransa-Rusiya müharibəsi | |||
 1822-ci ildə Lui Fransua Lejen tərəfindən çəkilmiş Borodino döyüşü. | |||
| Tarix | 7 sentyabr 1812 | ||
| Yeri | Moskva civarındakı Borodino kəndində | ||
| Nəticəsi | Moskvanın Napoleon tərəfindən alınması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Rusların döyüş hazırlıqları
Smolenski tərk edən rus ordusu Moskvaya tərəf çəkilirdi. 22 avqust (3 sentyabr) onlar əvvəlcə seçilmiş Borodino kəndinin yanındakı mövqedə yerləşdilər. Burada Kutuzov Napoleon ordusuna qəti vuruşma vermək qərarına gəldi. Kutuzov I Aleksandra məruzə edirdi: "Mojayskdan 12 verst məsafədə, Borodino kəndində seçdiyim mövqe, düz ərazilərdə tapılacaq ən yaxşı yerdir". Borodino mövqeyi cəbhədən 8 km. məsafədə idi. Onun ön kənarı Maslovo, Qorki, Borodino, Semenovskoye kəndləri xətti boyu keçirdi. Sağ cinahı Maslovo kəndi yanında Moskva çayına, sol cinahı cətinkeçilən Utits meşəsinə dirənirdi. Mərkəz Kurqan hündürlüyünə dayanırdı. Mövqenin arxasında, qoşunları gizli yerləşdirmək və rezervlərlə manevr imkanı verən meşə və kolluqlar vardı. Mövqe ətraf ərazi üzərində yüksəlirdi, yaxşı görüntü və artilleriya atəşi üçün imkan yaradırdı. Borodino mövqeyi mühəndis baxımından yaxşı təchiz edilmişdi. Sağ cinahda ruslar torpaqdan, 26 topluq, möhkəmləndirilmiş istehkamlar qurmuşdu — redutlar və lünetlər (Maslov istehkamı). Qorki kəndindən şimalda və qərbdəki yüksəkliklərdə 34 topluq 4 batareya yerləşdirilmişdi. Mərkəzdə Kurqannaya yündürlüyündə Rayevskinin 18 topluq batareyası üçün istehkamlar qurulmuşdu. Batareya rus mövqelərinə şimaldan və şimal-qərbdən yaxınlaşmanın qarşısını alırdı. Sol cinahda, Semenovskoye kəndində 36 topluq (24top qoyulmuşdu) "Baqration fleşləri" adlandırılan, üç istehkam yaradılmışdı. Fleşlər mövqenin şimal və cənub-qərb civarlarını qoruyurdular, önündə isə, Şevardino kəndində, onun ön dayaq məntəqəsi kimi redut hazırlanmışdı. Kutuzovun fikrinə görə, Borodino düzündəki mövqenin vəziyyəti və onun mühəndis qurğuları, Moskvaya aparan əsas yolları etibarlı surətdə qorumalı və Napoleonun döyüş meydanında qoşunlarla manevr etmək imkanlarını məhdudlaşdırmalı idi. Mövqenin cinahların alınması imkansız olurdu, onun cənubdan dərin dövrəyə alınması isə Napoleon ordusunun əsas istiqamətdə zəifləməsinə və darmadağın olunmasına gətirə bilərdi.
Tərəflərin qüvvələr nisbəti
Döyüşün əvvəlində rus ordusunda 120 min adam və 640 top, fransız ordusu — 135 min adam və 587 top var idi. Ruslar xüsusilə iri kalibrli toplarda üstünlüyə malik idilər. Kutuzovun niyyəti fəal müdafiə ilə rəqibə imkan dairəsində çox itki vermək, qüvvələr nisbətini öz xeyrinə dəyişmək və sonrakı hücum üçün öz qoşunlarını qoruyub saxlamaqdan ibarət idi. Rus qoşunlarının döyüş qaydası bu niyyətə uyğun olaraq 4 qruplaşma ilə düzülürdü: sağ cinah, mərkəz, sol cinah və rezerv (ehtiyat).
Napoleonun mövqeyi
Rus ordusunun cinahlardan alınmasının imkansızlığını anlayan Napoleon rusların müdafiəsini nisbətən dar sahədə cəbhədən (frontal) yarmaqla, Kutuzovun ordusunun arxasına çıxmaq, onu Moskva çayına sıxmaq, məhv etmək və Moskvaya yolu açmağa düşünürdü. Əsas istiqamət olan "Baqration fleşləri" ilə "Rayevski batareyası" arasında olan təxminən 2,5 km məsafədə fransız ordusunun əsas kütləsi cəmləşdirilmişdi: ümumi sayları 86 min olmaqla Mürat, , Ney, və qvardiya. Rusların diqqətini yayındırmaq üçün Borodino və Utitsa istiqamətlərində zərbələr nəzərdə tutulmuşdu.
Şevardino redutu uğrunda döyüş
Borodino döyüşündən əvvəl Şevardin redutu uğrunda 24 avqustda (5 sentyabr) döyüş baş verdi. Rusların redutda möhkəmlənmiş 8 min piyadası, 4 min süvarisi və 36 topuna qarşı fransızların 30 min piyadası, 10 min süvarisi və 186 topu hücuma keçdi. Şevardin redutunun müdafiəsi ruslara Borodino düzündə əsas mövqelərini möhkəmləndirmək imkanı verdi.
Şevardinoya yaxınlaşan Napoleon üzərində Şevardin redutu yerləşən kurqanı almaq əmrini verdi. Napoleona rus qoşunlarının mövqeyini və ərazini dəyərləndirmək üçün yüksəklik lazım idi. Borodino rayonunda üç belə kurqan (Utits kurqanı ən alçağı idi, kənarda yerləşirdi, meşə və kolluqlarla əhatələnmişdi) olduğundan, Şevardin redutu Napoleon üçün vacib idi. Bundan başqa Şevardin redutu rus mövqelərini Napoleondan bağlayırdı.
Şevardin redutunu knyaz Qorçakovun komandanlığı altında birləşmiş dəstə qoruyurdu:
- Neverovskinin 27-ci diviziyası
- 5 yeger batalyonu
- 2 birləşmiş qrenader batalyonu
- 2 birləşmiş draqun alayı
- 2-ci kirasir diviziyası Fransızlar Fomkin və Valuyev yaxınlığında Koloç çayını keçdilər və redut üzərinə yeridilər. Şiddətli döyüş baş verdi. Bu əsnada Ponyatovski Yelni tərəfdən reduta yaxınlaşırdı. Ruslar çoxsaylı toplarla atəşə tutuldular və redutdan sıxışdırıldılar. Qorçakov döyüşə qrenaderləri daxil etməli oldu, onlar fransıları geri oturtdular.
Döyüş axşama qədər davam etdi. Fransızlar daha iki dəfə redutu aldılar, amma sonra geri çəkildilər. Axşam qaranlıq düşəndə, sağ cinahda səs-küy eşidildi. Neverovski süngü hücumu ilə fransızların cinahına vurdu və onları geri oturtdu. Kirasirlər fransızları bir az da geri atdı. 1812-ci ilin 24 avqustu belə bitdi. Gecə yarısına yaxın fransızlar yenidən yaxınlaşmağa başladılar. Kutuzovun fikrinə görə Şevardin redutunu daha saxlamaq mənasız idi və o Qorçakova mövqeni tərk etmək əmri verdi.
Borodino döyüşünün başlanğıcı
Borodino döyüşü avqustun 26-da hər iki tərəfdən top atəşi ilə başladı. Tezliklə Delzonun diviziyası (Yevgeni Boqarnenin korpusu) dumandan istifadə edərək rus yegerlərinin müdafiə etdiyi Borodino kəndinə hücuma başladı. Fransızların üstün qüvvələrinin təzyiqini görən Barklay de Tolli rusların Koloça çayının arxasına evakuasiya olunmasını əmr etdi. Fransızların atıcı alayı onların ardınca çayı keçdi və körpünü qoruyan 12-ci top batareyasına hücum etdi, ancaq rusların əks-hücumuna məruz qaldı və çoxsaylı itki verərək qalıqları Koloça çayının qərb sahilinə oturduldu. Hücum dəf edildi, amma batareyanı başqa yerə köçürməli oldular. Sonra 1-ci və 19-cu yeger taborlarının qüvvəsi ilə fransızlar darmadağın edildilər, çünki körpünün tamamilə sökülməsi səbəbindən çayın o biri tərəfinə keçə bilmədilər. Rus taborlarının uğurlarına baxmayaraq, Barklay de Tolli Koloç çayını keçməməyə və çayın rus mövqeləri olan tərəfində qalmağa əmr verdi. Bütün günü sağ cinahda fəal hərəkətlər müşahidə olunmadı.
Döyüşün qızğın çağı
Əsas hadisələr Baqration fleşləri və Rayevski batareyasında baş verdi. Səhər saat 6-ya yaxın marşal Davunun korpusu (25 min adam və 100 top), M. S. Vorontsovun birləşmiş qrenader diviziyasının və D. P. Neverovskinin 27-ci diviziyasının (8 min adam və 50 top) müdafiə etdiyi fleşlərin üzərinə hücuma keçdi, lakin hücum dəf edildi. Saat 7-də fransızlar yenə hücuma keçdi, sol fleşi aldılar, lakin rusların əks-hücumu ilə sıxışdırıldılar və geri çəkildilər. Napoleon Davunun korpusunu Neyin və Jünonun korpusları və Müratın süvariləri ilə gücləndirdi. Öz növbəsində Baqration fleşlərin rayonuna öz rezervini — 2-ci qrenader və 2-ci kirasir diviziyalarını çıxardı, 7-ci piyada korpusun hissələrini və Semyenovsk kəndinə yaxın N. A. Tuçkovun 3-cü piyada korpusu tərkibindən P. P. Konovnitsının 3-cü piyada diviziyasını qoydu. Fransızların Borodino kəndindəki qüvvələrinin zəifliyinə əmin olan Kutuzov, sol cinaha 2-ci piyada korpusu, 5-ci piyada korpus qüvvələrinin bir hissəsini və 100 top, bir az sonra isə Rayevski batareyasına tərəf A. İ. Osterman-Tolstoyun 4-cü korpusunu ötürməyə əmr etdi. Səhər saat 8-də fransızlar Baqration fleşləri üzərinə üçüncü hücuma başladı, sağ və sol fleşləri ələ keçirdilər, amma ruslar tərəfindən sıxışdırıldılar. Fleşlər üzərinə üçüncü hücumla eyni vaxtı İ. A. Ponyatovskinin polyak korpusu Utitsa kəndini ələ keçirməyə və Baqration ordusunun arxasına çıxmağa çalışırdı, amma N. A. Tuçkovun korpusu fransızların yandan alma manevrini boşa çıxardılar. Saat 9-dan 11 qədər Ney, Davu və Jünonun korpusları fleşlərin üzərinə daha 4 uğursuz hücum etdilər. Boqarne korpusunun Rayevski batareyasına, saat 9.30 və 11 hücumları da dəf edildi. Rayevski batareyası yanında fleşlərin ətrafında minlərlə ölü vardı. Saat 12-yə yaxın fleşlərin üzərinə 8-ci hücum başladı. 1,5 km sahədə olan rusların 18 min adamı və 300 topuna qarşı Napoleon 45 min adam və 400 topu irəli verdi. Şiddətli əlbəyaxa döyüşlər oldu. Əkshücumların birində Baqration ölümcül yaralandı. Böyük itkilərə baxmayaraq fransızlar fleşləri aldı. Mövqenin yarılması əməliyyatını bitirmək üçün, Napoleon 35 min adam və 300 top cəmləşdirərək, əsas zərbəni Rayevski batareyası üzərində keçirdi. Bu kritik vəziyyətdə Kutuzov M. İ. Platovun kazak və F. P. Uvarovun süvari korpuslarını fransızların sol cinahını yandan almağı, Valuyev və Bezzubov rayonuna qəfil hücum etmək əmri verdi. Rus süvarilərinin qəfil zərbəsi fransızları ikinci orduya qarşı hücumlarını dayandırmağa və Rayevski batareyasına üçüncü hücumu, rusların əkszərbəsini dəf etmək üçün, iki saatlıq təxirə salmağa məcbur etdi. Bu vaxt ərzində, Kutuzov rus ordusunun mərkəzini və sol qanadını 2-ci və 3-cü korpuslarla gücləndirərək, yenidən qruplaşdırma keçirdi. Saat 14-də Boqarne korpusu, 3-cü və 2-ci korpusların süvari diviziyaları Rayevski batareyası üzərinə üçüncü hücuma cəhd etdilər. Ancaq Kolenkurun 2-ci süvari korpusunun uğuru inkişaf etdirmək cəhdi rus süvarilərinin 2-ci və 3-cü süvari korpusları tərəfindən dəf edildi. Sol cinahda 2-ci ordunun qalıqları Ney və Davunun piyada və Latur-Moburun süvari korpuslarının şiddətli hücumlarından müdafiə olunaraq, Semenovsk kəndindən şərqə doğru 3-cü mövqeyə çəkilib möhkəmləndilər. Napoleonun həlledici uğur qazanmaq niyyəti iflasa uğradı.
Döyüşün sonu
Napoleon sonuncu ehtiyatı olan qvardiyanı döyüşə daxil etməkdən çəkindi. Sonrakı hücumların mənasızlığını anlayan Napoleon ruslardan aldığı mövqelərdən əvvəlki mövqelərinə çəkildi. Rus mənbələrinə görə fransızlar 50 mindən çox, ruslar 44 minə yaxın adam itirdi.
Fransızların iddialarına görə ruslar 52 min adam və 40 top, franszılar isə 30 min adam itirdilər. Borodino döyüşü Napoleonun həlledici döyüş strateqiyasının iflası oldu. Napoleon həlledici döyüşdə rus ordusunu məhv və Rusiyanı təslim olmağa məcbur edə bilmədi. Napoleon özü yazırdı: "Keçirdiyim döyüşlərdən ən dəhşətlisi, Moskva yaxınlığında keçirdiyim döyüşdür. Fransızlar orada qələbəyə layiq olduqlarını göstərdilər, ruslar isə məğlubedilməz olmaq şərəfini qazandılar".
Nəticələr
Borodino döyüşündə artilleriyanın kütləvi istifadəsi və onun mühəndis qurğuları-redutlar, fleşlər ilə qarşılıqlı istifadəsi önəmli rol oynadı. Sütun və səpələnmiş düzülüş taktikalarının səciyyəvi taktikaları özünü göstərdi. Hər iki tərəfin döyüş qaydaları eyni ünsürlərdən ibarət idi: yegerlərin səpələnmiş düzülüşü, xətt piyadalarının batalyon sütunları, atlıların açılmış və sütun düzülüşü, artilleriyanın güclü batareyaları. Hücum və əkshücumlar atıcıların və topların atəşi ilə hazırlanırdı və sıx səfli piyada və atlı kütlələr tərəfindən həyata keçirilirdi.
Borodino döyüşü müharibənin sonrakı gedişinə güclü təsir etdi. O Napoleonun "böyük ordusunun" məğlubiyətinin başlanğıcı oldu, lakin Rusiyanın ümumi geriliyi bu nailiyyəti möhkəmləndirməyə imkan vermədi. Təchizatın zəifliyi və fəal ordunun yeni qüvvələrlə təmin edilməsinin gecikdirilməsi, rus ordusuna dərhal fəal döyüş əməliyyatlarına keçmək imkanı vermədi. Kutuzov mövqeləri qoyub ölkənin içərilərinə doğru çəkilməyə məcbur oldu. Napoleon Moskvanı işğal elədi.
İstinadlar
- "F.Enqels - Borodino". 2021-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-04-29.
Mənbə
- Советская военная энциклопедия Москва 1980 Военное издательство министерства обороны СССР T. 1 səh. 567–569
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Borodino doyusu rus Borodinskoe srazhenie fr Bataille de la Moskova Moskva doyusu 1812 ci il sentyabrin 7 de Borodino kendi yaxinliginda Fransa Rusiya muharibesi zamani bas vermis en boyuk doyus Borodino doyusuFransa Rusiya muharibesi1822 ci ilde Lui Fransua Lejen terefinden cekilmis Borodino doyusu Tarix 7 sentyabr 1812Yeri Moskva civarindaki Borodino kendindeNeticesi Moskvanin Napoleon terefinden alinmasiMunaqise terefleriFransa imperiyasi Varsava Hersoqlugu Italiya kralligi Rusiya imperiyasiKomandan lar Napoleon Bonapart Misel Ney Yoahim Murat Lui Davu yarali Ejen de Boqarne Jozef Ponyatovski Mixail Kutuzov Mixail Barklay de Tolli Pyotr Baqration Dmitri DoxturovTereflerin quvvesi135 000 nizami qosun 587 top 120 000 nizami qosun 624 topItkilermuxtelif menbelere gore 30 50 min muxtelif menbelere gore 40 52 minUmumi itkiler100 000 yaxin olu yarali ve itkin Vikianbarda elaqeli mediafayllarRuslarin doyus hazirliqlariSmolenski terk eden rus ordusu Moskvaya teref cekilirdi 22 avqust 3 sentyabr onlar evvelce secilmis Borodino kendinin yanindaki movqede yerlesdiler Burada Kutuzov Napoleon ordusuna qeti vurusma vermek qerarina geldi Kutuzov I Aleksandra meruze edirdi Mojayskdan 12 verst mesafede Borodino kendinde secdiyim movqe duz erazilerde tapilacaq en yaxsi yerdir Borodino movqeyi cebheden 8 km mesafede idi Onun on kenari Maslovo Qorki Borodino Semenovskoye kendleri xetti boyu kecirdi Sag cinahi Maslovo kendi yaninda Moskva cayina sol cinahi cetinkecilen Utits mesesine direnirdi Merkez Kurqan hundurluyune dayanirdi Movqenin arxasinda qosunlari gizli yerlesdirmek ve rezervlerle manevr imkani veren mese ve kolluqlar vardi Movqe etraf erazi uzerinde yukselirdi yaxsi goruntu ve artilleriya atesi ucun imkan yaradirdi Borodino movqeyi muhendis baximindan yaxsi techiz edilmisdi Sag cinahda ruslar torpaqdan 26 topluq mohkemlendirilmis istehkamlar qurmusdu redutlar ve lunetler Maslov istehkami Qorki kendinden simalda ve qerbdeki yuksekliklerde 34 topluq 4 batareya yerlesdirilmisdi Merkezde Kurqannaya yundurluyunde Rayevskinin 18 topluq batareyasi ucun istehkamlar qurulmusdu Batareya rus movqelerine simaldan ve simal qerbden yaxinlasmanin qarsisini alirdi Sol cinahda Semenovskoye kendinde 36 topluq 24top qoyulmusdu Baqration flesleri adlandirilan uc istehkam yaradilmisdi Flesler movqenin simal ve cenub qerb civarlarini qoruyurdular onunde ise Sevardino kendinde onun on dayaq menteqesi kimi redut hazirlanmisdi Kutuzovun fikrine gore Borodino duzundeki movqenin veziyyeti ve onun muhendis qurgulari Moskvaya aparan esas yollari etibarli suretde qorumali ve Napoleonun doyus meydaninda qosunlarla manevr etmek imkanlarini mehdudlasdirmali idi Movqenin cinahlarin alinmasi imkansiz olurdu onun cenubdan derin dovreye alinmasi ise Napoleon ordusunun esas istiqametde zeiflemesine ve darmadagin olunmasina getire bilerdi Tereflerin quvveler nisbetiDoyusun evvelinde rus ordusunda 120 min adam ve 640 top fransiz ordusu 135 min adam ve 587 top var idi Ruslar xususile iri kalibrli toplarda ustunluye malik idiler Kutuzovun niyyeti feal mudafie ile reqibe imkan dairesinde cox itki vermek quvveler nisbetini oz xeyrine deyismek ve sonraki hucum ucun oz qosunlarini qoruyub saxlamaqdan ibaret idi Rus qosunlarinin doyus qaydasi bu niyyete uygun olaraq 4 qruplasma ile duzulurdu sag cinah merkez sol cinah ve rezerv ehtiyat Napoleonun movqeyiRus ordusunun cinahlardan alinmasinin imkansizligini anlayan Napoleon ruslarin mudafiesini nisbeten dar sahede cebheden frontal yarmaqla Kutuzovun ordusunun arxasina cixmaq onu Moskva cayina sixmaq mehv etmek ve Moskvaya yolu acmaga dusunurdu Esas istiqamet olan Baqration flesleri ile Rayevski batareyasi arasinda olan texminen 2 5 km mesafede fransiz ordusunun esas kutlesi cemlesdirilmisdi umumi saylari 86 min olmaqla Murat Ney ve qvardiya Ruslarin diqqetini yayindirmaq ucun Borodino ve Utitsa istiqametlerinde zerbeler nezerde tutulmusdu Sevardino redutu ugrunda doyusSevardin redutu uzerine fransiz hucumu Samokis 1910 Borodino doyusunden evvel Sevardin redutu ugrunda 24 avqustda 5 sentyabr doyus bas verdi Ruslarin redutda mohkemlenmis 8 min piyadasi 4 min suvarisi ve 36 topuna qarsi fransizlarin 30 min piyadasi 10 min suvarisi ve 186 topu hucuma kecdi Sevardin redutunun mudafiesi ruslara Borodino duzunde esas movqelerini mohkemlendirmek imkani verdi Sevardinoya yaxinlasan Napoleon uzerinde Sevardin redutu yerlesen kurqani almaq emrini verdi Napoleona rus qosunlarinin movqeyini ve erazini deyerlendirmek ucun yukseklik lazim idi Borodino rayonunda uc bele kurqan Utits kurqani en alcagi idi kenarda yerlesirdi mese ve kolluqlarla ehatelenmisdi oldugundan Sevardin redutu Napoleon ucun vacib idi Bundan basqa Sevardin redutu rus movqelerini Napoleondan baglayirdi Sevardin redutunu knyaz Qorcakovun komandanligi altinda birlesmis deste qoruyurdu Neverovskinin 27 ci diviziyasi 5 yeger batalyonu 2 birlesmis qrenader batalyonu 2 birlesmis draqun alayi 2 ci kirasir diviziyasi Fransizlar Fomkin ve Valuyev yaxinliginda Koloc cayini kecdiler ve redut uzerine yeridiler Siddetli doyus bas verdi Bu esnada Ponyatovski Yelni terefden reduta yaxinlasirdi Ruslar coxsayli toplarla atese tutuldular ve redutdan sixisdirildilar Qorcakov doyuse qrenaderleri daxil etmeli oldu onlar fransilari geri oturtdular Doyus axsama qeder davam etdi Fransizlar daha iki defe redutu aldilar amma sonra geri cekildiler Axsam qaranliq dusende sag cinahda ses kuy esidildi Neverovski sungu hucumu ile fransizlarin cinahina vurdu ve onlari geri oturtdu Kirasirler fransizlari bir az da geri atdi 1812 ci ilin 24 avqustu bele bitdi Gece yarisina yaxin fransizlar yeniden yaxinlasmaga basladilar Kutuzovun fikrine gore Sevardin redutunu daha saxlamaq menasiz idi ve o Qorcakova movqeni terk etmek emri verdi Borodino doyusunun baslangiciNapoleon Borodino yuksekliklerinde Veressaqin 1897 Borodino doyusu avqustun 26 da her iki terefden top atesi ile basladi Tezlikle Delzonun diviziyasi Yevgeni Boqarnenin korpusu dumandan istifade ederek rus yegerlerinin mudafie etdiyi Borodino kendine hucuma basladi Fransizlarin ustun quvvelerinin tezyiqini goren Barklay de Tolli ruslarin Koloca cayinin arxasina evakuasiya olunmasini emr etdi Fransizlarin atici alayi onlarin ardinca cayi kecdi ve korpunu qoruyan 12 ci top batareyasina hucum etdi ancaq ruslarin eks hucumuna meruz qaldi ve coxsayli itki vererek qaliqlari Koloca cayinin qerb sahiline oturduldu Hucum def edildi amma batareyani basqa yere kocurmeli oldular Sonra 1 ci ve 19 cu yeger taborlarinin quvvesi ile fransizlar darmadagin edildiler cunki korpunun tamamile sokulmesi sebebinden cayin o biri terefine kece bilmediler Rus taborlarinin ugurlarina baxmayaraq Barklay de Tolli Koloc cayini kecmemeye ve cayin rus movqeleri olan terefinde qalmaga emr verdi Butun gunu sag cinahda feal hereketler musahide olunmadi Doyusun qizgin cagiEsas hadiseler Baqration flesleri ve Rayevski batareyasinda bas verdi Seher saat 6 ya yaxin marsal Davunun korpusu 25 min adam ve 100 top M S Vorontsovun birlesmis qrenader diviziyasinin ve D P Neverovskinin 27 ci diviziyasinin 8 min adam ve 50 top mudafie etdiyi fleslerin uzerine hucuma kecdi lakin hucum def edildi Saat 7 de fransizlar yene hucuma kecdi sol flesi aldilar lakin ruslarin eks hucumu ile sixisdirildilar ve geri cekildiler Napoleon Davunun korpusunu Neyin ve Junonun korpuslari ve Muratin suvarileri ile guclendirdi Oz novbesinde Baqration fleslerin rayonuna oz rezervini 2 ci qrenader ve 2 ci kirasir diviziyalarini cixardi 7 ci piyada korpusun hisselerini ve Semyenovsk kendine yaxin N A Tuckovun 3 cu piyada korpusu terkibinden P P Konovnitsinin 3 cu piyada diviziyasini qoydu Fransizlarin Borodino kendindeki quvvelerinin zeifliyine emin olan Kutuzov sol cinaha 2 ci piyada korpusu 5 ci piyada korpus quvvelerinin bir hissesini ve 100 top bir az sonra ise Rayevski batareyasina teref A I Osterman Tolstoyun 4 cu korpusunu oturmeye emr etdi Seher saat 8 de fransizlar Baqration flesleri uzerine ucuncu hucuma basladi sag ve sol flesleri ele kecirdiler amma ruslar terefinden sixisdirildilar Flesler uzerine ucuncu hucumla eyni vaxti I A Ponyatovskinin polyak korpusu Utitsa kendini ele kecirmeye ve Baqration ordusunun arxasina cixmaga calisirdi amma N A Tuckovun korpusu fransizlarin yandan alma manevrini bosa cixardilar Saat 9 dan 11 qeder Ney Davu ve Junonun korpuslari fleslerin uzerine daha 4 ugursuz hucum etdiler Boqarne korpusunun Rayevski batareyasina saat 9 30 ve 11 hucumlari da def edildi Rayevski batareyasi yaninda fleslerin etrafinda minlerle olu vardi Saat 12 ye yaxin fleslerin uzerine 8 ci hucum basladi 1 5 km sahede olan ruslarin 18 min adami ve 300 topuna qarsi Napoleon 45 min adam ve 400 topu ireli verdi Siddetli elbeyaxa doyusler oldu Ekshucumlarin birinde Baqration olumcul yaralandi Boyuk itkilere baxmayaraq fransizlar flesleri aldi Movqenin yarilmasi emeliyyatini bitirmek ucun Napoleon 35 min adam ve 300 top cemlesdirerek esas zerbeni Rayevski batareyasi uzerinde kecirdi Bu kritik veziyyetde Kutuzov M I Platovun kazak ve F P Uvarovun suvari korpuslarini fransizlarin sol cinahini yandan almagi Valuyev ve Bezzubov rayonuna qefil hucum etmek emri verdi Rus suvarilerinin qefil zerbesi fransizlari ikinci orduya qarsi hucumlarini dayandirmaga ve Rayevski batareyasina ucuncu hucumu ruslarin ekszerbesini def etmek ucun iki saatliq texire salmaga mecbur etdi Bu vaxt erzinde Kutuzov rus ordusunun merkezini ve sol qanadini 2 ci ve 3 cu korpuslarla guclendirerek yeniden qruplasdirma kecirdi Saat 14 de Boqarne korpusu 3 cu ve 2 ci korpuslarin suvari diviziyalari Rayevski batareyasi uzerine ucuncu hucuma cehd etdiler Ancaq Kolenkurun 2 ci suvari korpusunun uguru inkisaf etdirmek cehdi rus suvarilerinin 2 ci ve 3 cu suvari korpuslari terefinden def edildi Sol cinahda 2 ci ordunun qaliqlari Ney ve Davunun piyada ve Latur Moburun suvari korpuslarinin siddetli hucumlarindan mudafie olunaraq Semenovsk kendinden serqe dogru 3 cu movqeye cekilib mohkemlendiler Napoleonun helledici ugur qazanmaq niyyeti iflasa ugradi Doyusun sonuNapoleon sonuncu ehtiyati olan qvardiyani doyuse daxil etmekden cekindi Sonraki hucumlarin menasizligini anlayan Napoleon ruslardan aldigi movqelerden evvelki movqelerine cekildi Rus menbelerine gore fransizlar 50 minden cox ruslar 44 mine yaxin adam itirdi Fransizlarin iddialarina gore ruslar 52 min adam ve 40 top franszilar ise 30 min adam itirdiler Borodino doyusu Napoleonun helledici doyus strateqiyasinin iflasi oldu Napoleon helledici doyusde rus ordusunu mehv ve Rusiyani teslim olmaga mecbur ede bilmedi Napoleon ozu yazirdi Kecirdiyim doyuslerden en dehsetlisi Moskva yaxinliginda kecirdiyim doyusdur Fransizlar orada qelebeye layiq olduqlarini gosterdiler ruslar ise meglubedilmez olmaq serefini qazandilar NeticelerBorodino doyusunde artilleriyanin kutlevi istifadesi ve onun muhendis qurgulari redutlar flesler ile qarsiliqli istifadesi onemli rol oynadi Sutun ve sepelenmis duzulus taktikalarinin seciyyevi taktikalari ozunu gosterdi Her iki terefin doyus qaydalari eyni unsurlerden ibaret idi yegerlerin sepelenmis duzulusu xett piyadalarinin batalyon sutunlari atlilarin acilmis ve sutun duzulusu artilleriyanin guclu batareyalari Hucum ve ekshucumlar aticilarin ve toplarin atesi ile hazirlanirdi ve six sefli piyada ve atli kutleler terefinden heyata kecirilirdi Borodino doyusu muharibenin sonraki gedisine guclu tesir etdi O Napoleonun boyuk ordusunun meglubiyetinin baslangici oldu lakin Rusiyanin umumi geriliyi bu nailiyyeti mohkemlendirmeye imkan vermedi Techizatin zeifliyi ve feal ordunun yeni quvvelerle temin edilmesinin gecikdirilmesi rus ordusuna derhal feal doyus emeliyyatlarina kecmek imkani vermedi Kutuzov movqeleri qoyub olkenin icerilerine dogru cekilmeye mecbur oldu Napoleon Moskvani isgal eledi Istinadlar F Enqels Borodino 2021 07 31 tarixinde Istifade tarixi 2014 04 29 MenbeSovetskaya voennaya enciklopediya Moskva 1980 Voennoe izdatelstvo ministerstva oborony SSSR T 1 seh 567 569Xarici kecidlerVikianbarda Borodino doyusu ile elaqeli mediafayllar var