Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi (AXOX) — tənəffüsün çətinləşməsi və təngənəfəsliklə müşayiət olunan həyat üçün təhlükə yaradan tam müalicə olumayan ağciyər xəstəliyi.
| Ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | J44 |
| XBT-10-KM | J44.9 |
| XBT-9 | 490, 492, 494, 496 |
| XBT-9-KM | 496, 490-496.99 |
| OMIM | 606963 |
| DiseasesDB | 2672 |
| MedlinePlus | 000091 |
| MeSH | D029424 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
AXOX-un açıqlanması aşağıdakı kimidir:
- ağciyərlərin – yəni, proses ağciyərlərdə baş verir
- xronik – yəni proses uzun müddətli və tam sağalmayandır
- obstruktiv – hava keçiriciliyinin qismən pozulması – hava yollarının daralması
- xəstəlik – funksiyaların pozulması deməkdir
Əsas faktlar
2012-ci ildə ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyindən (AXOX) dünyada 3 milyondan çox insan vəfat etmişdir ki, bu da həmin ildə bütün dünyada olan ölüm hallarının 6 %-ni təşkil edir.
AXOX-dan ölüm hallarının 90%-i zəif və orta inkişaf etmiş ölkələrin payına düşür, çünki bu ölkələrdə AXOX–a qarşı effektiv profilaktika və mübarizə tədbirləri ya çox zəif aparılır, ya da heç aparılmır.
AXOX–un əsas səbəbi tütün tüstüsüdür (tütünçəkmə və ya onun tüstüsü ilə nəfəs alma nəticəsində yaranır).
Hal–hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə qadınlar arasında tütünçəkmənin və zəif inkişaf etmiş ölkələrdə qapalı yerlərdə çirklənmiş hava ilə nəfəs alma riskinin (yeməklərin hazırlanmasında və istilik məqsədilə qatı yanacaqdan istifadənin nəticəsində) artması hesabına kişi və qadınların bu xəstəliyə tutulma göstəricisi demək olar ki, eynidir.
Səbəblər və risk faktorları
AXOX bir sıra səbəblər üzündən baş verə bilər, lakin siqaret çəkmə bu səbəblərin arasında ən tez-tez rast gəlinənidir. AXOX-un yaranmasına, həmçinin ətraf mühit faktorları səbəb ola bilər. Məsələn, iş yerində müəyyən tozların, kimyəvi maddələrin təsirinə məruz qalma, havanın çirklənməsi xəstəliyin yaranmasında rol oynaya bilər. Bu xəstəlik bütün siqaret çəkən şəxslərdə yaranmır və eyni zamanda elə hallar olur ki, xəstəlik siqaret çəkməyən insanlarda da baş verir. Bu vəziyyətlərin səbəbləri hələ də aydınlaşdırılmamışdır. İrsi faktorun da AXOX-un yaranmasında müəyyən rolu vardır.
İnhalyasion təsirlər:
- Tütün tüstüsü
- Peşə tozları (üzvi və qeyri-üzvi)
- Pis ventilyasiya olunan yerlərdə isitmə və yemək bişirilməsi məqsədilə bioorqanik yanacağın istifadəsi nəticəsində havanın çirklənməsi
- Atmosfer havasının çirklənməsi
- Genetik meyllilik
- Ağciyərlərin böyüməsi və inkişaf etməsi ilə bağlı amillər
- Oksidləşdirici stress (oksidantların təsiri)
- Cins (kişi)
- Yaş (35 yaşdan yuxarı)
- Respirator infeksiyalar
- Sosial-iqtisadi status
- Qidalanma
- Yanaşı gedən xəstəliklər
Risk faktorlarının təsirinin azaldılması:
Tütünçəkmə
Tütündən asılılıq xronik xəstəlik kimi qəbul edilir
İnsanların əksəriyyətində tütün asılılığı opiat və kokain asılılığı ilə müqayisə olunan əsil narkotik asılılığa gətirib çıxarır.
Tütün asılılığı demək olar ki, bütün hallarda xroniki pozulma olub, bütün asılılıq patologiyaları kimi, uzun müddətli tibbi müdaxilə tələb edir.
Tütün asılılığı şəkərli diabet, arterial hipertenziya və hiperlipidemiya kimi vəziyyətlərlə müqayisə olunan bir haldır və belə pasiyentlərin məsləhətə, dəstəklənməyə və müvafiq farmakoterapiyaya ehtiyacı vardır.
Residivlər tez-tez baş verir. Bu hal tütün asılılığının xüsusiyyəti ilə əlaqədardır və həkim və ya pasiyentin uğursuzluğu ilə əlaqəli deyil.
Tütünəkmənin dayandırılması AXOX-un müalicəsində ilk və mütləq addımdır.
- Tütünəkmənin dayandırılması AXOX-un profilaktikası və xəstəliyin inkişafının qarşısının alınması üçün klinik və iqtisadi cəhətdən ən effektiv yol hesab olunur.
- Tütün asılılığı haqqında qısa şəkildə məlumatın verilməsi təsirlidir və siqaret çəkən hər bir şəxsə tibb müəssisəsinə hər gəlişində bu haqda təbliğat aparılmalıdır.
- Tütün asılılığının effektiv farmakoterapiya metodları mövcuddur və məsləhət vermə zamanı, əgər ehtiyac olarsa və əks göstəriş yoxdursa, onlardan ən azı biri təyin olunmalıdır.
Peşə faktorları:
Peşə faktorlarının təsiri nəticəsində əmələ gəlmiş bir çox respirator xəstəliklərin inkişaf etməsini, inhalyasiya olunan hissəciklərin və ya qazların törətdiyi zərərin qarşısının alınmasına yönəldilmiş tədbirlər vasitəsilə azaltmaq və ya nəzarət altında saxlamaq olar. Aşağıdakıdakı peşə sahələrində çalışan insanlarda AXOX yaranma riski artmış olur:
Taxılçılıq – taxıl unları, üzvi və qeyri–üzvi tozlar.
Heyvandarlıq — orqanik tozlar, ammonyak, hidrogen sulfid.
Müxləlif tozların təsirinə məruz qalma — kömür mədənçiliyi, sərt daş mədənçiliyi, tunel qazma, dəmir – beton işləri, inşaat işləri, qızıl mədənçiliyi, dəmir və polad istehsalı, kərpic istehsalı.
Kimyəvi maddələrin təsirinə məruz qalma – plastik, tekstil, rezin sənayesi, dəri istehsalı, qida istehsalı.
Çirkləndiricilərin təsirinə məruz qalma – yük maşını və avtomobil daşıyan maşınların sürücülüyü, avtomobil istehsalı və təmiri.
Peşə faktorları ilə törənən AXOX-u inhalyasiya olunan hissəciklər və ya qazların zərərli təsirini azaltmağa yönəldilmiş tədbirləri həyata keçirməklə azaltmaq və ya nəzarətdə saxlamaq olar.
Havanın çirklənməsi (ev və ətraf mühitdə)
Havanın çirklənmə riskinin azaldılması üçün həm cəmiyyət, həm də ayrı-ayrı fərdlər tərəfindən qoruyucu tədbirlərin aparılması vacibdir.
Əlamətlər
- Tənəffüsün çətinləşməsi (nəfəs darlığı hissi)
- Patoloji bəlğəm (tənəffüs yollarında ifrazat, selik qarışığı)
- Xroniki öskürək
Xəstəliyin inkişafından asılı olaraq piləkəni çıxa bilmək və ya çamadanı daşımaq kimi gündəlik fiziki aktivliklərdə nəzərəçarpan çətinliklər yarana bilir.
Diaqnozu təsdiqləmək üçün spirometriya adlanan tənəffüs testi aparılmalıdır. Spirometriya hava axını sürətinin məhdudlaşmasının ölçülməsidir. Bu test vasitəsilə tənəffüs yollarının keçiriciliyi yoxlanılır.
Müalicə
Siqaret çəkən şəxslərdə müalicənin birinci və ən vacib addımı siqaret çəkməyin dayandırılmasıdır. Dərman preparatları adətən bronxların genişlənməsi (bronxodilatatorlar qrupu), tənəffüs yollarının şişkinliyinin azaldılması (steroidlər kimi iltihab əleyhinə dərman vasitələri) və / və ya infeksiyaların müalicəsi (antibiotiklər) üçün istifadə olunur.
AXOX zamanı qanda oksigenin səviyyəsi aşağı düşür. Belə olduqda, əlavə olaraq oksigenlə terapiya təyin edilir.
Xəstəliyi nəzarət altında saxlamaq üçün dərmanları mütəmadi olaraq hər gün qəbul etmək lazımdır, bu, adətən ömür boyu davam edir.
Bəzi hallarda ağciyərlər üzərində cərrahi əməliyyat da aparıla bilər. Ağciyərlərin reabilitasiyası proqramları da həyata keçirilə bilər. Bu proqramlar vasitəsilə tənəffüs çətinləşməsi olan bütün xəstələrin maarifləndirilməsi aparılır və onlar mütəxəssis nəzarəti altında fiziki hərəkətlər yerinə yetirirlər. Xronik sözünün mənası prosesin ömür boyu davam etməsini göstərir. Əlamətlərin vaxtaşırı yaxşılaşmasına baxmayaraq, ağciyərlərdə proses davam edir. Siqaret çəkməyin dayandırılması, dərmanların mütəmadi qəbul olunması və reabilitasiya proqramları əlamətlərin yüngülləşməsinə qulluq edir. Baxmayaraq ki, təngnəfəslik və yorğunluq hissi tamamilə keçib getmir, pasiyentlər vəziyyətlərini nəzarət altında saxlaya və məhsuldar həyat yaşaya bilirlər.
İstinadlar
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- "Ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi". 2021-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Agciyerlerin xroniki obstruktiv xesteliyi AXOX teneffusun cetinlesmesi ve tengenefeslikle musayiet olunan heyat ucun tehluke yaradan tam mualice olumayan agciyer xesteliyi Agciyerlerin xroniki obstruktiv xesteliyiXBT 10 J44XBT 10 KM J44 9XBT 9 490 492 494 496XBT 9 KM 496 490 496 99OMIM 606963DiseasesDB 2672MedlinePlus 000091MeSH D029424 Vikianbarda elaqeli mediafayllar AXOX un aciqlanmasi asagidaki kimidir agciyerlerin yeni proses agciyerlerde bas verir xronik yeni proses uzun muddetli ve tam sagalmayandir obstruktiv hava keciriciliyinin qismen pozulmasi hava yollarinin daralmasi xestelik funksiyalarin pozulmasi demekdirEsas faktlarDunyada siqaret ceken qadinlar 2012 ci ilde agciyerlerin xroniki obstruktiv xesteliyinden AXOX dunyada 3 milyondan cox insan vefat etmisdir ki bu da hemin ilde butun dunyada olan olum hallarinin 6 ni teskil edir AXOX dan olum hallarinin 90 i zeif ve orta inkisaf etmis olkelerin payina dusur cunki bu olkelerde AXOX a qarsi effektiv profilaktika ve mubarize tedbirleri ya cox zeif aparilir ya da hec aparilmir AXOX un esas sebebi tutun tustusudur tutuncekme ve ya onun tustusu ile nefes alma neticesinde yaranir Hal hazirda inkisaf etmis olkelerde qadinlar arasinda tutuncekmenin ve zeif inkisaf etmis olkelerde qapali yerlerde cirklenmis hava ile nefes alma riskinin yemeklerin hazirlanmasinda ve istilik meqsedile qati yanacaqdan istifadenin neticesinde artmasi hesabina kisi ve qadinlarin bu xesteliye tutulma gostericisi demek olar ki eynidir Sebebler ve risk faktorlariAXOX bir sira sebebler uzunden bas vere biler lakin siqaret cekme bu sebeblerin arasinda en tez tez rast gelinenidir AXOX un yaranmasina hemcinin etraf muhit faktorlari sebeb ola biler Meselen is yerinde mueyyen tozlarin kimyevi maddelerin tesirine meruz qalma havanin cirklenmesi xesteliyin yaranmasinda rol oynaya biler Bu xestelik butun siqaret ceken sexslerde yaranmir ve eyni zamanda ele hallar olur ki xestelik siqaret cekmeyen insanlarda da bas verir Bu veziyyetlerin sebebleri hele de aydinlasdirilmamisdir Irsi faktorun da AXOX un yaranmasinda mueyyen rolu vardir Inhalyasion tesirler Tutun tustusu Pese tozlari uzvi ve qeyri uzvi Pis ventilyasiya olunan yerlerde isitme ve yemek bisirilmesi meqsedile bioorqanik yanacagin istifadesi neticesinde havanin cirklenmesi Atmosfer havasinin cirklenmesi Genetik meyllilik Agciyerlerin boyumesi ve inkisaf etmesi ile bagli amiller Oksidlesdirici stress oksidantlarin tesiri Cins kisi Yas 35 yasdan yuxari Respirator infeksiyalar Sosial iqtisadi status Qidalanma Yanasi geden xestelikler Risk faktorlarinin tesirinin azaldilmasi Tutuncekme Tutunden asililiq xronik xestelik kimi qebul edilir Insanlarin ekseriyyetinde tutun asililigi opiat ve kokain asililigi ile muqayise olunan esil narkotik asililiga getirib cixarir Tutun asililigi demek olar ki butun hallarda xroniki pozulma olub butun asililiq patologiyalari kimi uzun muddetli tibbi mudaxile teleb edir Tutun asililigi sekerli diabet arterial hipertenziya ve hiperlipidemiya kimi veziyyetlerle muqayise olunan bir haldir ve bele pasiyentlerin meslehete desteklenmeye ve muvafiq farmakoterapiyaya ehtiyaci vardir Residivler tez tez bas verir Bu hal tutun asililiginin xususiyyeti ile elaqedardir ve hekim ve ya pasiyentin ugursuzlugu ile elaqeli deyil Tutunekmenin dayandirilmasi AXOX un mualicesinde ilk ve mutleq addimdir Tutunekmenin dayandirilmasi AXOX un profilaktikasi ve xesteliyin inkisafinin qarsisinin alinmasi ucun klinik ve iqtisadi cehetden en effektiv yol hesab olunur Tutun asililigi haqqinda qisa sekilde melumatin verilmesi tesirlidir ve siqaret ceken her bir sexse tibb muessisesine her gelisinde bu haqda tebligat aparilmalidir Tutun asililiginin effektiv farmakoterapiya metodlari movcuddur ve meslehet verme zamani eger ehtiyac olarsa ve eks gosteris yoxdursa onlardan en azi biri teyin olunmalidir Pese faktorlari Pese faktorlarinin tesiri neticesinde emele gelmis bir cox respirator xesteliklerin inkisaf etmesini inhalyasiya olunan hisseciklerin ve ya qazlarin toretdiyi zererin qarsisinin alinmasina yoneldilmis tedbirler vasitesile azaltmaq ve ya nezaret altinda saxlamaq olar Asagidakidaki pese sahelerinde calisan insanlarda AXOX yaranma riski artmis olur Taxilciliq taxil unlari uzvi ve qeyri uzvi tozlar Heyvandarliq orqanik tozlar ammonyak hidrogen sulfid Muxlelif tozlarin tesirine meruz qalma komur medenciliyi sert das medenciliyi tunel qazma demir beton isleri insaat isleri qizil medenciliyi demir ve polad istehsali kerpic istehsali Kimyevi maddelerin tesirine meruz qalma plastik tekstil rezin senayesi deri istehsali qida istehsali Cirklendiricilerin tesirine meruz qalma yuk masini ve avtomobil dasiyan masinlarin suruculuyu avtomobil istehsali ve temiri Pese faktorlari ile torenen AXOX u inhalyasiya olunan hissecikler ve ya qazlarin zererli tesirini azaltmaga yoneldilmis tedbirleri heyata kecirmekle azaltmaq ve ya nezaretde saxlamaq olar Havanin cirklenmesi ev ve etraf muhitde Havanin cirklenme riskinin azaldilmasi ucun hem cemiyyet hem de ayri ayri ferdler terefinden qoruyucu tedbirlerin aparilmasi vacibdir ElametlerTeneffusun cetinlesmesi nefes darligi hissi Patoloji belgem teneffus yollarinda ifrazat selik qarisigi Xroniki oskurek Xesteliyin inkisafindan asili olaraq pilekeni cixa bilmek ve ya camadani dasimaq kimi gundelik fiziki aktivliklerde nezerecarpan cetinlikler yarana bilir Diaqnozu tesdiqlemek ucun spirometriya adlanan teneffus testi aparilmalidir Spirometriya hava axini suretinin mehdudlasmasinin olculmesidir Bu test vasitesile teneffus yollarinin keciriciliyi yoxlanilir MualiceSiqaret ceken sexslerde mualicenin birinci ve en vacib addimi siqaret cekmeyin dayandirilmasidir Derman preparatlari adeten bronxlarin genislenmesi bronxodilatatorlar qrupu teneffus yollarinin siskinliyinin azaldilmasi steroidler kimi iltihab eleyhine derman vasiteleri ve ve ya infeksiyalarin mualicesi antibiotikler ucun istifade olunur AXOX zamani qanda oksigenin seviyyesi asagi dusur Bele olduqda elave olaraq oksigenle terapiya teyin edilir Xesteliyi nezaret altinda saxlamaq ucun dermanlari mutemadi olaraq her gun qebul etmek lazimdir bu adeten omur boyu davam edir Bezi hallarda agciyerler uzerinde cerrahi emeliyyat da aparila biler Agciyerlerin reabilitasiyasi proqramlari da heyata kecirile biler Bu proqramlar vasitesile teneffus cetinlesmesi olan butun xestelerin maariflendirilmesi aparilir ve onlar mutexessis nezareti altinda fiziki hereketler yerine yetirirler Xronik sozunun menasi prosesin omur boyu davam etmesini gosterir Elametlerin vaxtasiri yaxsilasmasina baxmayaraq agciyerlerde proses davam edir Siqaret cekmeyin dayandirilmasi dermanlarin mutemadi qebul olunmasi ve reabilitasiya proqramlari elametlerin yungullesmesine qulluq edir Baxmayaraq ki tengnefeslik ve yorgunluq hissi tamamile kecib getmir pasiyentler veziyyetlerini nezaret altinda saxlaya ve mehsuldar heyat yasaya bilirler IstinadlarMonarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 Agciyerlerin xroniki obstruktiv xesteliyi 2021 09 23 tarixinde Istifade tarixi 2015 10 12