Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti əhalisi – 1918–1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əhalisi. Həmin dövrdə Azərbaycan Respublikasının mübahisəsiz ərazisində (97,3 min km2) yaşayan əhalinin ümumi sayı 2.861.862 nəfərə bərabər idi, yəni hər km2-ə 29,4 nəfər düşürdü. Müsəlmanlar (əsasən, Azərbaycan türkləri) əhalinin 68,2 %, ermənilər 21,4 %, gürcülər 0,6 %, ruslar 7,5 %, digər xalqların nümayəndələri isə 2,3 %-ni təşkil edirdi. Yuxarıda verilən rəqəmlərə əsasən, 1916-cı ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bütün ərazisində (113,9 min km2) əhalinin ümumi sayı 3,3 milyondan çox idi. Azərbaycan xalqı 1916-cı ildən sonrakı dövr ərzində də ermənilərin həyata keçirdiyi kütləvi soyqırımlar və etnik təmizləmələr nəticəsində ağır demoqrafik sarsıntılar keçirmiş, sayca azalmışdı. Hesablamalar göstərir ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əhalisi 1920-ci ilin aprel işğalı ərəfəsində azalaraq təqribən 2,6 milyon nəfərə enmişdi.
Arxaplan
Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrindən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasınadək olan dövrdə Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazın türk müsəlman əhalisinə qarşı yeritdiyi ayrı-seçkilik siyasəti, deportasiyalar və soyqırımları nəticəsində Şimali Azərbaycan əhalisinin etnik tərkibi, sayı və yerləşməsi məqsədyönlü şəkildə dəyişdirildi, burada yaşayan azərbaycanlıların sayı xeyli azaldı. Rusiya işğalından sonra ermənilərin müxtəlif ölkələrdən kütləvi şəkildə Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi etnik-siyasi vəziyyətə ciddi təsir göstərmiş, azərbaycanlıların ata-baba torpaqlarından deportasiyası həyata keçirilmişdir. Çar hökumətinin himayəsi və hərtərəfli köməyi ilə ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara qarşı defələrlə soyqırımları törədilmişdi. Eyni zamanda, dövrün demoqrafiya-statistika qaynaqlarında da azərbaycanlılara dair məlumatlar qəsdən təhrif edilirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, əvvəlki tarixi dövrlərdə olduğu kimi, XIX-XX əsrin əvvəllərində, o cümlədən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə də azərbyancanlılar Qafqazda yenə əsas etnik amil olaraq qalmışdı.
Say və etnik tərkib
Əlimərdan bəy Topçubaşovun Antanta dövlətlərinin İstanbuldakı nümayəndələrinə təqdim etdiyi xüsusi memorandumda (1918, noyabr) Cənubi Qafqazın 237.055 km2-lik ərazisində 7.667.370 nəfərin yaşadığı qeyd olunurdu ki, onların da etnik tərkibi belə idi: 3.306.000 (43,1 %) müsəlman, 1.786.000 (23,3 %) erməni, 1.641.000 (21,4 %) gürcü. Həmin sənədə əsasən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisində 2.353.000 nəfər yaşayırdı ki, bu da Cənubi Qafqaz əhalisinin 30,7%-nə bərabər idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin Paris Sülh Konfransına təqdim etdiyi sənədlərə görə isə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin həqiqi hakimiyyəti altında olan ərazi Qafqaz (Cənubi) ərazisinin 38 %-ni, Azərbaycan hakimiyyətinin yayıldığı ərazilərlə birlikdə isə 60,7 % ni əhatə etdiyi bildirilirdi. Göstərilən sənədlərdə məhz həmin ərazi müvafiq olaraq Cənubi Qafqazın əhalisi də hesablanmışdı. Paris Sülh Konfransına təqdim olunmuş sənədlərə əsasən, ümumiyyətlə, Cənubi Qafqazın əhalisi 8.081.668 nəfərdən ibarət idi. Onların 4.617.671 nəfəri (57,1 %) Azərbaycanda yaşayırdı. Azərbaycan əhalisinin 75,4 %-ni (3.481.889 nəfər) azərbaycanlılar, 17,2 %-ni (795.312 nəfər) ermənilər, 0,6 %-ni (26.585 nəfər) gürcülər, 6,7 %-ni (310.885 nəfər) başqa xalqların nümayəndələri təşkil edirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ölkə əhalisinin sayı və etnik tərkibinin müəyyənləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi.
1920-ci ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının (86,6 min 2) əhalisi 1.952.000 nəfər idi. Bu fakt əsas götürülərsə, həmin dövrdə keçmiş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mübahisəsiz ərazisində təxminən 2.189.250 nəfər əhali yaşayırdı. Bu rəqəm 1916-cı ilin əvvəlinə olan vəziyyətlə müqayisə edildikdə aydın olur ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu ərəfəsində onun mübahisəsiz ərazisində yaşayan əhali 700 min nəfərədək azalmışdı. Birinci dünya müharibəsi (1914–18) dövründə Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş soyqırımlarının nəticələri belə idi.
Cədvəl
| Ərazi | Müsəlmanlar | Ermənilər | Gürcülər | Ruslar | Başqaları | Ümumi | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bakı quberniyası (şəhər əhalisi) | 47.866 | 66,2 | 5.663 | 7,8 | — | 3.788 | 5,2 | 15.192 | 2,1 | 72.509 | |
| Bakı quberniyası (kənd əhalisi) | 693.391 | 86,4 | 37.258 | 4,6 | 30 | 0 | 68.847 | 8,5 | 3.711 | 0,5 | 803.237 |
| Bütün Bakı quberniyası (şəhər rəisliyi daxil olmadan) | 741.257 | 85,0 | 42.921 | 4,9 | 30 | 0 | 72.635 | 8,1 | 18.903 | 2,0 | 875.746 |
| Bakı şəhər rəisliyi | 198.391 | 48,8 | 77.166 | 19,0 | 8.974 | 2,2 | 104.599 | 26,0 | 16.699 | 4,0 | 405.829 |
| Bütün Bakı quberniyası (şəhər rəisliyi ilə birlikdə) | 939.648 | 73,5 | 120.087 | 9,3 | 9.004 | 0,7 | 177.234 | 13,8 | 35.602 | 2,7 | 1.281.575 |
| Bütün Gəncə quberniyası | 797.880 | 62,5 | 418.859 | 32,9 | 1.030 | 0,1 | 36.777 | 2,9 | 20.585 | 1,6 | 1.275.131 |
| Bütün Zaqatala mahalı | 85.136 | 91,84 | 2.530 | 2,73 | 4.664 | 5,03 | 326 | 0,35 | 42 | 0,05 | 92.698 |
| İrəvan quberniyasının bir hissəsi | 129.586 | 61,0 | 80.530 | 38,0 | 96 | 0,04 | 593 | 0,24 | 1.653 | 0,72 | 212.458 |
| Bütün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti üzrə, cəmi | 1.952.250 | 68,2 | 622.006 | 21,4 | 14.794 | 0,6 | 214.930 | 7,5 | 57.882 | 2,3 | 2.861.8621 |
Qeydlər
- ^ Qafqaz təqviminin 1917 il buraxılışının məlumatları əsasında tərtib edilmişdir.
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). Lider nəşriyyat. 2004. 440. 13 October 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 may 2018.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ehalisi 1918 1920 ci illerde movcud olmus Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin ehalisi Hemin dovrde Azerbaycan Respublikasinin mubahisesiz erazisinde 97 3 min km2 yasayan ehalinin umumi sayi 2 861 862 nefere beraber idi yeni her km2 e 29 4 nefer dusurdu Muselmanlar esasen Azerbaycan turkleri ehalinin 68 2 ermeniler 21 4 gurculer 0 6 ruslar 7 5 diger xalqlarin numayendeleri ise 2 3 ni teskil edirdi Yuxarida verilen reqemlere esasen 1916 ci ilde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin butun erazisinde 113 9 min km2 ehalinin umumi sayi 3 3 milyondan cox idi Azerbaycan xalqi 1916 ci ilden sonraki dovr erzinde de ermenilerin heyata kecirdiyi kutlevi soyqirimlar ve etnik temizlemeler neticesinde agir demoqrafik sarsintilar kecirmis sayca azalmisdi Hesablamalar gosterir ki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin ehalisi 1920 ci ilin aprel isgali erefesinde azalaraq teqriben 2 6 milyon nefere enmisdi Arxaplan1918 ci ilde Bakini terk eden muhacirler Gulustan 1813 ve Turkmencay 1828 muqavilelerinden Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin yaranmasinadek olan dovrde Rusiya imperiyasinin Cenubi Qafqazin turk muselman ehalisine qarsi yeritdiyi ayri seckilik siyaseti deportasiyalar ve soyqirimlari neticesinde Simali Azerbaycan ehalisinin etnik terkibi sayi ve yerlesmesi meqsedyonlu sekilde deyisdirildi burada yasayan azerbaycanlilarin sayi xeyli azaldi Rusiya isgalindan sonra ermenilerin muxtelif olkelerden kutlevi sekilde Simali Azerbaycan torpaqlarina kocurulmesi etnik siyasi veziyyete ciddi tesir gostermis azerbaycanlilarin ata baba torpaqlarindan deportasiyasi heyata kecirilmisdir Car hokumetinin himayesi ve herterefli komeyi ile ermeniler terefinden azerbaycanlilara qarsi defelerle soyqirimlari toredilmisdi Eyni zamanda dovrun demoqrafiya statistika qaynaqlarinda da azerbaycanlilara dair melumatlar qesden tehrif edilirdi Butun bunlara baxmayaraq evvelki tarixi dovrlerde oldugu kimi XIX XX esrin evvellerinde o cumleden Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde de azerbyancanlilar Qafqazda yene esas etnik amil olaraq qalmisdi Say ve etnik terkibElimerdan bey Topcubasovun Antanta dovletlerinin Istanbuldaki numayendelerine teqdim etdiyi xususi memorandumda 1918 noyabr Cenubi Qafqazin 237 055 km2 lik erazisinde 7 667 370 neferin yasadigi qeyd olunurdu ki onlarin da etnik terkibi bele idi 3 306 000 43 1 muselman 1 786 000 23 3 ermeni 1 641 000 21 4 gurcu Hemin senede esasen Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti erazisinde 2 353 000 nefer yasayirdi ki bu da Cenubi Qafqaz ehalisinin 30 7 ne beraber idi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin Paris Sulh Konfransina teqdim etdiyi senedlere gore ise Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin heqiqi hakimiyyeti altinda olan erazi Qafqaz Cenubi erazisinin 38 ni Azerbaycan hakimiyyetinin yayildigi erazilerle birlikde ise 60 7 ni ehate etdiyi bildirilirdi Gosterilen senedlerde mehz hemin erazi muvafiq olaraq Cenubi Qafqazin ehalisi de hesablanmisdi Paris Sulh Konfransina teqdim olunmus senedlere esasen umumiyyetle Cenubi Qafqazin ehalisi 8 081 668 neferden ibaret idi Onlarin 4 617 671 neferi 57 1 Azerbaycanda yasayirdi Azerbaycan ehalisinin 75 4 ni 3 481 889 nefer azerbaycanlilar 17 2 ni 795 312 nefer ermeniler 0 6 ni 26 585 nefer gurculer 6 7 ni 310 885 nefer basqa xalqlarin numayendeleri teskil edirdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumeti olke ehalisinin sayi ve etnik terkibinin mueyyenlesdirilmesine xususi diqqet yetirirdi 1920 ci ilde Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasinin 86 6 min 2 ehalisi 1 952 000 nefer idi Bu fakt esas goturulerse hemin dovrde kecmis Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin mubahisesiz erazisinde texminen 2 189 250 nefer ehali yasayirdi Bu reqem 1916 ci ilin evveline olan veziyyetle muqayise edildikde aydin olur ki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin suqutu erefesinde onun mubahisesiz erazisinde yasayan ehali 700 min neferedek azalmisdi Birinci dunya muharibesi 1914 18 dovrunde Azerbaycan xalqina qarsi toredilmis soyqirimlarinin neticeleri bele idi CedvelErazi Muselmanlar Ermeniler Gurculer Ruslar Basqalari UmumiMutleq say Mutleq say Mutleq say Mutleq say Mutleq say Baki quberniyasi seher ehalisi 47 866 66 2 5 663 7 8 3 788 5 2 15 192 2 1 72 509Baki quberniyasi kend ehalisi 693 391 86 4 37 258 4 6 30 0 68 847 8 5 3 711 0 5 803 237Butun Baki quberniyasi seher reisliyi daxil olmadan 741 257 85 0 42 921 4 9 30 0 72 635 8 1 18 903 2 0 875 746Baki seher reisliyi 198 391 48 8 77 166 19 0 8 974 2 2 104 599 26 0 16 699 4 0 405 829Butun Baki quberniyasi seher reisliyi ile birlikde 939 648 73 5 120 087 9 3 9 004 0 7 177 234 13 8 35 602 2 7 1 281 575Butun Gence quberniyasi 797 880 62 5 418 859 32 9 1 030 0 1 36 777 2 9 20 585 1 6 1 275 131Butun Zaqatala mahali 85 136 91 84 2 530 2 73 4 664 5 03 326 0 35 42 0 05 92 698Irevan quberniyasinin bir hissesi 129 586 61 0 80 530 38 0 96 0 04 593 0 24 1 653 0 72 212 458Butun Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti uzre cemi 1 952 250 68 2 622 006 21 4 14 794 0 6 214 930 7 5 57 882 2 3 2 861 8621Qeydler Qafqaz teqviminin 1917 il buraxilisinin melumatlari esasinda tertib edilmisdir IstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi PDF Lider nesriyyat 2004 440 13 October 2020 tarixinde PDF Istifade tarixi 8 may 2018