Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan çirişi (lat. Eremurus azerbajdzhanicus) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin asfodelinakimilər fəsiləsinin çiriş cinsinə aid bitki növü. Bu növünü ukraynalı alim S. Xarkeviç Qafqaza ekspedisiya zamanı, Azərbaycan florasında bitən bitkiləri tədqiq edən zaman müəyyənləşdirmişdir. O, 1959-cu ilin may ayında Yevlax rayonu Xaldan kəndi ətraflarından topladığı çirişin yeni növünü müəyyən etmiş və bu növü Azərbaycan çirişi adlandırmışdır.
| Azərbaycan çirişi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Azərbaycan çirişi | ||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
| ||||||
Botaniki təsviri
Çoxillik, iyşəkilli kökümsovlu ot bitkisidir. Yarpaqlar kənarları boyunca çox enlidir. Yarpaqlarının uzunluğu 20-40 sm-ə çatır. Köklərin sayı bitkimnin yaşından asılı olaraq 8-12 ədəd olub, uzunluğu 10-16 sm, diametri (ən yoğun yerdə) 5,2 sm, şəkisi 1200 q təşkil edir. Gövdəsi rozet (ulduzaoxşar) yarpaqların içərisindən çıxır. Hündürlüyü çiçək salxımı ilə birlikdə 125-140 sm-dir. Salxımın uzunluğu 25-35 sm olmaqla, üzərində 180-250-yə qədər açıq narıncı rəngli çiçək olur. gövdəsi hamaq olub 125 sm-dən çox olur. Yarpaqları 6-12 ədəd olub, tünd-yaşıl, bəzən gümüşüyə çalan rəngdə olur. Uzunluğu 25-35 sm, eni 3,8-4 sm oluir. Çiçəkyanlığının uzunluğu 2 sm-ə qədər olur, kənarı boyunca bir qədər tüklü, aşağı hissədə qəhvəyi rəngdədir. Çiçəkləmə zamanı çiçək yanlığı 15 mm-ə qədər uzanır, qəhvəyi rəng alır. Ləçəklər geniş zıqırovvari şəklindədir, vərəqləri əsasından ayrıdır, xarici təxminən 10 mm uzunluğunda və 4 mm genişlikdədir. Daxili təxminən 15 mm uzunluğunda və eni 5 mm-dir. Erkəkciklər 12 mm uzunluğa qədər olur. Toxumları iyun ayının axırları yetişir. Toxumlar yetişən zaman salxım üzərində 152 toxum qutucuğu əmələ gəlir. Qutucuq şar şəkilində olub, üzəri qırışıqlıdır, Tək-tək hallarda üzəri hamar olur. Qutucuğun hündürlüyü 0,1-1 sm, diametri 0,6-0,8 sm arası təşkil edir. Bitkinin yerüstü hissəsi tam quruyana qədər qutucuq gövdə üzərində olur. Bir qutucuqda 8 toxum olur. Toxumların forması nahamar, kənarları iti, rəngi alabəzəkdir. Bitkidə 1146 toxum yetişir. 1000 ədəd quru toxumun çəkisi 16,5 qramdır. Bitkinin vegetasiya dövrü 229 gündür.
Təbii yayılması
Azərbaycanın nadir növüdür. Azərbaycanda təbii halda Yevlax rayonu Xaldan kəndi və Füzuli rayonunun Dövlətyarlı kəndindən 3 km aralıda aşkar edilmişdir. Abşeron şəraitində bu növü vegetasiysı iqlimdən asılı olaraq fevralın birinci ongünlüyündə, qönçələrin əmələ gəlməsi aprelin əvvəlində, çiçəkləməsi aprelin üçüncü ongünlüyündə başlayır. Çiçəkləmə 25 gün davam edir.
İstifadəsi
Azərbaycanda çiriş dərman bitkisi kimi qədim zamanlardan istifadə olunur. Üstəlik bu bitkidən müxtəlif yeməklərin hazırlanmasında istifadə edilir. Əsasən Çiriş kətəsi və qutabı hazırlanır. Azərbaycan çirişinin çiçəklərindən yaraşıqlı gül dəstəsi düzəltmək mümkündür. Beləki dekorativ olmaqla suda çiçəklər 8-14 gün qala bilir.
İstinadlar
- plantarium.ru. "Eremurus azerbajdzhanicus" (rus). [1]. 2023-12-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-12-08.
- onlinebotany.az. "Müalicə bitkiləri" (PDF) (az.). [2]. 2023-12-08 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-08.
- news.milli.az. "Çiriş kətəsinin dadı" (az.). [3]. 2023-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-21.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan cirisi lat Eremurus azerbajdzhanicus bitkiler aleminin qulancarcicekliler destesinin asfodelinakimiler fesilesinin ciris cinsine aid bitki novu Bu novunu ukraynali alim S Xarkevic Qafqaza ekspedisiya zamani Azerbaycan florasinda biten bitkileri tedqiq eden zaman mueyyenlesdirmisdir O 1959 cu ilin may ayinda Yevlax rayonu Xaldan kendi etraflarindan topladigi cirisin yeni novunu mueyyen etmis ve bu novu Azerbaycan cirisi adlandirmisdir Azerbaycan cirisiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerDeste QulancarciceklilerFesile AsfodelinakimilerYarimfesile Cins CirisNov Azerbaycan cirisiBeynelxalq elmi adiEremurus azerbajdzhanicusSeklin VikiAnbarda axtarisiEOL 1087920Botaniki tesviriCoxillik iysekilli kokumsovlu ot bitkisidir Yarpaqlar kenarlari boyunca cox enlidir Yarpaqlarinin uzunlugu 20 40 sm e catir Koklerin sayi bitkimnin yasindan asili olaraq 8 12 eded olub uzunlugu 10 16 sm diametri en yogun yerde 5 2 sm sekisi 1200 q teskil edir Govdesi rozet ulduzaoxsar yarpaqlarin icerisinden cixir Hundurluyu cicek salximi ile birlikde 125 140 sm dir Salximin uzunlugu 25 35 sm olmaqla uzerinde 180 250 ye qeder aciq narinci rengli cicek olur govdesi hamaq olub 125 sm den cox olur Yarpaqlari 6 12 eded olub tund yasil bezen gumusuye calan rengde olur Uzunlugu 25 35 sm eni 3 8 4 sm oluir Cicekyanliginin uzunlugu 2 sm e qeder olur kenari boyunca bir qeder tuklu asagi hissede qehveyi rengdedir Cicekleme zamani cicek yanligi 15 mm e qeder uzanir qehveyi reng alir Lecekler genis ziqirovvari seklindedir vereqleri esasindan ayridir xarici texminen 10 mm uzunlugunda ve 4 mm genislikdedir Daxili texminen 15 mm uzunlugunda ve eni 5 mm dir Erkekcikler 12 mm uzunluga qeder olur Toxumlari iyun ayinin axirlari yetisir Toxumlar yetisen zaman salxim uzerinde 152 toxum qutucugu emele gelir Qutucuq sar sekilinde olub uzeri qirisiqlidir Tek tek hallarda uzeri hamar olur Qutucugun hundurluyu 0 1 1 sm diametri 0 6 0 8 sm arasi teskil edir Bitkinin yerustu hissesi tam quruyana qeder qutucuq govde uzerinde olur Bir qutucuqda 8 toxum olur Toxumlarin formasi nahamar kenarlari iti rengi alabezekdir Bitkide 1146 toxum yetisir 1000 eded quru toxumun cekisi 16 5 qramdir Bitkinin vegetasiya dovru 229 gundur Tebii yayilmasiAzerbaycanin nadir novudur Azerbaycanda tebii halda Yevlax rayonu Xaldan kendi ve Fuzuli rayonunun Dovletyarli kendinden 3 km aralida askar edilmisdir Abseron seraitinde bu novu vegetasiysi iqlimden asili olaraq fevralin birinci ongunluyunde qoncelerin emele gelmesi aprelin evvelinde ciceklemesi aprelin ucuncu ongunluyunde baslayir Cicekleme 25 gun davam edir IstifadesiAzerbaycanda ciris derman bitkisi kimi qedim zamanlardan istifade olunur Ustelik bu bitkiden muxtelif yemeklerin hazirlanmasinda istifade edilir Esasen Ciris ketesi ve qutabi hazirlanir Azerbaycan cirisinin ciceklerinden yarasiqli gul destesi duzeltmek mumkundur Beleki dekorativ olmaqla suda cicekler 8 14 gun qala bilir Istinadlarplantarium ru Eremurus azerbajdzhanicus rus 1 2023 12 08 tarixinde Istifade tarixi 2023 12 08 onlinebotany az Mualice bitkileri PDF az 2 2023 12 08 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 12 08 news milli az Ciris ketesinin dadi az 3 2023 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2017 03 21 Hemcinin bax