Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azov ya da Azaq (tatar. Azaq, başq. Аҙау, Аҙаҡ, türk. Azak, rusca köhnə adı: Азак [Azak]) — Rusiya Federasiyasında yerləşən şəhər Rostov vilayətinə daxildir
| Azov | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Азов | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1067 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 40 m | ||||
| Saat qurşağı | | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +7 86342 | ||||
| Poçt indeksi | 346780–346783, 346787, 346789, 346799 | ||||
| Digər | |||||
| gorodazov.ru | |||||
| | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Azaq türk qalası – indiki Rostov vilayətində (Rusiya), Don çayı sahilində liman şəhəri kimi tanınan Azovdur. Şəhərin adı dənizin adı ilə əlaqədardır. Vaxtilə Skiflər bu dənizə Karqaluk, ərəblər Bəhrəl-Azov, türklər Assak, venesiya kolonizatorları Tana dənizi, yaxın çərkəzlər Azoğ, kalmıklar Uzak demişlər.1. Qıpçaq və bulqarlarda Azaq şəxs adına rast gəlinirdi. Məhz bu mənada dənizin tarixinin qıpçaq xanı Azaqın adı ilə bağlı olması və ya əksinə dənizin adının xanın adından doğması ehtimalı çox düşündürücüdür. Qara dənizin şimalında yerləşən qədim türk şəhəri Azaqdan 1067-ci ilə aid rus salnamələrində qıpçaq (türk) şəhəri kimi bəhs olunur. Övliya Çələbi "bu kədər şəhrinin" qalasının əvvəlcə balıq ovlamaq üçün nəzərdə tutulduğunu, get-gedə sağlam müdafiə qalası şəklinə düşdüyünü, indi gecə-gündüz kazaklarla və kalmık tatarları ilə şiddətli savaş etdiklərini göstərir. Artıq 13–14-cü əsrlərdə Azaq möhtəşəm Qızıl Orda şəhəridir. Çox əlverişli nöqtədə – Don çayı ağzına yaxın yerdə yerləşən Azaqdan Avropanın Çinə gedən böyük ticarət yolu keçirdi. Qızıl Orda ilə mübarizəyə qalxan Teymurləng 1395-ci ildə Toxtamış xanı məğlub edib, Azaqı dağıdır. 1400-cü ildə genuyalılar bu şəhəri ticarət mərkəzi kimi bərpa edib ona Tana adı verirlər. Çox keçmir ki, vəziyyət dəyişir; 1471-ci ildən ondan yenilməz türk qalası Azaq adı ilə tarix səhifələrində bəhs olunur. Hərbi qala kimi yenidən tikilən bu türk qalası 11 bürclü divarlarla kəmərlənmişdi. Fateh Sultan Məhəmməd vaxtilə "Azaq qalası İstanbulun kilididir" deyə onun böyük strateji əhəmiyyətini göstərmişdi. … Əsr zaman-zaman irəliləməkdə idi. 1552-ci ildə Kazan, 1556-cı ildə Noqay və Astarxan xanlıqlarını məğlub edib onlara son qoyan IV İoann (İvan Qroznı) beləliklə, Xəzər dənizinin şimalına sahib oldu. Bundan sonra Baltik və Qara dəniz istila hədəfinə çevriləcəkdi. Belə olan halda Qara dənizə yol Kerç boğazı ilə bağlanan Azaqa yiyələnməklə açıla bilərdi."Azaq rusların və kazakların Qara dənizə enmələrinə mane olan istehkam mövqeyində idi." 2. İndi Qara dəniz uğrunda mübarizələrdə Azaq dənizi və onun üzərindəki hərb qalalarını istila etmək başlıca vəzifə olaraq dururdu. Beləliklə, Rusiya və Türkiyə arasında sərhədlərə çevrilən, türk tarixçilərinin obrazlı olaraq bu həssas höqtəni "Osmanlı dövlətinin yumşaq qarnı"(Süleyman Kocabaş) adlandırdığı Azaq Rus dövlətini düşündürməkdə idi. Azaqa ilk dəfə yad ayağı dəyir; kazaklar 1605-ci ilin sonunda uğur qazanır, onlar qalanı 112 gün əllərində saxlaya bilirlər. Azaq qalasının hərbi komendantı Dost Mühəmməd paşanı əsir alıb Moskvaya çar Yalançı Dmitriyə gətirirlər.=3. 1637-ci ildə yenə savaşqan Don kazakları Kırımdakı daxili (Xan ailəsindəki qardaşlararası) münaqişələrdən istifadə edərək Azaqı tuturlar, lakin Rusiyadan gözlədikləri kömək gəlmədiyindən türklərin qarşısında dayana bilmədilər; 1642-ci ildə türklər Azaq qalasını geri aldılar. … Şimaldan qorxunc istilaların acı ruzigarı duyulmaqda idi. Pyotrla başlayan yeni qəsbkarlıq epoxasının fıttınaları yaxınlaşırdı. Qara dəniz 1693-cü ildən başlayaraq Pyotru ciddi olaraq maraqlandırmağa başlamışdı. Qara dənizinsə yolu Azaqdan keçirdi. Pyotr gəmi inşaasına girişir, bu iş onun zehnini elə qaplayır ki, hərb işini – gəmiçiliyi möhkəm əsaslarla qurmaq üçün bu işə maraq göstərən 250 nəfər həvəskar əyanlardan ibarət bir kompaniya ona qoşularaq xaricə üz tutur. Pyotr adını dəyişir ki, onu bu yad ölkələrdə tanımasınlar. Nəhayət, 1695-ci ildə 31 minlik qoşunla səfərə çıxıb Azaq qalasının altında dayanır. Pyotr birinci Azov səfərində (1695) qalanı ala bilmədi. Bu uğursuz səfərdən Moskvaya əliboş qayıtmırdı, onun qoşununun önündə apardığı əsir türkə baxmağa bütün ğəhər əhalisi yollara yığışmışdı. Düz bir il sonra, 3 iyun 1696-cı ildə Pyotr 64 minlik qüvvəsilə Azaq qalasını mühasirəyə aldı. Keçən ilki müharibədən sınıq düşən qalanın təmiri gecikmiş, qalanın bərpası başa çatmamışdı. Kırım xanlarının laqeydliyi özünü göstərdi: ərzaq çatışmazlığı da hiss olunurdu. Qalanın müdafiəsi də başdansovdu təşkil edilmişdi; nəzərə almaq lazımdır ki, 64 minlik rus gücünə qarşı qalada onu işğalçılardan qorumalı olacaq 4–5 yüz nəfərlik qüvvə var idi. Keçən ilki mətanətli qala indi aciz görkəmdə idi. Beləliklə, Pyotr ikinci səfərində Don və Ukrayna kazaklarının böyük köməyi ilə (habelə qoşuna cəlb edilmiş yaxşı atıcı olan başqurd və mişarlardan ibarət çoxminlik ayrıca ordu bu səfərdə iştirak edirdi) 1696-cı il iyunun 19-da Azaq qalasını aldı. Bu, Rusiyanın dəniz dövlətinə çevrilməsinin başlanğıcı oldu. Azaq dənizinə və böyük sulara – Qara dənizə çıxmaq istəyən Pyotrun yolları açıq idi. "Azaq qalasının düşməsi İstanbulda böyük həyəcan yaratdı. Qalanı vaxtında təmir etməyənlər və imdada yetməyənlər edam edildilər… Azaqın itirilməsi ilə Osmanlı dövlətinin Qara dəniz üzərində olan mütləq hakimiyyəti yara aldı.=4. Azaq boyu məntəqələrin, o cümlədən Azaq şəhərinin dərhal xristianlaşdırılmasına başlanılır. Yenicə istila olunan Azaqdan gələn 21 avqust 1696-cı ilə dair ilk poçt xəbərindən aydın olur: qaladakı məsciddən "Bojiya poxvala prisvyataya Boqoroditsı" kilsəsi, yenə digər məsciddən "Verxovnik apostol Petra i Pavla" kilsəsi tikilir.(bax: Zapiski İvana Afanasyeviç Jelyabujskoqo) Azaq sonra 1711-ci ildə Pyotrun həmin ildəki müharibədə məğlubiyyətindən sonra Türkiyəyə qaytarılmışdısa da 1774-cü ildə birdəfəlik Rusiyaya keçmişdir. Bu vaxtdan dəniz kimi şəhərin də Azaq adı dəyişdirilərək Azov adlanmışdı.
Coğrafiyası və iqlimi
Əhalisi
İqtisadiyyatı
Şəkilləri
İstinadlar
Mənbə
- Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009
- Энциклопедический Словарь т.1, с.234.
- İslam Ansiklopedisi, 4 c., İstanbul, s.300
- Скрынников Р.Г. Самозванцы в России, М., Наука, 1987, с.170
- Süleyman Kocabaş. Çarlık Rusiyasının Azaq denizi mücadelesi, TD Tarih dergisi,1992, № 66, s.33.
Xarici keçidlər
- Unofficial website of Azov
- Pictures of Azov [ölü keçid]
 | Rusiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Şəhər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Azov deqiqlesdirme Azov ya da Azaq tatar Azaq basq Aҙau Aҙaҡ turk Azak rusca kohne adi Azak Azak Rusiya Federasiyasinda yerlesen seher Rostov vilayetine daxildirAzovAzovBayraq d Gerb d 47 06 sm e 39 25 s u Olke RusiyaTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1067Sahesi 66 km Merkezin hundurluyu 40 mSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 80 428 nef 2020 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 7 86342Poct indeksi 346780 346783 346787 346789 346799Digergorodazov ruXeriteni goster gizle Azov Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiAzaq turk qalasi indiki Rostov vilayetinde Rusiya Don cayi sahilinde liman seheri kimi taninan Azovdur Seherin adi denizin adi ile elaqedardir Vaxtile Skifler bu denize Karqaluk erebler Behrel Azov turkler Assak venesiya kolonizatorlari Tana denizi yaxin cerkezler Azog kalmiklar Uzak demisler 1 Qipcaq ve bulqarlarda Azaq sexs adina rast gelinirdi Mehz bu menada denizin tarixinin qipcaq xani Azaqin adi ile bagli olmasi ve ya eksine denizin adinin xanin adindan dogmasi ehtimali cox dusundurucudur Qara denizin simalinda yerlesen qedim turk seheri Azaqdan 1067 ci ile aid rus salnamelerinde qipcaq turk seheri kimi behs olunur Ovliya Celebi bu keder sehrinin qalasinin evvelce baliq ovlamaq ucun nezerde tutuldugunu get gede saglam mudafie qalasi sekline dusduyunu indi gece gunduz kazaklarla ve kalmik tatarlari ile siddetli savas etdiklerini gosterir Artiq 13 14 cu esrlerde Azaq mohtesem Qizil Orda seheridir Cox elverisli noqtede Don cayi agzina yaxin yerde yerlesen Azaqdan Avropanin Cine geden boyuk ticaret yolu kecirdi Qizil Orda ile mubarizeye qalxan Teymurleng 1395 ci ilde Toxtamis xani meglub edib Azaqi dagidir 1400 cu ilde genuyalilar bu seheri ticaret merkezi kimi berpa edib ona Tana adi verirler Cox kecmir ki veziyyet deyisir 1471 ci ilden ondan yenilmez turk qalasi Azaq adi ile tarix sehifelerinde behs olunur Herbi qala kimi yeniden tikilen bu turk qalasi 11 burclu divarlarla kemerlenmisdi Fateh Sultan Mehemmed vaxtile Azaq qalasi Istanbulun kilididir deye onun boyuk strateji ehemiyyetini gostermisdi Esr zaman zaman irelilemekde idi 1552 ci ilde Kazan 1556 ci ilde Noqay ve Astarxan xanliqlarini meglub edib onlara son qoyan IV Ioann Ivan Qrozni belelikle Xezer denizinin simalina sahib oldu Bundan sonra Baltik ve Qara deniz istila hedefine cevrilecekdi Bele olan halda Qara denize yol Kerc bogazi ile baglanan Azaqa yiyelenmekle acila bilerdi Azaq ruslarin ve kazaklarin Qara denize enmelerine mane olan istehkam movqeyinde idi 2 Indi Qara deniz ugrunda mubarizelerde Azaq denizi ve onun uzerindeki herb qalalarini istila etmek baslica vezife olaraq dururdu Belelikle Rusiya ve Turkiye arasinda serhedlere cevrilen turk tarixcilerinin obrazli olaraq bu hessas hoqteni Osmanli dovletinin yumsaq qarni Suleyman Kocabas adlandirdigi Azaq Rus dovletini dusundurmekde idi Azaqa ilk defe yad ayagi deyir kazaklar 1605 ci ilin sonunda ugur qazanir onlar qalani 112 gun ellerinde saxlaya bilirler Azaq qalasinin herbi komendanti Dost Muhemmed pasani esir alib Moskvaya car Yalanci Dmitriye getirirler 3 1637 ci ilde yene savasqan Don kazaklari Kirimdaki daxili Xan ailesindeki qardaslararasi munaqiselerden istifade ederek Azaqi tuturlar lakin Rusiyadan gozledikleri komek gelmediyinden turklerin qarsisinda dayana bilmediler 1642 ci ilde turkler Azaq qalasini geri aldilar Simaldan qorxunc istilalarin aci ruzigari duyulmaqda idi Pyotrla baslayan yeni qesbkarliq epoxasinin fittinalari yaxinlasirdi Qara deniz 1693 cu ilden baslayaraq Pyotru ciddi olaraq maraqlandirmaga baslamisdi Qara denizinse yolu Azaqdan kecirdi Pyotr gemi insaasina girisir bu is onun zehnini ele qaplayir ki herb isini gemiciliyi mohkem esaslarla qurmaq ucun bu ise maraq gosteren 250 nefer heveskar eyanlardan ibaret bir kompaniya ona qosularaq xarice uz tutur Pyotr adini deyisir ki onu bu yad olkelerde tanimasinlar Nehayet 1695 ci ilde 31 minlik qosunla sefere cixib Azaq qalasinin altinda dayanir Pyotr birinci Azov seferinde 1695 qalani ala bilmedi Bu ugursuz seferden Moskvaya elibos qayitmirdi onun qosununun onunde apardigi esir turke baxmaga butun geher ehalisi yollara yigismisdi Duz bir il sonra 3 iyun 1696 ci ilde Pyotr 64 minlik quvvesile Azaq qalasini muhasireye aldi Kecen ilki muharibeden siniq dusen qalanin temiri gecikmis qalanin berpasi basa catmamisdi Kirim xanlarinin laqeydliyi ozunu gosterdi erzaq catismazligi da hiss olunurdu Qalanin mudafiesi de basdansovdu teskil edilmisdi nezere almaq lazimdir ki 64 minlik rus gucune qarsi qalada onu isgalcilardan qorumali olacaq 4 5 yuz neferlik quvve var idi Kecen ilki metanetli qala indi aciz gorkemde idi Belelikle Pyotr ikinci seferinde Don ve Ukrayna kazaklarinin boyuk komeyi ile habele qosuna celb edilmis yaxsi atici olan basqurd ve misarlardan ibaret coxminlik ayrica ordu bu seferde istirak edirdi 1696 ci il iyunun 19 da Azaq qalasini aldi Bu Rusiyanin deniz dovletine cevrilmesinin baslangici oldu Azaq denizine ve boyuk sulara Qara denize cixmaq isteyen Pyotrun yollari aciq idi Azaq qalasinin dusmesi Istanbulda boyuk heyecan yaratdi Qalani vaxtinda temir etmeyenler ve imdada yetmeyenler edam edildiler Azaqin itirilmesi ile Osmanli dovletinin Qara deniz uzerinde olan mutleq hakimiyyeti yara aldi 4 Azaq boyu menteqelerin o cumleden Azaq seherinin derhal xristianlasdirilmasina baslanilir Yenice istila olunan Azaqdan gelen 21 avqust 1696 ci ile dair ilk poct xeberinden aydin olur qaladaki mescidden Bojiya poxvala prisvyataya Boqoroditsi kilsesi yene diger mescidden Verxovnik apostol Petra i Pavla kilsesi tikilir bax Zapiski Ivana Afanasyevic Jelyabujskoqo Azaq sonra 1711 ci ilde Pyotrun hemin ildeki muharibede meglubiyyetinden sonra Turkiyeye qaytarilmisdisa da 1774 cu ilde birdefelik Rusiyaya kecmisdir Bu vaxtdan deniz kimi seherin de Azaq adi deyisdirilerek Azov adlanmisdi Cografiyasi ve iqlimiEhalisiIqtisadiyyatiSekilleriIstinadlarMenbeMinaxanim Tekleli Turk kitabi Unudulan tarix Deyisdirilen adlar Baki Nurlar 2009 Enciklopedicheskij Slovar t 1 s 234 Islam Ansiklopedisi 4 c Istanbul s 300 Skrynnikov R G Samozvancy v Rossii M Nauka 1987 s 170 Suleyman Kocabas Carlik Rusiyasinin Azaq denizi mucadelesi TD Tarih dergisi 1992 66 s 33 Xarici kecidlerUnofficial website of Azov Pictures of Azov olu kecid Rusiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Seher ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin