Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Azadıstan (fars. آزادیستان) — Cənubi Azərbaycanda Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin liderliyi ilə 3 ay (23 iyun — 14 sentyabr 1920-ci il) müstəqil olan qısa ömürlü dövlət.
| Tarixi dövlət | |||
| Azadıstan | |||
|---|---|---|---|
| fars. آزادستان | |||
| |||
| | |||
| Paytaxt | Təbriz | ||
| Ən böyük şəhər | Ərdəbil | ||
| Dilləri | Azərbaycan dili, fars dili | ||
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan dili və Fars dili | ||
| Dövlət dini | islam | ||
| Mərkəzi Komitənin sədri | |||
| • 1920 | Şeyx Məhəmməd Xiyabani | ||
| Davamiyyət | |||
| → | |||
Tarix
Güney Azərbaycan Demokrat Firqəsi açıq fəaliyyətə 1917-ci ildə başlamış, həmin il aprelin 9-da "Təcəddüd" qəzetinin ilk sayı nəşr edilmişdir.
Birinci dünya müharibəsində İran torpaqlarını işğal edən Osmanlı ordusu Təbriz və Urmiya şəhərlərini tutur. Osmanlı ordusunun Azərbaycan bölgəsini işğal etməsinin əleyhinə çıxan Şeyx Məhəmməd Xiyabani və yoldaşları həbs edilir və qoşunlar Təbrizi tərk etdikdə onları da özləri ilə aparırlar. noyabr 1918-ci ildə Osmanlı ordusunun geri çəkilməsindən sonra Xiyabani İrana qayıtmış və fəaliyyətini yenidən canlandırmışdır.
1920-ci ilin may ayında Təbrizdə Demokrat Firqəsinin rəhbərliyi ilə böyük mitinq təşkil edildi. Mitinqdə imperialistlərin və İran irticaçı qüvvələrinin əleyhinə mübarizəni daha da gücləndirməyə çağırışlar səsləndirildi. Mitinq iştirakçıları təklif etdilər ki, Azərbaycan bütün İran tarixi boyu həmişə azadlıq uğrunda qabaqcıl olmuşdur. Bu səbəbdən də onun Azərbaycan əyaləti yerinə "Azadistan" (azadlıq ölkəsi) adlanması daha düzgündür. və təklif iştrakçılar tərəfindən qəbul edildi.
Bu mitinqdən sonra qiyam hərəkatı Azərbaycanın digər şəhərlərinə, Zəncan, Marağa, Miyana, Əhər, Xoy və daha sonra Ərdəbilə də yayıldı. 1920-ci il 22 iyunda Azərbaycan Demokrat Firqəsi ümumi səslə milli hökumətin qurulması haqqında qərar qəbul etdi və Şeyx Məhəmməd Xiyabani milli hökumətin sədri seçildi. 1920-ci il iyunun 22-də hökumət başçısı kimi Xiyabani Alaqapıya köçdü. Bu, Güney Azərbaycan tarixində yaranmış ilk demokratik milli hökumət idi. "Azərbaycan" sözü yerinə bütün lövhələrdə, dövlət vərəqələrində "Azadistan əyaləti" yazıldı. Xiyabaninin əleyhinə olan bir sıra şəxslər, o cümlədən doktor Zeynalabdin xan, Mirzə Bağır Təliə, Hüseynağa Fişəngçi ("Təbriz" qəzetinin redaktoru), Sultanzadə və başqaları qiyam əleyhinə fəaliyyətə başlayıb, gizlincə Eynüddövlənin yanına gedirdilər. Digər bir dəstə isə alman "Kart Vispço" təşkilatının əlaltısı, "Klidi-nicat" qəzetinin redaktoru Q. Rzazadənin rəhbərliyi ilə Sosial-demokrat Partiyası ünvanı altında Azərbaycan Demokrat Partiyası əleyhinə fəaliyyət göstərməyə başladı. Təbrizin vəziyyətini öyrənmək üçün buraya gəlmiş İngiltərə siyasi idarə rəisi Xiyabani ilə görüşərək onunla söhbətləşmiş və Azərbaycanın tələblərinin nə olduğunu soruşmuşdur. Xiyabani demişdir: "Azərbaycan İranın ayrılmaz əyalətidir. Azərbaycan əhalisi öz qanları bahasına aldıqları konstitusiyanın icrasını və əməldə məşturə rejimini qoruyub, bütün ölkədə islahat aparılmasını istəyir".
Xiyabani milli hökumətin rəhbəri kimi Təbrizdə bir çox islahatlar aparmağa başladı. O cümlədən: jandarm təşkilatını genişləndirərək, öz başçılığı ilə Milli Qvardiya yaratdı. Məşhur azərbaycanlı maarifpərvər Əbülqasım Füyuzatı maarif rəisi təyin etdi. "Məhəmmədiyyə" və "Hikmət" adlı iki qadın məktəbi açdı. Məktəblərdə təhsilin Azərbaycan dilində keçilməsinə göstəriş verdi. Bakıdan "İttihadiyyeyi-iraniyan" məktəbindən bir neçə müəllim çağırdı. Məktəblərdə fars dilni Azərbaycan dilində öyrənməyə göstəriş verdi. Tehrandan göndərilmiş maliyyə rəisi və hakim müavini Tehrana qaytarılıb, yeni şəxslər təyin edildi. Xiyabani əyalətdə əmin-amanlığın bərpa edilməsinə çox əhəmiyyət verirdi. Təbrizə gələn xaricilər Xiyabani milli hökumətin başçısı olduğu zaman əyalətdəki yüksək dərəcədə olan əmin-amanlıq haqqında danışırdılar. Bütün idarə işləri, nəşriyyat, mitinqlər və çıxışlar türk dilində aparılırdı.
Müxbirüssəltənə qiyam və qiyamçıları məhv etmək üçün Təbriz Milli Qvardiyasının rəisi Bağır xan Salarimillinin oğlu Mirzə Hüseyn xan Haşimini (sərtib Haşimi) və Təbriz kazak rəisini razı etdikdən sonra Alaqapıya hücum etməyi əmr etmişdir. Dörd gün davam edən qarşıdurmadan sonra "Azadistan" hökuməti ləğv edilmişdir. Xiyabani 14 sentyabr 1920-ci ildə öldürülmüşdür.
İstinadlar
- "ВОСТОЧНЫЙ АЗЕРБАЙДЖАН". 2009-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-25.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqale qisa omurlu dovlet haqqindadir Qezet ucun baxin Azadistan qezet Azadistan fars آزادیستان Cenubi Azerbaycanda Seyx Mehemmed Xiyabaninin liderliyi ile 3 ay 23 iyun 14 sentyabr 1920 ci il musteqil olan qisa omurlu dovlet Tarixi dovletAzadistanfars آزادستان Bayraqaprel 1920 13 sentyabr 1920Paytaxt TebrizEn boyuk seher ErdebilDilleri Azerbaycan dili fars diliResmi dilleri Azerbaycan dili ve Fars diliDovlet dini islamMerkezi Komitenin sedri 1920 Seyx Mehemmed XiyabaniDavamiyyetQacar dovleti TarixGuney Azerbaycan Demokrat Firqesi aciq fealiyyete 1917 ci ilde baslamis hemin il aprelin 9 da Teceddud qezetinin ilk sayi nesr edilmisdir Birinci dunya muharibesinde Iran torpaqlarini isgal eden Osmanli ordusu Tebriz ve Urmiya seherlerini tutur Osmanli ordusunun Azerbaycan bolgesini isgal etmesinin eleyhine cixan Seyx Mehemmed Xiyabani ve yoldaslari hebs edilir ve qosunlar Tebrizi terk etdikde onlari da ozleri ile aparirlar noyabr 1918 ci ilde Osmanli ordusunun geri cekilmesinden sonra Xiyabani Irana qayitmis ve fealiyyetini yeniden canlandirmisdir 1920 ci ilin may ayinda Tebrizde Demokrat Firqesinin rehberliyi ile boyuk mitinq teskil edildi Mitinqde imperialistlerin ve Iran irticaci quvvelerinin eleyhine mubarizeni daha da guclendirmeye cagirislar seslendirildi Mitinq istirakcilari teklif etdiler ki Azerbaycan butun Iran tarixi boyu hemise azadliq ugrunda qabaqcil olmusdur Bu sebebden de onun Azerbaycan eyaleti yerine Azadistan azadliq olkesi adlanmasi daha duzgundur ve teklif istrakcilar terefinden qebul edildi Seyx Mehemmed Xiyabani Bu mitinqden sonra qiyam herekati Azerbaycanin diger seherlerine Zencan Maraga Miyana Eher Xoy ve daha sonra Erdebile de yayildi 1920 ci il 22 iyunda Azerbaycan Demokrat Firqesi umumi sesle milli hokumetin qurulmasi haqqinda qerar qebul etdi ve Seyx Mehemmed Xiyabani milli hokumetin sedri secildi 1920 ci il iyunun 22 de hokumet bascisi kimi Xiyabani Alaqapiya kocdu Bu Guney Azerbaycan tarixinde yaranmis ilk demokratik milli hokumet idi Azerbaycan sozu yerine butun lovhelerde dovlet vereqelerinde Azadistan eyaleti yazildi Xiyabaninin eleyhine olan bir sira sexsler o cumleden doktor Zeynalabdin xan Mirze Bagir Telie Huseynaga Fisengci Tebriz qezetinin redaktoru Sultanzade ve basqalari qiyam eleyhine fealiyyete baslayib gizlince Eynuddovlenin yanina gedirdiler Diger bir deste ise alman Kart Vispco teskilatinin elaltisi Klidi nicat qezetinin redaktoru Q Rzazadenin rehberliyi ile Sosial demokrat Partiyasi unvani altinda Azerbaycan Demokrat Partiyasi eleyhine fealiyyet gostermeye basladi Tebrizin veziyyetini oyrenmek ucun buraya gelmis Ingiltere siyasi idare reisi Xiyabani ile goruserek onunla sohbetlesmis ve Azerbaycanin teleblerinin ne oldugunu sorusmusdur Xiyabani demisdir Azerbaycan Iranin ayrilmaz eyaletidir Azerbaycan ehalisi oz qanlari bahasina aldiqlari konstitusiyanin icrasini ve emelde mesture rejimini qoruyub butun olkede islahat aparilmasini isteyir Xiyabani milli hokumetin rehberi kimi Tebrizde bir cox islahatlar aparmaga basladi O cumleden jandarm teskilatini genislendirerek oz basciligi ile Milli Qvardiya yaratdi Meshur azerbaycanli maarifperver Ebulqasim Fuyuzati maarif reisi teyin etdi Mehemmediyye ve Hikmet adli iki qadin mektebi acdi Mekteblerde tehsilin Azerbaycan dilinde kecilmesine gosteris verdi Bakidan Ittihadiyyeyi iraniyan mektebinden bir nece muellim cagirdi Mekteblerde fars dilni Azerbaycan dilinde oyrenmeye gosteris verdi Tehrandan gonderilmis maliyye reisi ve hakim muavini Tehrana qaytarilib yeni sexsler teyin edildi Xiyabani eyaletde emin amanligin berpa edilmesine cox ehemiyyet verirdi Tebrize gelen xariciler Xiyabani milli hokumetin bascisi oldugu zaman eyaletdeki yuksek derecede olan emin amanliq haqqinda danisirdilar Butun idare isleri nesriyyat mitinqler ve cixislar turk dilinde aparilirdi Muxbirusseltene qiyam ve qiyamcilari mehv etmek ucun Tebriz Milli Qvardiyasinin reisi Bagir xan Salarimillinin oglu Mirze Huseyn xan Hasimini sertib Hasimi ve Tebriz kazak reisini razi etdikden sonra Alaqapiya hucum etmeyi emr etmisdir Dord gun davam eden qarsidurmadan sonra Azadistan hokumeti legv edilmisdir Xiyabani 14 sentyabr 1920 ci ilde oldurulmusdur Istinadlar VOSTOChNYJ AZERBAJDZhAN 2009 12 05 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 25