Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ağız qopuzu (ing. Jew's harp, rus. варган) — dartılmaqla səsləndirilən idiofonlu çalğı aləti. XX əsrin əvvəllərinədək Azərbaycanda istifadə olunsa da, hazırda unudulub.
| Ağız qopuzu | |
|---|---|
 | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 121.2 |
| Audio nümunəsi | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Söz açımı
Qədimdə "qopuz" sözü bütün növlərdən olan çalğı alətlərimizin ümumi adına deyilib: "telli (simli) qopuz", "yaylı (kamanlı) qopuz", "vurmalı (zərblə səsləndirilən) qopuz" "qolça qopuz" və "ağız qopuzu" deyimlərinə ədəbi və tarixi mənbələrdə tez-tez rast gəlirik. Adından bəlli olduğu kimi, alət ağızda səsləndiyindən "ağız qopuzu" adlanıb.
Tarixçə
Əlihüseyn Dağlının yazdığına görə, ağız qopuzu VI əsrlərdə qırğız türkləri tərəfindən icad edilmişdir. Bu fakt başqa türk mənbələrində də təsdiqini tapır.
1990-cı ildə Yaponiyada, Tokionun yaxınlığında yerləşən Omiya şəhərində arxeoloji qazıntılar zamanı 2 ədəd mukkur (ağız qopuzunabənzər) adlanan çalğı aləti aşkar edilmişdir. Mütəxəssislər bu alətlərin təxminən minillik tarixi olduğunu müəyyənləşdirmişlər. Xomus (ağız qopuzu) alətinin tanınmış tədqiqatçısı İvan Yeqoroviç Alekseyev bu tapıntını Sibirin şimal-şərq xalqlarından biri olan nivxilərin xozon (kanqa, vıçranqa) alətinə bənzədir.
Ə. Dağlının verdiyi məlumata görə, Bakıda və Abşeron kəndlərində 1905–1907-ci illərəcən sənətkar bıçaqçılar ağız qopuzunu dəryazdan döyərək düzəldərdilər. Bu alətdən əsasən yeniyetmə və uşaqlar istifadə edərdilər.
Quruluşu və çalınma qaydası
Ə. Dağlının qeydlərinə görə, Azərbaycanda hazırlanan ağız qopuzunun uzunluğu bir çərəkdən az olurmuş. Çərək isə metrin dörddə biri və ya bir qarış təxminən 220 mm-dir. Alətin iki ədəd ucları çəngəl kimi irəli çıxmış dəmir çubuqları varmış. Ə. Dağlı bu hissələri "haşiyə" adlandırır. Haşiyələrin arasında polad dilcik yerləşdirilirdi. Haşiyələrin və dilciyin bir ucu "nəfəs çıxan" ("nəfəsgah") adlanan hissəyə qaynaq edilirdi. Dilciyin digər ucu qarmaq şəklində qatlanırdı.
Çalanda iki dodaq arasına alınır, dişlərə sıxılır, nəfəs verərkən dilcik dəbərdilir. Beləcə musiqi təranəsi kobuzdan cərəyan edir. Bəzi taifələrdə qobuzu bir neçə adam birgə, ansambl şəklində çalır. Kobuzu çalanda müşayiət üçün iki çay daşını, qənbəri bir-birinə toqquşdururlar. Qopuz və daşdan çıxan iki səs həqiqətən ürəyə yapışan, əhvalı şadlandıran harmoniya yaradır. Səsləndirərkən ilk növbədə alətin düzgün tutulmasını mənimsəmək lazımdır. Bu, olduqca mürəkkəb bir işdir. Bundan sonra alətin təmiz səsini çıxartmaq, həmçinin əsas və oberton səsləri rəvan ifa etmək mümkündür. Dilciyin fasiləsiz hərəkəti üçün şəhadət barmaqla ona davamlı zərbələr vurmaq lazımdır. Nəticədə ağız qopuzunun əsas səslənməsi yaranır. Əsas səslənmənin alınması üçün dil geri qatlanır ki, dilciyin hərəkətinə mane olmasın. Dilciyə zərbə şəhadət barmağı ilə, sağ əli çiyinin əzalar istiqamətində fırlatmaqla vurulur. Əgər nəfəs ehtiyatla və sakit tərzdə içəri çəkilərsə, ağız qopuzunun səsi uzunmüddətli alınar.
Ağız qopuzu alətinin qeyri-adi xüsusiyyətləri var. Bu alətdə təbiətin yetirdiyi müxtəlif (külək, quş) səsləri təqlid etmək mümkündür. Ağız qopuzunun sehrli səsi dinləyiciyə sevincli anlar bəxş edir, bir sözlə müvəqqəti də olsa, aləti eşidən qəm-qüssədən azad olur.
Tanınmış ifaçıları
İstinadlar
- Consortium M. Revision of the Hornbostel-Sachs Classification of Musical Instruments by the MIMO Consortium.
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Azərbaycan idiofonlu çalğı alətləri 2022-05-12 at the Wayback Machine. Bakı, 2010.
- Əlihüseyn Dağlı. Ozan Qaravəli. AMEA M. Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun fondu. C-1175/38009 şifrəli əlyazma.
Ədəbiyyat
- И. Шишигин. Играйте на хомусе. Реcпублика Cаха (Якутия), издательcтво Покровck, 2003.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Agiz qopuzu ing Jew s harp rus vargan dartilmaqla seslendirilen idiofonlu calgi aleti XX esrin evvellerinedek Azerbaycanda istifade olunsa da hazirda unudulub Agiz qopuzuHornbostel Zaks tesnifati 121 2Audio numunesi source source Fayl haqqinda melumat Vikianbarda elaqeli mediafayllarSoz acimiQedimde qopuz sozu butun novlerden olan calgi aletlerimizin umumi adina deyilib telli simli qopuz yayli kamanli qopuz vurmali zerble seslendirilen qopuz qolca qopuz ve agiz qopuzu deyimlerine edebi ve tarixi menbelerde tez tez rast gelirik Adindan belli oldugu kimi alet agizda seslendiyinden agiz qopuzu adlanib TarixceElihuseyn Daglinin yazdigina gore agiz qopuzu VI esrlerde qirgiz turkleri terefinden icad edilmisdir Bu fakt basqa turk menbelerinde de tesdiqini tapir 1990 ci ilde Yaponiyada Tokionun yaxinliginda yerlesen Omiya seherinde arxeoloji qazintilar zamani 2 eded mukkur agiz qopuzunabenzer adlanan calgi aleti askar edilmisdir Mutexessisler bu aletlerin texminen minillik tarixi oldugunu mueyyenlesdirmisler Xomus agiz qopuzu aletinin taninmis tedqiqatcisi Ivan Yeqorovic Alekseyev bu tapintini Sibirin simal serq xalqlarindan biri olan nivxilerin xozon kanqa vicranqa aletine benzedir E Daglinin verdiyi melumata gore Bakida ve Abseron kendlerinde 1905 1907 ci illerecen senetkar bicaqcilar agiz qopuzunu deryazdan doyerek duzelderdiler Bu aletden esasen yeniyetme ve usaqlar istifade ederdiler Qurulusu ve calinma qaydasiE Daglinin qeydlerine gore Azerbaycanda hazirlanan agiz qopuzunun uzunlugu bir cerekden az olurmus Cerek ise metrin dordde biri ve ya bir qaris texminen 220 mm dir Aletin iki eded uclari cengel kimi ireli cixmis demir cubuqlari varmis E Dagli bu hisseleri hasiye adlandirir Hasiyelerin arasinda polad dilcik yerlesdirilirdi Hasiyelerin ve dilciyin bir ucu nefes cixan nefesgah adlanan hisseye qaynaq edilirdi Dilciyin diger ucu qarmaq seklinde qatlanirdi Calanda iki dodaq arasina alinir dislere sixilir nefes vererken dilcik deberdilir Belece musiqi teranesi kobuzdan cereyan edir Bezi taifelerde qobuzu bir nece adam birge ansambl seklinde calir Kobuzu calanda musayiet ucun iki cay dasini qenberi bir birine toqqusdururlar Qopuz ve dasdan cixan iki ses heqiqeten ureye yapisan ehvali sadlandiran harmoniya yaradir Seslendirerken ilk novbede aletin duzgun tutulmasini menimsemek lazimdir Bu olduqca murekkeb bir isdir Bundan sonra aletin temiz sesini cixartmaq hemcinin esas ve oberton sesleri revan ifa etmek mumkundur Dilciyin fasilesiz hereketi ucun sehadet barmaqla ona davamli zerbeler vurmaq lazimdir Neticede agiz qopuzunun esas seslenmesi yaranir Esas seslenmenin alinmasi ucun dil geri qatlanir ki dilciyin hereketine mane olmasin Dilciye zerbe sehadet barmagi ile sag eli ciyinin ezalar istiqametinde firlatmaqla vurulur Eger nefes ehtiyatla ve sakit terzde iceri cekilerse agiz qopuzunun sesi uzunmuddetli alinar Agiz qopuzu aletinin qeyri adi xususiyyetleri var Bu aletde tebietin yetirdiyi muxtelif kulek qus sesleri teqlid etmek mumkundur Agiz qopuzunun sehrli sesi dinleyiciye sevincli anlar bexs edir bir sozle muveqqeti de olsa aleti esiden qem qusseden azad olur Taninmis ifacilariIstinadlarConsortium M Revision of the Hornbostel Sachs Classification of Musical Instruments by the MIMO Consortium Abbasqulu Necefzade Azerbaycan idiofonlu calgi aletleri 2022 05 12 at the Wayback Machine Baki 2010 Elihuseyn Dagli Ozan Qaraveli AMEA M Fuzuli adina Elyazmalar Institutunun fondu C 1175 38009 sifreli elyazma EdebiyyatI Shishigin Igrajte na homuse Recpublika Caha Yakutiya izdatelctvo Pokrovck 2003 Hemcinin baxQopuz Azerbaycan musiqisi Azerbaycan medeniyyeti