Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bıçaqçı eli — Kirmanda yaşayan türk eli. Tayfanın bir hissəsi Azərbaycanda da məskunlaşmışdır. Bu tayfanın adını daşıyan yer adları hələ də qalmaqdadır (məsələn: Bıçaqçı (Zərdab)). Azərbaycan türklərini təşkil edən qruplardan biri olan Bıçaqçı tayfası mənsublarının ana dili Azərbaycan türkcəsinin cənub dialektində danışırlar.
Pierre Oberling Bıçaqçı xalçalarında Azərbaycan və Anadoluya xas xüsusiyyətlər olduğunu bildirərək, bunun onların nə zamansa bu bölgələrdən indi yaşadıqları yerlərə köç etdiklərini göstərdiyini bildirir.
Tarixi
Kermanın Sircan bölgəsində yaşamaqdadırlar. Tayfanın adı türk dilində bıçaq düzəldən mənasına gəlir, lakin Nemethin bildirdiyinə görə, həm də dalaşqan, qəzəbli mənasını da bildirməkdədir. Belə adda türk tayfa adları vaxtilə geniş yayılmışdı.
Tayfanın erkən tarixi və haradan gəlməsi barədə çox az məlumat bilinməkdədir. İbn Bətutə Sivas bölgəsində yaşayan əsilzadələrdən biri olaraq Əhməd Bıçaqçı adında birini qeyd etməkdədir. O, həmçinin Qara dənizin Azov bölgəsindəki Əki Bıçaqçı adını da əsərində qeyd etmişdir. Hər bir halda, onların arasında Araslı (və ya Ərəşli) adında tirənin mövcudluğu hal-hazırda böyük coğrafiyada yayılmış Əfşar boyu ilə əlaqəyə işarə ola bilər. Çünki Ərəşlilər Əfşar boyunun ən böyük tirələrindən biridir. 1957-ci ilə aid İran ordusu sənədlərinə görə, bıçaqçılar vaxtilə Tehran və Zəncan ətralarında yaşayan əfşarların bir hissəsi olmuşdurlar. Nadir şahın hakimiyyəti dövründə onlar Fars əyalətinə köçürülmüşdürlər. Lakin inadkarlıqlarına görə, buada qısa müddət yaşadıqdan sonra yenidən Kerman vilayətinə köçmüşdürlər. Edvards hesab edir ki, piçaqçi Kirmanın əfşarlarının bir qoludur. O, bu iki qrup arasında heç bir etnik və dil fərqinin olmadığını və hər iki qrupun vilayətdə əfşar hesab edildiyini qeyd edir. Bıçaqçıların Cahanşahlar arasından olan əfşarlarla birlikdə Farsa, oradan da Kirmana getməsi də mümkündür. Haşimi Kermaninin yazdığına görə, Nadir şahın dövrünə qədər heç bir yerdə bıçaqçı adına rast gəlinmir. İrəc Əfşar bıçaqçıların Nadir şah tərəfindən Qaradağ vilayətindən Fars vilayətinə köçürüldüyünü qeyd edir. Əli Əkbər Sistani onu da qeyd edir ki, bıçaqçılar Qaşqayların tərkibində olub, onlar da Azərbaycandan köçürülüb, sonra Sircana gediblər. Rəsul Pərvana görə, bıçaqçılar əvvəlcə Zəncandan Farsa, sonra isə Nadir tərəfindən Kirmana köçürülmüşdürlər.
Percy Sykes biçaqçıların o dövrki rəisi İsfəndiyar xanın yaylağı olan Takiyə olan səfərdən bəhs edir. İsfəndiyar xanı İranın Robin Hudu adlandırılan İsfəndiyar xan qəfil Səidabada hücum edib ələ keçirmişdi. O, şəhərin hakimini həbs etmiş, bunun ona şah tərəfindən əmr edildiyini bildirmişdi. O, vergiləri toplamış, sonda da şaha yazdığı məktubda sədaqətsiz vətəndaşlara görə ona tapşırılan işləri görə biımədiyini bildirmişdir. Sonda o, bir neçə çanta pul ilə qaçmışdır. Onun varisi və oğlu Hüseyn xan İsfəndiyarpur jandarma rəisinin müavini kimi çalışmış və mərkəzi hökumətə yerlərdə nizam-intizamın qorunması üçün yardım etmişdir. Lakin 1941-ci ildə o, gözlənilmədən Baftdakı jandarma mərkəzinə hücum edib. Sonrakı atışmada bir neçə jandarm öldürüldü və Hüseyn xan çoxlu silah-sursatla xilas oldu. Bundan sonra uzun illər ərzində o, çoxsaylı basqınlar və oğurluqlar həyata keçirib. O, nəhayət, 1948-ci ildə həbs edildi və onun silahlı qəbilə üzvləri mərkəzi hökumətin ordusu tərəfindən tərksilah edildi. Bu məğlubiyyətdən sonra bir çox Bıçaqçı oturaq həyat tərzinə keçid etdi. Nəhayət, Hüseyn xan Mərkəzi Hökumətdə əvvəlki xidmətlərinə görə Ordu Qanununun 225-ci maddəsinə əsasən bəraət qazandı.
Bıçaqçı eli Birinci Dünya Müharibəsi illərində İranın cənubunda baş verən anti-ingilis üsyanlarında, xüsusən 1916-cı ilin avqust-oktyabr aylarında “Sircan epizodu” adlanan hadisədə mühüm rol oynayıb. Hüseyn xan britaniyalılara onlaın hərbi əsirlərinə nəzarət etməyi təklif edir, təklifi qəbul edildikdən sonra isə onları azad edib dağlara aparır. Burada öz ətrafına tayfadaşlarını, quldurları toplayaraq britaniyalıları yağmalamağa başlayır. Lakin həmin ilin əvvəlində bir qrup Bıçaqçı ingilislərin tərəfində vuruşdu. Onlar Kirman ordusunun ingilisyönlü komandanı Sərdar Nüsrətin xidmətində olublar və Kirmandan Sircana gedən bir qrup alman və avstriyalı agentə hücum ediblər. İran ordusunun sənədlərinə görə, Hüseyn xan öz tabeliyində olanları əvvəlcə Tehrana, sonra isə Osmanlı sərhəddinə qədər müşayiət edib. Bıçaqçılar soyğunçuluğa meyilli olduqları üçün qonşuları ilə yola getmirdilər. Bıçaqçılar içərisində nisbətən mülayimi və üsyanlara qatılmayanı Ərəşli tirəsi idi. Hüseyn xanın ölümündən sonra onun yerinə oğlu Əkbər xan gəldi.
Sayları və köçəri məntəqələri
Bıçaqçıların yaylaqları Çahargünbədi və Balvard bölgələrində, qışlaqları isə Eyn-əl-Baqar bölgəsində yerləşir. Eyn-əl-Baqar Səidabadın cənub-qərbində yerləşməkdədir. 1930-cu illərdə bu tayfa aşağıdakı tirələrə sahib idi (tirələrin ailə sayı mötərizə içində yazılmışdır):
- Qarasəidli (50),
- Kerslü (30)
- Süvar Səidli (15)
- Anqalu (70)
- Abbaslı (22)
- Halvai (25)
- Ərəşli (100)
- Osturi (40)
- Nüki Rezvani (90)
- Sircan-e Köhnə (50)
- Suktaçali (30)
- Çahargünbədi (120 ailə)
- Rayini (80)
| Tirə | Yaylaq | Qışlaq |
|---|---|---|
| Qarasəidli | Çahar Günbəd | Şahqala |
| Kerslü və ya Kırslı | Çahar Günbəd | Şahqala |
| Süvar və ya Sarı Səidli | Çahar Günbəd | Madanu |
| Anqalu və ya Ankarlu | Bamdehqan və Çahar Günbad | Bujün və Kuxe Teymur |
| Abbaslı | Çahar Günbəd, Çinarkef və Turan | Qasımabad və Venderej |
| Halvai | Aqta | Avadez |
| Ərəşli | Şərifabad və Puleburs | Avadez |
| Asturi və ya Osturi | Astur | Mazrej |
| Nüki Rezvani | Bamdehqan və Çahar Günbad | Kuxe Teymur |
| Sircan-e Köhnə və ya Sircan-e Qonaq | Valvard | Valvard |
| Suktaçali | Suktaçali | Suktaçali |
| Çahargünbədi | Çahar Günbəd | Çahar Günbəd |
| Rayini və ya Reyini | Çahar Günbəd | Rüdbar |
Bıçaqçı eli öz xalçaları ilə məşhurdur. 1963-cü ilin bilgilərinə görə toplam sayları 500 ailə olmuşdur. Tayfanın mənsublarının müasir İrandan başqa Azərbaycan (həm şimali, həm də cənubi) ərazisində də yaşamaları güman edilir. Bu tayfanın adını daşıyan yer adları ilə əlaqələndirilir.
Mülkləri
İran ordusu materiallarına əsasən, bıçaqçılar buğda, arpa, darı, noxud və meyvə becərirlər. Onların 500-ə yaxın təsərrüfatları, yəni 2500 nəfəri var ki, bu şəxslərin ümumilikdı 30000 qoyunu, 1000 inəkləri və 2000 eşşəkləri var. Bıçaqçılar yaxşı ox düzəltmə və atma bacarıqlarına görə tanınırdılar. Edvards onların sayını 2000 nəfər hesab edirdi. O, həmçinin qeyd edib ki, onların əsas ticarət mərkəzi Seyidabaddır. Dilli qeyd edir ki, bıçaqçılar da Kirman əfşarları kimi “çoxlu sayda kobud düzxətli naxışlı, kök qırmızı, sarı və mavi rənglərlə işlənmiş, ağ rənglə səpələnmiş, ucları damalı və kənarları müxtəlif rənglərə boyanmış Şiraz xalçalarını xatırladan” xalçalar toxuyub satırlar. Garrod iddia edir ki, Qaşqay tayfasının bir hissəsi olan Kəşkülilərin xalçalarının dizaynı Bıçaqçı tayfası xalçalarından təsirlənmişdir. Çünki bu tayfa bir əsr əvvəl Əfşar türklərinin Kerman qolunun bir hissəsi olan Bıçaqçı tayfasına daxil olmuşdur.
Bıçaqçılar əfşarlar ilə birlikdə Kirmanın əsas xalçaçıları idi. Azərbaycanda və Anadoluda yayılmış piçbaf kilim üslubunda xalçalar istehsal etmişlər ki, bu da onların əvvəllər bu mərkəzlərdə olmasını göstərir. Piçbaf kilim bölgənin mədəniyyətində və iqtisadiyyatında mühüm rol oynamış, yerli toxuculuq sənətinin mərkəzləri ilə əlaqələndirilmişdir. Bıçaqçılar bu toxuma üsulunu Kirmanda əsrlər boyu qoruyub saxlamış və indiki nəslə çatdırmışlar. Bu tayfada əyiricilik və toxuculuq kimi sənətkarlıq çobanlıqdan sonra ailənin mühüm gəlir mənbəyi olmuşdur. Bu tayfanın yüksək keyfiyyətli sənətkarlıq nümunələri arasında müxtəlif üslublu xalçalar var idi: kilimlər, cəcimlər, kilimlər, horcinlər.
İstinadlar
- Баскаков, 1969. səh. 265
- Joshua Project. "Pishagchi in Iran". joshuaproject.net. 26 may 2015. 10 iyun 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2023.
- "Azerbaijani, South". Ethnologue. 27 mart 2022. 31 dekabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2023.
- "Pishagchi". Glottolog. 13 dekabr 2019. 13 dekabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2023.
- Németh, 1930. səh. 36
- Oberling, 1989
- Parvan, 2015. səh. 38
- Oberling, 1960. səh. 72
- Parvan, 2015. səh. 39
- Sykes, 2003. səh. 464-65
- Sykes, 1902. səh. 435
- Oberling, 1960. səh. 73
- Oberling, 1960. səh. 74
- Oberling, 1960. səh. 75
- Oberling, 1960. səh. 79
- Parvan, 2015. səh. 27
- Parvan, 2015. səh. 28
Mənbə
- P. M. Sykes. Ten Thousand Miles in Persia. London. 1902.
- P. M. Sykes. History of Persia. Routledge. 2003.
- G. Németh. A honfogaló mogyarság kialakulása. Budapest. 1930.
- Pierre Oberling. BOČĀQČĪ. 1989.
- Rasoul Parvan. Historical Role of Afshar and Bichaghchi Tribes in Formation of Pichbaf Kilim Rug in Kerman Province. CHS. № 25. 2015. 27–44.
- Pierre Oberling. The Turkic peoples of Southern Iran. USA, New York: Columbia University. 1960.
- Баскаков Николай Александрович. Введение в изучение тюркских языков. Moskva: Высш. школа. 1969.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bicaqci eli Kirmanda yasayan turk eli Tayfanin bir hissesi Azerbaycanda da meskunlasmisdir Bu tayfanin adini dasiyan yer adlari hele de qalmaqdadir meselen Bicaqci Zerdab Azerbaycan turklerini teskil eden qruplardan biri olan Bicaqci tayfasi mensublarinin ana dili Azerbaycan turkcesinin cenub dialektinde danisirlar Pierre Oberling Bicaqci xalcalarinda Azerbaycan ve Anadoluya xas xususiyyetler oldugunu bildirerek bunun onlarin ne zamansa bu bolgelerden indi yasadiqlari yerlere koc etdiklerini gosterdiyini bildirir TarixiKermanin Sircan bolgesinde yasamaqdadirlar Tayfanin adi turk dilinde bicaq duzelden menasina gelir lakin Nemethin bildirdiyine gore hem de dalasqan qezebli menasini da bildirmekdedir Bele adda turk tayfa adlari vaxtile genis yayilmisdi Tayfanin erken tarixi ve haradan gelmesi barede cox az melumat bilinmekdedir Ibn Betute Sivas bolgesinde yasayan esilzadelerden biri olaraq Ehmed Bicaqci adinda birini qeyd etmekdedir O hemcinin Qara denizin Azov bolgesindeki Eki Bicaqci adini da eserinde qeyd etmisdir Her bir halda onlarin arasinda Arasli ve ya Eresli adinda tirenin movcudlugu hal hazirda boyuk cografiyada yayilmis Efsar boyu ile elaqeye isare ola biler Cunki Eresliler Efsar boyunun en boyuk tirelerinden biridir 1957 ci ile aid Iran ordusu senedlerine gore bicaqcilar vaxtile Tehran ve Zencan etralarinda yasayan efsarlarin bir hissesi olmusdurlar Nadir sahin hakimiyyeti dovrunde onlar Fars eyaletine kocurulmusdurler Lakin inadkarliqlarina gore buada qisa muddet yasadiqdan sonra yeniden Kerman vilayetine kocmusdurler Edvards hesab edir ki picaqci Kirmanin efsarlarinin bir qoludur O bu iki qrup arasinda hec bir etnik ve dil ferqinin olmadigini ve her iki qrupun vilayetde efsar hesab edildiyini qeyd edir Bicaqcilarin Cahansahlar arasindan olan efsarlarla birlikde Farsa oradan da Kirmana getmesi de mumkundur Hasimi Kermaninin yazdigina gore Nadir sahin dovrune qeder hec bir yerde bicaqci adina rast gelinmir Irec Efsar bicaqcilarin Nadir sah terefinden Qaradag vilayetinden Fars vilayetine kocurulduyunu qeyd edir Eli Ekber Sistani onu da qeyd edir ki bicaqcilar Qasqaylarin terkibinde olub onlar da Azerbaycandan kocurulub sonra Sircana gedibler Resul Pervana gore bicaqcilar evvelce Zencandan Farsa sonra ise Nadir terefinden Kirmana kocurulmusdurler Percy Sykes bicaqcilarin o dovrki reisi Isfendiyar xanin yaylagi olan Takiye olan seferden behs edir Isfendiyar xani Iranin Robin Hudu adlandirilan Isfendiyar xan qefil Seidabada hucum edib ele kecirmisdi O seherin hakimini hebs etmis bunun ona sah terefinden emr edildiyini bildirmisdi O vergileri toplamis sonda da saha yazdigi mektubda sedaqetsiz vetendaslara gore ona tapsirilan isleri gore biimediyini bildirmisdir Sonda o bir nece canta pul ile qacmisdir Onun varisi ve oglu Huseyn xan Isfendiyarpur jandarma reisinin muavini kimi calismis ve merkezi hokumete yerlerde nizam intizamin qorunmasi ucun yardim etmisdir Lakin 1941 ci ilde o gozlenilmeden Baftdaki jandarma merkezine hucum edib Sonraki atismada bir nece jandarm olduruldu ve Huseyn xan coxlu silah sursatla xilas oldu Bundan sonra uzun iller erzinde o coxsayli basqinlar ve ogurluqlar heyata kecirib O nehayet 1948 ci ilde hebs edildi ve onun silahli qebile uzvleri merkezi hokumetin ordusu terefinden terksilah edildi Bu meglubiyyetden sonra bir cox Bicaqci oturaq heyat terzine kecid etdi Nehayet Huseyn xan Merkezi Hokumetde evvelki xidmetlerine gore Ordu Qanununun 225 ci maddesine esasen beraet qazandi Bicaqci eli Birinci Dunya Muharibesi illerinde Iranin cenubunda bas veren anti ingilis usyanlarinda xususen 1916 ci ilin avqust oktyabr aylarinda Sircan epizodu adlanan hadisede muhum rol oynayib Huseyn xan britaniyalilara onlain herbi esirlerine nezaret etmeyi teklif edir teklifi qebul edildikden sonra ise onlari azad edib daglara aparir Burada oz etrafina tayfadaslarini quldurlari toplayaraq britaniyalilari yagmalamaga baslayir Lakin hemin ilin evvelinde bir qrup Bicaqci ingilislerin terefinde vurusdu Onlar Kirman ordusunun ingilisyonlu komandani Serdar Nusretin xidmetinde olublar ve Kirmandan Sircana geden bir qrup alman ve avstriyali agente hucum edibler Iran ordusunun senedlerine gore Huseyn xan oz tabeliyinde olanlari evvelce Tehrana sonra ise Osmanli serheddine qeder musayiet edib Bicaqcilar soygunculuga meyilli olduqlari ucun qonsulari ile yola getmirdiler Bicaqcilar icerisinde nisbeten mulayimi ve usyanlara qatilmayani Eresli tiresi idi Huseyn xanin olumunden sonra onun yerine oglu Ekber xan geldi Saylari ve koceri menteqeleriBicaqcilarin yaylaqlari Cahargunbedi ve Balvard bolgelerinde qislaqlari ise Eyn el Baqar bolgesinde yerlesir Eyn el Baqar Seidabadin cenub qerbinde yerlesmekdedir 1930 cu illerde bu tayfa asagidaki tirelere sahib idi tirelerin aile sayi moterize icinde yazilmisdir Qaraseidli 50 Kerslu 30 Suvar Seidli 15 Anqalu 70 Abbasli 22 Halvai 25 Eresli 100 Osturi 40 Nuki Rezvani 90 Sircan e Kohne 50 Suktacali 30 Cahargunbedi 120 aile Rayini 80 Tire Yaylaq QislaqQaraseidli Cahar Gunbed SahqalaKerslu ve ya Kirsli Cahar Gunbed SahqalaSuvar ve ya Sari Seidli Cahar Gunbed MadanuAnqalu ve ya Ankarlu Bamdehqan ve Cahar Gunbad Bujun ve Kuxe TeymurAbbasli Cahar Gunbed Cinarkef ve Turan Qasimabad ve VenderejHalvai Aqta AvadezEresli Serifabad ve Puleburs AvadezAsturi ve ya Osturi Astur MazrejNuki Rezvani Bamdehqan ve Cahar Gunbad Kuxe TeymurSircan e Kohne ve ya Sircan e Qonaq Valvard ValvardSuktacali Suktacali SuktacaliCahargunbedi Cahar Gunbed Cahar GunbedRayini ve ya Reyini Cahar Gunbed Rudbar Bicaqci eli oz xalcalari ile meshurdur 1963 cu ilin bilgilerine gore toplam saylari 500 aile olmusdur Tayfanin mensublarinin muasir Irandan basqa Azerbaycan hem simali hem de cenubi erazisinde de yasamalari guman edilir Bu tayfanin adini dasiyan yer adlari ile elaqelendirilir MulkleriIran ordusu materiallarina esasen bicaqcilar bugda arpa dari noxud ve meyve becerirler Onlarin 500 e yaxin teserrufatlari yeni 2500 neferi var ki bu sexslerin umumilikdi 30000 qoyunu 1000 inekleri ve 2000 essekleri var Bicaqcilar yaxsi ox duzeltme ve atma bacariqlarina gore taninirdilar Edvards onlarin sayini 2000 nefer hesab edirdi O hemcinin qeyd edib ki onlarin esas ticaret merkezi Seyidabaddir Dilli qeyd edir ki bicaqcilar da Kirman efsarlari kimi coxlu sayda kobud duzxetli naxisli kok qirmizi sari ve mavi renglerle islenmis ag rengle sepelenmis uclari damali ve kenarlari muxtelif renglere boyanmis Siraz xalcalarini xatirladan xalcalar toxuyub satirlar Garrod iddia edir ki Qasqay tayfasinin bir hissesi olan Keskulilerin xalcalarinin dizayni Bicaqci tayfasi xalcalarindan tesirlenmisdir Cunki bu tayfa bir esr evvel Efsar turklerinin Kerman qolunun bir hissesi olan Bicaqci tayfasina daxil olmusdur Bicaqcilar efsarlar ile birlikde Kirmanin esas xalcacilari idi Azerbaycanda ve Anadoluda yayilmis picbaf kilim uslubunda xalcalar istehsal etmisler ki bu da onlarin evveller bu merkezlerde olmasini gosterir Picbaf kilim bolgenin medeniyyetinde ve iqtisadiyyatinda muhum rol oynamis yerli toxuculuq senetinin merkezleri ile elaqelendirilmisdir Bicaqcilar bu toxuma usulunu Kirmanda esrler boyu qoruyub saxlamis ve indiki nesle catdirmislar Bu tayfada eyiricilik ve toxuculuq kimi senetkarliq cobanliqdan sonra ailenin muhum gelir menbeyi olmusdur Bu tayfanin yuksek keyfiyyetli senetkarliq numuneleri arasinda muxtelif uslublu xalcalar var idi kilimler cecimler kilimler horcinler IstinadlarBaskakov 1969 seh 265 Joshua Project Pishagchi in Iran joshuaproject net 26 may 2015 10 iyun 2023 tarixinde Istifade tarixi 24 iyul 2023 Azerbaijani South Ethnologue 27 mart 2022 31 dekabr 2022 tarixinde Istifade tarixi 24 iyul 2023 Pishagchi Glottolog 13 dekabr 2019 13 dekabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 24 iyul 2023 Nemeth 1930 seh 36 Oberling 1989 Parvan 2015 seh 38 Oberling 1960 seh 72 Parvan 2015 seh 39 Sykes 2003 seh 464 65 Sykes 1902 seh 435 Oberling 1960 seh 73 Oberling 1960 seh 74 Oberling 1960 seh 75 Oberling 1960 seh 79 Parvan 2015 seh 27 Parvan 2015 seh 28MenbeP M Sykes Ten Thousand Miles in Persia London 1902 P M Sykes History of Persia Routledge 2003 G Nemeth A honfogalo mogyarsag kialakulasa Budapest 1930 Pierre Oberling BOCAQCi 1989 Rasoul Parvan Historical Role of Afshar and Bichaghchi Tribes in Formation of Pichbaf Kilim Rug in Kerman Province CHS 25 2015 27 44 Pierre Oberling The Turkic peoples of Southern Iran USA New York Columbia University 1960 Baskakov Nikolaj Aleksandrovich Vvedenie v izuchenie tyurkskih yazykov Moskva Vyssh shkola 1969