Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Başqırdıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (Başkiriya, Başqırdıstan, Başqırd MSSR, BASSR, Muxtar Sovet Sosialist Başqırdıstan Respublikası; başq. Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаhы, Başqortostan Avtonomijalь Sovet Sotsialistik Respublikahь, Başqortostan ASSR-ь) — RSFSR tərkibində muxtar respublika.
| muxtar respublika | |||||
| Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаhы, Başqortostan Avtonomijalь Sovet Sotsialistik Respublikahь | |||||
| |||||
 Başqırdıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının SSRİ ərazisində yeri | |||||
 | |||||
| Paytaxt | Ufa | ||||
| Rəsmi dilləri | başqırd rus | ||||
| Valyuta | SSRİ rublu | ||||
| Ərazisi | 156 min. km² (1922) 142,9 min. km² (1990) | ||||
| Əhalisi | 3 943 100 nəf. (1989) | ||||
| İdarəetmə forması | Respublika | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Respublika 20 mart 1919-cu ildə Sovet hakimiyyəti ilə Başqırdıstan hökuməti arasında imzalanmış nəticəsində təşkil edilmişdir. Başqırdıstan MSSR RSFSR tərkibində daxil olan ilk muxtar respublika olur. Bu həmdə anlaşma ilə təşkil edilən ilk muxtar respublika olur.
11 oktyabr 1990-ci ildə imzalayır. Bununlada respubliksnın adından muxtar sözü silinir. 24 may 1991-ci ildə RSFSR Xalq Deputatlar Soveti bu qərarı təstiqləyir və 1978-ci ildə qəbul edilmiş RSFSR konstitutsiyasının 71-ci bəndinə dəyişiklik edir.
Respublikanın adı 16 may 1992-ci ildə Başqıdıstan Respublikası olaraq dəyişdirilir.
Təşəkkül tarixi
Muxtariyyatın təşkili
Fevral inqilabından sonra 1917-ci ildən regionda Başqırd milli hərəkatı milli-ərazi muxtariyyatı uğrunda mübaizəyə başlayır. 1917-ci ilin iyul-avqust ayları Orenburq və Ufada şəhərlərində keçirilir. Burada Rusiya Federasiyasının tərkibində Milli-ərazi muxtariyyəti əsasında Demokratik Respublikasının qurulması qərara alınır. Birinci seyzdin seçimi və ikincinin seçilməsi öncəsi Karvansarayda Başqırd hökuməti fəaliyyət göstərirdi. Onlar Ümumrusiya Təsisetmə Qurultayına hazırlaşırdı. Bu toplantı 1918-ci ilin yanvarında baş tutmalı idi. Oktyabr inqilabı muxtariyyat prosesinə korrektiv gətirdi. 15 noyabr (28 noyabr) 1917 ildə Başqırd vilayət (mərkəzi) şurası Orenburq, Perm, Samara, Ufa quberniyalarının bir hissəsi Rusiya Respublikasının tərkibində muxtariyyat alır. Ərazi-milli muxtariyyatı adlandırılır. 8-20 dekabr 1917-ci ildə Orenburqda sonuncu qərar III Ümumbaşqırd qurultayında qəbul edilir.
«» məvhumu 1918-ci ilin yanvarında «Kiçik Başqırdıstan muxtariyyatı haqqında vəziyyət» toplantısında meydana gəlir. «Kiçik Başqırdıstanın» Prem quberniyasına daxil olan Kranoufa qəzasının cənubu, Osinski qəzasının cənubu, Yekaterinburq qəzasının cənub-şərqi, Şardinski qəzasının cənub-qərbi, Orenburq vilayətinin Çelyabinsk qəzasının cənub-qərbi, Troisk qəzasının qərbi, Verxneuralsk qəzasının bir hissəsi, Orenburq qəzasının şimalı, Ufa quberniyası Birsk qəzasının cənub-qərbi, Sterlitamaks qəzasının şimal-şərqi, Samara quberniyasının Buquruslansk qəzası. Göstəricilər: ərazisi — 78439 km², əhali — 1219,9 min nəfər.
Sovet Mərkəzi hakimiyyəti ilə Başqırd Ordusunun Qırmızı ordunun tərəfinə keçməsindən sonra Başqırd hökumətinin yenidən qurulması haqqında 1919-cu ilin 16 yanvarında Temyasova kəndində danışıqlar baş tutur. 21 fevral 1919-cu ildə Ümumbaşqırd hərbi syezdində Başrevkomun tərkibi seçilir. Muxametxan Kulaev onun sədri olur. Hökumət artıq sovet sisteminə uyğun muxtariyyat qurmağı hədəfləyir.
20 mart 1919-cu ildə Moskvada Sovet hakimiyyəti ilə Başqırd hökuməti arasında Muxtar Başqırd Sovet Sosialist Respublikasının qurulması haqqında sazış imzalanır. Bu tarixi aktı Sovet hökuməti tərəfdən Sovnarkomun sədri Vladimir İliç Lenin, MİK sədri Mixail Vladimirski və narkomnas İosif Stalin, Başqırdıstan tərəfdən Başqırd hökuməti sədri Muxametxan Kulaev, Başqırd Mərkəzi Şurasının sədri Mullayan Xalikov və Başqırd qoşunlarının adyudantı Abdraşit Bikbavov imzalamışdır. Bu məlumat «İzvestiys VSİK» qəzetində 23 mart 1919-cu ildə dərc edilir. Bu tarix Başqırsdıstan MSSR rəsmi yaranma tarixi kimi qeyd edilir. «Kiçik Başqırdıstan» termini nəhayətdə MBSSR ilə əvəzlənir.
«Kiçik Başqırdıstanın» ehtimal edilən əraziləri təşkil olunmuşdur: Orenburq qəzasının 17, Orsk qəzasının 28, Verxneuralsk qəzasının 12, Troysk qəzasının 6, Çelyabinsk qəzasının 9, Buzuluk qəzasının bir volosu (Orenburq quberniyası), Şardin qəzasının 8, Yekaterinburq qəzasının 4, Krasnoufa qəzasının 6volosu və 3 volosundan 5 kənd (Perm quberniyası), Zlatoustov qəzasının 14, Ufa qəzasının 4 volostu və 2 volostun başqırd kəndləri, Sterlitamaks qəzasının 29 volostu (Ufa quberniyası).
Kolçakın hücumları səbəbindən Saranska evakuasiya edilir. Hökumət 1919-cu ilin avqustuna qədər burada qalır. 20 avqust 1920-ci ildə hökumət Sterlitamak şəhərinə qayıdır. Elə həmin ilin noyabrında Sterlitamak qəzasının 16 volosu respublikanın tərkibinə verilir.
Başqırd KP MİK birinci katibi
Başqırd hökumətinin sədrləri
- Yunus Bıkbov (20 dekabr 1917 — yanvar 1919)
- Mstislav Kulayev (yanvar 1919 — mart 1919)
Xalq Komisarlar Sovetinin rəhbərləri
- Qali Şamiqulov (iyul 1919 — oktyabr 1920)
- Mullayan Xalikov (iyul 1921 — 4 noyabr 1925)
- Aksan Muxametkulov (noyabr 1925 — yanvar 1930)
- Zinatulla Bulaşev (yanvar 1930 — 20 sentyabr 1937)
- Fazil Şaqimərdanov (okyabr 1937 — fevral 1940)
- Sabir Vaqapov (fevral 1940 — fevral 1946)
BMSSR hökumət rəhbərləri
- (1946—1951)
- (1951—1962)
- (1962—1986)
- (1986—1992)
Dövlət mükafatları
- 15 mart 1935 - Sənsyenin və Kənd təsərrüfatının inkişafına görə Lenin ordeni.
- 13 iyun 1957 - Başqırdıstanın Rusiyaya birləşməsinin 400 illiyi və sənayenin, kənd təsərrüfatının və mədəniyyətin inkişafına görə Lenin ordeni.
- 21 mart 1969 - Respublikada kommunist tikintində əldə olunan uğurlara görə "Oktyabr inqilabı" ordeni
- 29 dekabr 1972 - sovet xalqlarının əməkçiləri ilə dosluq münasibətləri ilə əlaqədar Xalqlar Dosluğu ordeni.
Ədəbiyyat
- История административно-территориального деления Республики Башкортостан (1708—2001): Сборник документов и материалов. — Уфа: Китап , 2003. — 536 с.
- Гатауллин Р. Ш. Динамика административно-территориального подчинения исторического Башкортостана // Материалы IV Всероссийской научно-практической конференции «Организация территории: Статика, динамика, управление» / БГПУ им. Акмуллы, Башкортостанстат. — Уфа: Башкортостанстат, 2007. — 288 с.
- Уральская историческая энциклопедия / Под ред. В. В. Алексеева. — Екатеринбург: Уральское отделение РАН, 1999.
Mənbə
- Муллаян Давлетшинович Халиков — государственный и политический деятель 2018-05-04 at the Wayback Machine
- Муллаян Давлетшинович Халиков — Личность в башкирской истории
- Историческая среда: «Преемник Валидова»[ölü keçid]
- Всемирный исторический проект (whp057.narod.ru) 2009-12-14 at the Wayback Machine
- Рождение Башкирской Республики. В 9-ти частях
İstinadlar
- https://science.openrepublic.ru/ru/articles/51346/.
- https://bigenc.ru/geography/text/5603313.
- БСЭ т.4 1950 год стр 347
- "Закон РСФСР от 24 мая 1991 г. «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР". 2018-01-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-01.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Basqirdistan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi Baskiriya Basqirdistan Basqird MSSR BASSR Muxtar Sovet Sosialist Basqirdistan Respublikasi basq Bashҡort Avtonomiyaly Sovet Socialistik Respublikahy Basqortostan Avtonomijal Sovet Sotsialistik Respublikah Basqortostan ASSR RSFSR terkibinde muxtar respublika muxtar respublikaBasqird Muxtar Sovet Sosialist RespublikasiBashҡort Avtonomiyaly Sovet Socialistik Respublikahy Basqortostan Avtonomijal Sovet Sotsialistik RespublikahBayraq GerbBasqirdistan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin SSRI erazisinde yeri 20 mart 1919 11 oktyabr 1990Paytaxt UfaResmi dilleri basqird rusValyuta SSRI rubluErazisi 156 min km 1922 142 9 min km 1990 Ehalisi 3 943 100 nef 1989 Idareetme formasi Respublika Vikianbarda elaqeli mediafayllar Respublika 20 mart 1919 cu ilde Sovet hakimiyyeti ile Basqirdistan hokumeti arasinda imzalanmis neticesinde teskil edilmisdir Basqirdistan MSSR RSFSR terkibinde daxil olan ilk muxtar respublika olur Bu hemde anlasma ile teskil edilen ilk muxtar respublika olur 11 oktyabr 1990 ci ilde imzalayir Bununlada respubliksnin adindan muxtar sozu silinir 24 may 1991 ci ilde RSFSR Xalq Deputatlar Soveti bu qerari testiqleyir ve 1978 ci ilde qebul edilmis RSFSR konstitutsiyasinin 71 ci bendine deyisiklik edir Respublikanin adi 16 may 1992 ci ilde Basqidistan Respublikasi olaraq deyisdirilir Tesekkul tarixiMuxtariyyatin teskili Fevral inqilabindan sonra 1917 ci ilden regionda Basqird milli herekati milli erazi muxtariyyati ugrunda mubaizeye baslayir 1917 ci ilin iyul avqust aylari Orenburq ve Ufada seherlerinde kecirilir Burada Rusiya Federasiyasinin terkibinde Milli erazi muxtariyyeti esasinda Demokratik Respublikasinin qurulmasi qerara alinir Birinci seyzdin secimi ve ikincinin secilmesi oncesi Karvansarayda Basqird hokumeti fealiyyet gosterirdi Onlar Umumrusiya Tesisetme Qurultayina hazirlasirdi Bu toplanti 1918 ci ilin yanvarinda bas tutmali idi Oktyabr inqilabi muxtariyyat prosesine korrektiv getirdi 15 noyabr 28 noyabr 1917 ilde Basqird vilayet merkezi surasi Orenburq Perm Samara Ufa quberniyalarinin bir hissesi Rusiya Respublikasinin terkibinde muxtariyyat alir Erazi milli muxtariyyati adlandirilir 8 20 dekabr 1917 ci ilde Orenburqda sonuncu qerar III Umumbasqird qurultayinda qebul edilir mevhumu 1918 ci ilin yanvarinda Kicik Basqirdistan muxtariyyati haqqinda veziyyet toplantisinda meydana gelir Kicik Basqirdistanin Prem quberniyasina daxil olan Kranoufa qezasinin cenubu Osinski qezasinin cenubu Yekaterinburq qezasinin cenub serqi Sardinski qezasinin cenub qerbi Orenburq vilayetinin Celyabinsk qezasinin cenub qerbi Troisk qezasinin qerbi Verxneuralsk qezasinin bir hissesi Orenburq qezasinin simali Ufa quberniyasi Birsk qezasinin cenub qerbi Sterlitamaks qezasinin simal serqi Samara quberniyasinin Buquruslansk qezasi Gostericiler erazisi 78439 km ehali 1219 9 min nefer BMSSR 1937 il bayragi Sovet Merkezi hakimiyyeti ile Basqird Ordusunun Qirmizi ordunun terefine kecmesinden sonra Basqird hokumetinin yeniden qurulmasi haqqinda 1919 cu ilin 16 yanvarinda Temyasova kendinde danisiqlar bas tutur 21 fevral 1919 cu ilde Umumbasqird herbi syezdinde Basrevkomun terkibi secilir Muxametxan Kulaev onun sedri olur Hokumet artiq sovet sistemine uygun muxtariyyat qurmagi hedefleyir 20 mart 1919 cu ilde Moskvada Sovet hakimiyyeti ile Basqird hokumeti arasinda Muxtar Basqird Sovet Sosialist Respublikasinin qurulmasi haqqinda sazis imzalanir Bu tarixi akti Sovet hokumeti terefden Sovnarkomun sedri Vladimir Ilic Lenin MIK sedri Mixail Vladimirski ve narkomnas Iosif Stalin Basqirdistan terefden Basqird hokumeti sedri Muxametxan Kulaev Basqird Merkezi Surasinin sedri Mullayan Xalikov ve Basqird qosunlarinin adyudanti Abdrasit Bikbavov imzalamisdir Bu melumat Izvestiys VSIK qezetinde 23 mart 1919 cu ilde derc edilir Bu tarix Basqirsdistan MSSR resmi yaranma tarixi kimi qeyd edilir Kicik Basqirdistan termini nehayetde MBSSR ile evezlenir Basqirdistan MSSR gerbi 1925 1978 Kicik Basqirdistanin ehtimal edilen erazileri teskil olunmusdur Orenburq qezasinin 17 Orsk qezasinin 28 Verxneuralsk qezasinin 12 Troysk qezasinin 6 Celyabinsk qezasinin 9 Buzuluk qezasinin bir volosu Orenburq quberniyasi Sardin qezasinin 8 Yekaterinburq qezasinin 4 Krasnoufa qezasinin 6volosu ve 3 volosundan 5 kend Perm quberniyasi Zlatoustov qezasinin 14 Ufa qezasinin 4 volostu ve 2 volostun basqird kendleri Sterlitamaks qezasinin 29 volostu Ufa quberniyasi Kolcakin hucumlari sebebinden Saranska evakuasiya edilir Hokumet 1919 cu ilin avqustuna qeder burada qalir 20 avqust 1920 ci ilde hokumet Sterlitamak seherine qayidir Ele hemin ilin noyabrinda Sterlitamak qezasinin 16 volosu respublikanin terkibine verilir Basqird KP MIK birinci katibi Basqird MSSR 50 SSRI poct markasi 1969 il Esas meqale Basqird hokumetinin sedrleriYunus Bikbov 20 dekabr 1917 yanvar 1919 Mstislav Kulayev yanvar 1919 mart 1919 Xalq Komisarlar Sovetinin rehberleriQali Samiqulov iyul 1919 oktyabr 1920 Mullayan Xalikov iyul 1921 4 noyabr 1925 Aksan Muxametkulov noyabr 1925 yanvar 1930 Zinatulla Bulasev yanvar 1930 20 sentyabr 1937 Fazil Saqimerdanov okyabr 1937 fevral 1940 Sabir Vaqapov fevral 1940 fevral 1946 BMSSR hokumet rehberleri 1946 1951 1951 1962 1962 1986 1986 1992 Dovlet mukafatlari15 mart 1935 Sensyenin ve Kend teserrufatinin inkisafina gore Lenin ordeni 13 iyun 1957 Basqirdistanin Rusiyaya birlesmesinin 400 illiyi ve senayenin kend teserrufatinin ve medeniyyetin inkisafina gore Lenin ordeni 21 mart 1969 Respublikada kommunist tikintinde elde olunan ugurlara gore Oktyabr inqilabi ordeni 29 dekabr 1972 sovet xalqlarinin emekcileri ile dosluq munasibetleri ile elaqedar Xalqlar Doslugu ordeni EdebiyyatIstoriya administrativno territorialnogo deleniya Respubliki Bashkortostan 1708 2001 Sbornik dokumentov i materialov Ufa Kitap 2003 536 s Gataullin R Sh Dinamika administrativno territorialnogo podchineniya istoricheskogo Bashkortostana Materialy IV Vserossijskoj nauchno prakticheskoj konferencii Organizaciya territorii Statika dinamika upravlenie BGPU im Akmully Bashkortostanstat Ufa Bashkortostanstat 2007 288 s Uralskaya istoricheskaya enciklopediya Pod red V V Alekseeva Ekaterinburg Uralskoe otdelenie RAN 1999 MenbeMullayan Davletshinovich Halikov gosudarstvennyj i politicheskij deyatel 2018 05 04 at the Wayback Machine Mullayan Davletshinovich Halikov Lichnost v bashkirskoj istorii Istoricheskaya sreda Preemnik Validova olu kecid Vsemirnyj istoricheskij proekt whp057 narod ru 2009 12 14 at the Wayback Machine Rozhdenie Bashkirskoj Respubliki V 9 ti chastyahIstinadlarhttps science openrepublic ru ru articles 51346 https bigenc ru geography text 5603313 BSE t 4 1950 god str 347 Zakon RSFSR ot 24 maya 1991 g Ob izmeneniyah i dopolneniyah Konstitucii Osnovnogo Zakona RSFSR 2018 01 23 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 01