Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azər Əlibala oğlu Qasımov — , AMEA akad. Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun “” laboratoriyası müdiri, , professor.
| Azər Qasımov | |
|---|---|
| Azər Əlibala oğlu Qasımov | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ |
| Vətəndaşlığı |  SSRİ→ Azərbaycan |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Elm sahəsi | kimya |
| Elmi dərəcəsi | |
| Elmi adı | professor |
| İş yeri | AMEA Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu |
| Təhsili | Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutu (indiki Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası) |
Ümumi məlumatlar
Azər Əlibala oğlu Qasımov 1942-ci il fevralın 17-də Bakıda ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1950-60-cı illərdə Bakı şəhəri təhsil almışdır. 1960-cı ildə daxil olmuş və 1965-ci ali təhsilini başa vurmuşdur. İnstitutu bitirdikdən sonra A.Ə.Qasımov 1965-1968-ci illərdə Yeni Bakı Neftayırma zavodunda mühəndis vəzifəsində çalışmışdır. 1968-1972-ci illərdə təhsilini Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun aspiranturasında davam etdirmişdir. Aspiranturanı bitirdikdən sonra həmin institutun “Neft-kimya proseslərinin texnologiyası” laboratoriyasında müxtəlif vəzifələrdə çalışmışdır. 1988-ci ildən həmin laboratoriyaya rəhbər təyin edilmişdir. A.Ə.Qasımov hal-hazırda həmin laboratoriyanın müdiri vəzifəsində çalışır. 1973-cü ildə “Xrom-kalsium-nikel-fosfor katalizatoru əsasında n-butenlərin dehidrogenləşməsində oksigenin seksiyalı verilməsi prosesinin tədqiq və texnologiyasının öyrənilməsi” mövzusunda namizədlik, 30 sentyabr 1983-ci ildə isə “Neftin kimyası və neft-kimyəvi sintez” ixtisası üzrə böyük elmi işçi adına (Moskva şəh.) layiq görülmüşdür. A.Ə.Qasımov 1991-ci ildə “C9H20-C14H30 və izoamilenlərin oksid katalizatorlarında dehidrogenləşməsi” mövzusunda “Kimyəvi kinetika və kataliz” ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 2009-cu ildə isə “Neft-kimya” ixtisası üzrə professor adına layiq görülmüşdür.
Elmi nailiyyətləri
C3-C5 olefin və parafin karbohidrogenlərinin dehidrogenləşməsi və olefin tərkibli qazların tərkibində olan karbohidrogenlərin çevrilməsi prosesi, katalitik krekinq qazları əsasında benzinlərə yüksəkoktanlı komponenetlərin alınması, H2O-nun çevrilməsindən hidrogenin, H2O və CO2-nin birgə çevrilməsindən karbohidrogenlərin alınması prosesləri üçün texnologiya və katalizatorların işlənib hazırlanması. Dehidrogenləşməsi yolu ilə olefin karbohidrogenlərinin alınması və suyun katalitik çevrilməsi üsulu ilə hidrogenin alınmasının kimyası və texnologiyası sahələrini əhatə edir. A.Ə.Qasımov keçmiş Sovet məkanında böyük əhəmiyyətə malik elmi-texniki problemlərin həllində Ümumittifaq (SSRİ) elmi texniki proqramın – “Sənayedə məqsədli məhsulların maksimal çıxımını, xammaldan və yarımməhsullardan kompleks şəkildə istifadəni təmin edən əsas üzvü sintez məhsullarının alınması üçün texnoloji proseslərin və avadanlıqların işlənib hazırlanması və mənimsənilməsi” proqramının rəhbərlərindən biri olmuşdur. A.Ə.Qasımov C9-C14, C3-C4 parafin və olefin karbohidrogenlərinin alınması üçün yeni yüksəkeffektli katalizatorlar və texnoloji proseslər, həmçinin oksid əsaslı katalizatorların iştirakı ilə müxtəlif siniflərə məxsus karbohidrogenlərin dehidrogenləşməsinin elmi əsaslarını işləyib hazırlamışdır. A.Ə.Qasımov ilk dəfə olaraq oksigenin katalizatorun layı boyu paylanmasını təcrübi və nəzəri əsaslandırmış və müəyyən etmişdir ki, bu dehidrogenləşmə zonasında oksigenin optimal qatılığının təmin olunmasına imkan verir. Uyğun texnoloji reqlament tərtib edilmişdir. İzoamilenlərin izoprenə oksigenin iştirakı ilə dehidrogenləşməsi prosesi təcrübi-sənaye miqyasında Nijnıy Kamsk neft kombinatında müvəffəqiyyətlə sınaqdan keçmişdir. Dünya praktikasında ilk dəfə olaraq A.Ə.Qasımov “Üzvü sintez” İB-də analoqu olmayan sulfanol istehsalında ekoloji zərərli xlor üsulunu əvəz edən yüksəkmolekullu parafin karbohidrogenlərinin xətti α-olefinlərə oksigenin iştirakı ilə dehidrogenləşməsində iştirak edən katalizator işləyib hazırlamışdır. A.Ə.Qasımov tərəfindən izoamilenin dehidrogenləşmə yolu ilə izoprenə çevrilməsi və olefin karbohidrogenlərindən xammal kimi istifadə edərək səthi-aktiv maddələrin alınması sənayedə tədbiq edilmək üçün təklif edilmişdir. Bu katalizatorlarin iştirakı ilə PP və BB fraksiyalarına görə maye məhsulların çıxımı uyğun olaraq 57,6 və 29,7 %-ə qədər artmışdır.
Əsas fəaliyyət istiqamətləri
Dehidrogenləşmə prosesləri, metallarla modifikasiya olunmuş seolit katalizatorlarda katalitik krekinq qazlarından yüksək oktanlı benzinin alınması, suyun termo-katalitik parçalanması ilə hidrogenin alınması və karbon dioksid ilə su buxarının qarşılıqlı təsirindən müxtəlif sinif üzvü birləşmələrinin sintezinin yeni istiqamətləri.
Əsas elmi nəticələri
Katalitik krekinq prosesi üçün "qaynar lay" texnologiyası yaradılmış, bunun əsasında Bakı NEZ-da iri sənaye İ-B və İ-A tipli qurğular quraşdırılmışdır. Proses üçün yüksək keyfiyyətli alümosilikat katalizatoru hazırlanmışdır. Monoolefinlərin alınması məqsədi ilə C3-C5 parafin karbohidrogenlərinin dehidrogenləşməsi üçün dünyada ilk dəfə olaraq kiçikdispersli K-5 katalizatorunun qaynar layında katalitik dehidrogenləşmə prosesi işlənib hazırlanmışdır. Bu prosesin sənayedə tətbiqi divinil istehsalında istifadə olunan etanolun həcminin kəskin dərəcədə azalmasına səbəb olmuşdur. Bu proses keçmiş Sovet İttifaqının bir çox şəhərlərində - Sumqayıtda, Kuybışevdə, Omskda və Rumıniyada sintetik kauçuk zavodlarında geniş tətbiq olunmuşdur. Sintetik yuyucu maddələrin istehsalında xammal kimi iştifadə olunan C9-C14 xətti olefinlərinin alınmasını təmin edən C9-C14 parafin karbohidrogenlərinin oksidləşdirici dehidrogenləşmə prosesi işlənib hazırlanmışdır. Sənaye katalizatorlarının iştirakı ilə C4-C5 karbohidrogenlərinin uyğun dien karbohidrogenlərinə dehidrogenləşmə prosesinin yaradılması sahəsində orijinal tədqiqatlar aparılmışdır. Akril və epoksi birləşmələrinin əsasında yeni, suda həll olan polimerlər alınmışdır. Para-tret-butilfenol və para-tret-oktilfenolun alınmasını təmin edən atmosfer təzyiqində maye fazada seolittərkibli katalizatorun iştirakı ilə fenolun izobutilen ilə alkilləşməsi prosesi işlənib hazırlanmışdır. Alınmış alkilfenollar neft-kimya və üzvi sintez sənayesində geniş tətbiqini tapmışdır. Onlardan səthi-aktiv maddələr istehsalında, sürtgü yağlarında aşqar kimi geniş istifadə edilir. İzobutilenin oliqomerləri ilə fenolun alkilləşməsi prosesinin texnologiyası işlənib hazırlanmışdır. Proses stasionar laylı katalizatorun iştirakı ilə pilot qurğusunda sınaqdan çıxarılmışdır. C2-C3 parafin karbohidrogenlərinin oksid və oksixlormanqan tərkibli katalizatorun iştirakı ilə oksidləşdirici cevrilmələrinin qanunauyğunluqları öyrənilmişdir. Katalizatorun selektivliyinə natriumin təsiri və olefinlərin yüksək çıxımını təmin edən optimal tərkib təyin edilmişdir. Müxtəlif oksid katalizatorlarının iştirakı ilə metanın, etanın, propanın karbondioksidlə çevrilmə reaksiyalarının əsas qanunauyğunluqları öyrənilmişdir. Prosesin optimal şəraiti kinetik qanunauyğunluqları, mexanizmi və kataliz prosesində CO2-nin istifadəsinin imkanları öyrənilmişdir. Etilenin, propilenin xətti və tsiklik oliqomerlərin, butadienin, izoprenin istehsalı üçün yeni effektiv proseslər və katalizatorlar işlənib hazırlanmışdır. Yeni bifunksional katalizator-stabilizatorlar və onların əsasında aşağı və yüksəkmolekullu polibutadien istehsalı üçün yeni, ekoloji cəhətdən təhlükəsiz texnologiya işlənmişdir.
Son illər laboratoriyada hazırlanmış oksid katalizatorların iştirakı ilə propanın və izobutanın dehidrogenləşmə proseslərinin işlənib hazırlanması istiqamətində tədqiqatlar aparılır. Oksid katalizatorları termovakuum şəraitində hazırlanırlar. Bu üsulla sintez olunmuş katalizatorların fiziki-kimyəvi tədqiqi göstərir ki, termovakuum şəraitində eyni zamanda K2Cr2O7 əmələ gəlir. Dehidrogenləşmə reaksiyasının gedişində böyük rol oynayan K2Cr2O7, məqsədli məhsulun yüksək çıxımını təmin edir. İstilik və material axınını nəzərə alınaraq oksigenin iştirakı ilə propanın dehidrogenləşmə prosesinin tam riyazi modeli işlənib hazırlanmışdır.
Laboratoriyada , , metalları ilə modifikasiya olunmuş və γ- 2O3 əlaqələndiricisi olan seolittərkibli katalizatorlar işlənib hazırlanmışdır. Bu katalizatorlar eyni zamanda parafin karbohidrogenlərinin olefin karbohidrogenlərinə dehidrogenləşməsi reaksiyasının və parafin karbohidrogenlərinin olefinlərlə alkilləşmə reaksiyasının həyata keçirilməsinə imkan verir. Bu ardıcıllıqla gedən reaksiya nəticəsində xüsusi reaktorlarda C3H8 -dən maye məhsullar alınır. Maye məhsulların çıxımı ilkin C3H8-ə görə 60-70%-dir. Katalitik krekinq qazlarının tərkibində olan (PPF və BBF) karbohidrogenlərin seolittərkibli sənaye katalizatorlarının iştirakı ilə maye məhsullara çevrilməsi prosesinin texnoloji sxemi hazırlanmışdır və geniş tədqiqatlar aparılmışdır. Bu prosesdə istifadə olunan katalizatorlarda əlaqələndirici kimi gildən istifadə olunmuşdur. Tədqiqatlar stasionar laylı katalizatoru olan reaktorda aparılmışdır. Reaksiyada alınan maye məhsullarının çıxımı xammalda çevrilən olefinlərin cəminə görə 150-160%, PPF 77,5%, BBF 72,2%, BBF-da çevrilən C2–C4 olefinlərin miqdarı 235,4%, motor üsulu ilə müəyyən edilmiş oktan ədədi 80-82, tədqiqat üsulu ilə 90-92, başlanğıc qaynama temperaturu 60 °C, son qaynama temperaturu 200 °C-dir.
Suyun termo-katalitik çevrilməsinə dair tədqiqatlar aparılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, reduksiyaedicinin (CO) iştirakı ilə suyun parçalanması fasiləsiz şəraitdə baş verir. Tərkibində Fe olan katalizatorda 200-300 °C-də suyun konversiyası ~90% təşkil edir.
A.Ə.Qasımovun son illərdə apardığı suyun katalitik çevrilməsindən hidrogenin alınması sahəsindəki işləri də diqqətə layiqdir. Bu istiqamətdə aparılan tədqiqat işlərinin genişləndirilməsi məqsədilə 2011-ci ildə A.Ə.Qasımovun Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fonduna Qrant müsabiqəsinə təqdim etdiyi «Nanostrukturlaşmış Fe2O3 tərkibli katalizatorların sintezi və onların sudan hidrogenin alınması reaksiyasında tədqiqi» adlı layihə qalib olmuş və Elmin İnkişafı Fondu tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. A.Ə.Qasımov tərəfindən suyun katalitik çevrilməsi üçün katalizatorların sintezinin yeni üsulları işlənib hazırlanmış və elmi əsaslandırılmışdır. A.Ə.Qasımov tərəfindən təklif olunan və patentləşdirilmiş katalizatorun hazırlanma üsulu, katalizatorun nanostrukturlaşmış vəziyyətə gəlməsinə imkan verir. Həmçinin katalizatorda yaranan oksigen vakansiyaları aktiv mərkəz rolunu oynayır və suyun çevrilməsi reaksiyasında iştirak edirlər. Suyun yüksək konversiyasını və prosesin fasiləsiz getməsini təmin edən şərait seçilməsi istiqamətində geniş tədqiqat işləri aparılmışdır. Reaksiyani mexanizmi tərtib olunmuşdur.
Müəyyən edilmişdir ki, tərkibində Fe olan katalizatorlarda 300 °C temperaturunda CH4 alınır, 300 °C-dən yüksək temperaturda isə C2H6 alınır. AMEA NKPİ-də hazırlanan bu metodun üstünlüyü prosesin, sistemə xaricdən H2 vermədən həyata keçməsi ilə əlaqədardır. Sistemə lazım olan hidrogen suyun parçalanması zamanı alınır. Bu istiqamətdə laboratoriyada aparılan elmi-tədqiqat işlərinin genişləndirilməsi məqsədilə bir sıra layihələr hazırlanaraq Qrant müsabiqələrinə təqdim edilmışdir və qalib olmuşdur. “Nanostrukturlaşmış Fe2O3 tərkibli katalizatorların sintezi və onların sudan hidrogenin alınması reaksiyasında tədqiqi” adlı layihə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun dəstəyi ilə (2011-2013-cü illər) müvəffəqiyyətlə həyata keçirilmişdir. “CO2 və H2O-nun karbohidrogenlərə birgə termokatalitik çevrilməsi” adlı layihə isə ARDNŞ-nin “”nun dəstəyi ilə hal-hazırda həyata keçirilir (2013-2014-cü illər).
2012-ci ildə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) Elm Fondunun keçirdiyi Qrant müsabiqəsində qalib olmuş “CO2 və H2O-nun karbohidrogenlərə birgə termokatalitik çevrilməsi” adlı layihənin icraçı rəhbəridir. Texnika elmləri doktoru, professor A.Ə.Qasımov neft kimyası, kimyəvi kinetika və kataliz sahəsində aparıcı mütəxəssislərdən biridir. Onun elmi işləri həm respublika, həm də keçmiş Sovet məkanında tanınır.
Elmi Tədqiqatları
Onun rəhbərliyi altında 8 namizədik dissertasiyası müdafiə edilmişdir. 1 elmlər doktoruna məsləhətçi olmuşdur.
Elmi - təşkilati fəaliyyəti
A.Ə.Qasımov AMEA NKPİ-nin Böyük Elmi Şurasının və Dissertasiya Şurasının üzvüdür.
Elmi əsərləri
A.Ə.Qasımov 190 elmi əsərin, o cümlədən 16 müəlliflik şəhadətnaməsi və patentin müəllifidir. Onun 132 məqaləsi 15 xarici jurnalda dərc olunmuşdur.
Cəmi 155 iş çap olunub: 22 xaricdə, 60 respublika jurnallarında, 57 tezis, 16 patent.
A.Ə.Qasımov dəfələrlə müxtəlif Respublika və Beynəlxalq konfranslarda məruzələrlə çıxış etmişdir. Onun 34-ü xaricdə olmaqla 46 məruzəsi tezis şəklində dərc olunub.
Əsas elmi əsərlərin adları
- Джафаров Р.П., Гаджизаде С.М., Касимов A.A., Алиев Н.А., Джамалова С.А. Математическое моделирование процесса дегидрирования пропана при участии кислорода на алюмохромовом катализаторе, промотированном оксидами Co, Ni,Bi и K // Кинетика и катализ, 2012, том 53, №2, с.1-6
- Керимова У.Н., Ахмедов Ф.И., Кулиев А.Д. и др. Влияние состава, способа приготовления и условий предварительной обработки оксидных Ni, Fe /γ-Al2O3 катализаторов разложения воды на их электропроводность. // Процессы нефтехимии и нефтепереработки, 2012, т.13, №3(51), C.310-323.
- Джафаров Р.П., Тагиева Ш.Ф., Касимов А.А. Влияние продолжительности реакции превращения воды на количество образующегося водорода в присутствии гетерогенного катализатора Ni, Fe /γ-Al2O3. //Научно-технический журнал, «ЭКОЭНЕРГЕТИКА», 2012, №2, c.38-43
- Рустамов М.И., Керимова У.Н., Гаджи-Касумов В.С., Тагиева Ш.Ф., Касимов А.А. К вопросу о методах получения водорода// «Процессы нефтехимии и нефтепереработки», 2012, т.13, №4(52), с.415-426
- Керимова У.Н., Алиев Н.А., Зейналова С.А. и др. Разложение воды на Ni,Fe/γ-Al2O3 катализаторе // Ж.Актуальные проблемы современной науки №6(50), Москва-2009, С.143-149
- Джафаров Р.П., Гаджизаде С.М., Касимов A.A. , Алиев Н.А., Джамалова С.А. Математическое моделирование процесса дегидрирования пропана при участии кислорода на алюмохромовом катализаторе, промотированном оксидами Co, Ni,Bi и K // Кинетика и катализ, 2012, том 53, №2, с.1-6
- Пириева Х.Б., Азизов А.Г., Гаджизаде С.М., Джамалова С.А., Зейналова С.Х. Зависимость выхода жидких продуктов реакции алкилирования на цеолитсодержащем модифицированном Ni, Cr, Co // Нефтепереработка и нефтехимия, №3, 2014, с.4
- Пириева Х.Б., Джамалова С.А., Азизов А.Г., и др. Исследование процесса получения жидких продуктов реакции превращения С3-С4 углеводородов содержащихся в газах каталитического крекинга на модифицированном цеолитсодержащем катализаторе//Естественные и технические науки, Москва.
- Пириева Х.Б., Джамалова С.А., Азизов А.Г.,и др. Исследование процесса превращения С3-С4 углеводородов в жидкие продукты на модифицированном цеолитсодержащем катализаторе // Химическая технология
- Азизов А.Г., Тагиева Ш.Ф., Гаджизаде С.М., Керимова У.Н., Термодинамическое обоснование возможности получения углеводородов из СО2 и Н2О// Нефтепереработка и нефтехимия, №9, 2013, с.43-47.
- Касимов A.A.,Пириева Х.Б., Джамалова С.А., Джафаров Р.П. Получение высокооктанового компонента бензина из С3-С4 газов каталитического компонента крекинга на цеолитсодержащем каталиторе, модифицированном Ni, Co, Cr. Lambert Academic Publishing. 2018. 84 C.
İstinadlar
- . 2019-11-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-27.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu ad soyadli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Azer Qasimov Azer Elibala oglu Qasimov AMEA akad Yusif Memmedeliyev adina Neft Kimya Prosesleri Institutunun laboratoriyasi mudiri professor Azer QasimovAzer Elibala oglu QasimovDogum tarixi 17 fevral 1942 82 yas Dogum yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIVetendasligi SSRI AzerbaycanMilliyyeti azerbaycanliElm sahesi kimyaElmi derecesiElmi adi professorIs yeri AMEA Neft Kimya Prosesleri InstitutuTehsili Azerbaycan Neft ve Kimya Institutu indiki Azerbaycan Dovlet Neft Akademiyasi Umumi melumatlarAzer Elibala oglu Qasimov 1942 ci il fevralin 17 de Bakida ziyali ailesinde anadan olmusdur 1950 60 ci illerde Baki seheri tehsil almisdir 1960 ci ilde daxil olmus ve 1965 ci ali tehsilini basa vurmusdur Institutu bitirdikden sonra A E Qasimov 1965 1968 ci illerde Yeni Baki Neftayirma zavodunda muhendis vezifesinde calismisdir 1968 1972 ci illerde tehsilini Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Y H Memmedeliyev adina Neft Kimya Prosesleri Institutunun aspiranturasinda davam etdirmisdir Aspiranturani bitirdikden sonra hemin institutun Neft kimya proseslerinin texnologiyasi laboratoriyasinda muxtelif vezifelerde calismisdir 1988 ci ilden hemin laboratoriyaya rehber teyin edilmisdir A E Qasimov hal hazirda hemin laboratoriyanin mudiri vezifesinde calisir 1973 cu ilde Xrom kalsium nikel fosfor katalizatoru esasinda n butenlerin dehidrogenlesmesinde oksigenin seksiyali verilmesi prosesinin tedqiq ve texnologiyasinin oyrenilmesi movzusunda namizedlik 30 sentyabr 1983 ci ilde ise Neftin kimyasi ve neft kimyevi sintez ixtisasi uzre boyuk elmi isci adina Moskva seh layiq gorulmusdur A E Qasimov 1991 ci ilde C9H20 C14H30 ve izoamilenlerin oksid katalizatorlarinda dehidrogenlesmesi movzusunda Kimyevi kinetika ve kataliz ixtisasi uzre doktorluq dissertasiyasini mudafie etmisdir 2009 cu ilde ise Neft kimya ixtisasi uzre professor adina layiq gorulmusdur Elmi nailiyyetleriC3 C5 olefin ve parafin karbohidrogenlerinin dehidrogenlesmesi ve olefin terkibli qazlarin terkibinde olan karbohidrogenlerin cevrilmesi prosesi katalitik krekinq qazlari esasinda benzinlere yuksekoktanli komponenetlerin alinmasi H2O nun cevrilmesinden hidrogenin H2O ve CO2 nin birge cevrilmesinden karbohidrogenlerin alinmasi prosesleri ucun texnologiya ve katalizatorlarin islenib hazirlanmasi Dehidrogenlesmesi yolu ile olefin karbohidrogenlerinin alinmasi ve suyun katalitik cevrilmesi usulu ile hidrogenin alinmasinin kimyasi ve texnologiyasi sahelerini ehate edir A E Qasimov kecmis Sovet mekaninda boyuk ehemiyyete malik elmi texniki problemlerin hellinde Umumittifaq SSRI elmi texniki proqramin Senayede meqsedli mehsullarin maksimal ciximini xammaldan ve yarimmehsullardan kompleks sekilde istifadeni temin eden esas uzvu sintez mehsullarinin alinmasi ucun texnoloji proseslerin ve avadanliqlarin islenib hazirlanmasi ve menimsenilmesi proqraminin rehberlerinden biri olmusdur A E Qasimov C9 C14 C3 C4 parafin ve olefin karbohidrogenlerinin alinmasi ucun yeni yuksekeffektli katalizatorlar ve texnoloji prosesler hemcinin oksid esasli katalizatorlarin istiraki ile muxtelif siniflere mexsus karbohidrogenlerin dehidrogenlesmesinin elmi esaslarini isleyib hazirlamisdir A E Qasimov ilk defe olaraq oksigenin katalizatorun layi boyu paylanmasini tecrubi ve nezeri esaslandirmis ve mueyyen etmisdir ki bu dehidrogenlesme zonasinda oksigenin optimal qatiliginin temin olunmasina imkan verir Uygun texnoloji reqlament tertib edilmisdir Izoamilenlerin izoprene oksigenin istiraki ile dehidrogenlesmesi prosesi tecrubi senaye miqyasinda Nijniy Kamsk neft kombinatinda muveffeqiyyetle sinaqdan kecmisdir Dunya praktikasinda ilk defe olaraq A E Qasimov Uzvu sintez IB de analoqu olmayan sulfanol istehsalinda ekoloji zererli xlor usulunu evez eden yuksekmolekullu parafin karbohidrogenlerinin xetti a olefinlere oksigenin istiraki ile dehidrogenlesmesinde istirak eden katalizator isleyib hazirlamisdir A E Qasimov terefinden izoamilenin dehidrogenlesme yolu ile izoprene cevrilmesi ve olefin karbohidrogenlerinden xammal kimi istifade ederek sethi aktiv maddelerin alinmasi senayede tedbiq edilmek ucun teklif edilmisdir Bu katalizatorlarin istiraki ile PP ve BB fraksiyalarina gore maye mehsullarin ciximi uygun olaraq 57 6 ve 29 7 e qeder artmisdir Esas fealiyyet istiqametleriDehidrogenlesme prosesleri metallarla modifikasiya olunmus seolit katalizatorlarda katalitik krekinq qazlarindan yuksek oktanli benzinin alinmasi suyun termo katalitik parcalanmasi ile hidrogenin alinmasi ve karbon dioksid ile su buxarinin qarsiliqli tesirinden muxtelif sinif uzvu birlesmelerinin sintezinin yeni istiqametleri Esas elmi neticeleriKatalitik krekinq prosesi ucun qaynar lay texnologiyasi yaradilmis bunun esasinda Baki NEZ da iri senaye I B ve I A tipli qurgular qurasdirilmisdir Proses ucun yuksek keyfiyyetli alumosilikat katalizatoru hazirlanmisdir Monoolefinlerin alinmasi meqsedi ile C3 C5 parafin karbohidrogenlerinin dehidrogenlesmesi ucun dunyada ilk defe olaraq kicikdispersli K 5 katalizatorunun qaynar layinda katalitik dehidrogenlesme prosesi islenib hazirlanmisdir Bu prosesin senayede tetbiqi divinil istehsalinda istifade olunan etanolun hecminin keskin derecede azalmasina sebeb olmusdur Bu proses kecmis Sovet Ittifaqinin bir cox seherlerinde Sumqayitda Kuybisevde Omskda ve Ruminiyada sintetik kaucuk zavodlarinda genis tetbiq olunmusdur Sintetik yuyucu maddelerin istehsalinda xammal kimi istifade olunan C9 C14 xetti olefinlerinin alinmasini temin eden C9 C14 parafin karbohidrogenlerinin oksidlesdirici dehidrogenlesme prosesi islenib hazirlanmisdir Senaye katalizatorlarinin istiraki ile C4 C5 karbohidrogenlerinin uygun dien karbohidrogenlerine dehidrogenlesme prosesinin yaradilmasi sahesinde orijinal tedqiqatlar aparilmisdir Akril ve epoksi birlesmelerinin esasinda yeni suda hell olan polimerler alinmisdir Para tret butilfenol ve para tret oktilfenolun alinmasini temin eden atmosfer tezyiqinde maye fazada seolitterkibli katalizatorun istiraki ile fenolun izobutilen ile alkillesmesi prosesi islenib hazirlanmisdir Alinmis alkilfenollar neft kimya ve uzvi sintez senayesinde genis tetbiqini tapmisdir Onlardan sethi aktiv maddeler istehsalinda surtgu yaglarinda asqar kimi genis istifade edilir Izobutilenin oliqomerleri ile fenolun alkillesmesi prosesinin texnologiyasi islenib hazirlanmisdir Proses stasionar layli katalizatorun istiraki ile pilot qurgusunda sinaqdan cixarilmisdir C2 C3 parafin karbohidrogenlerinin oksid ve oksixlormanqan terkibli katalizatorun istiraki ile oksidlesdirici cevrilmelerinin qanunauygunluqlari oyrenilmisdir Katalizatorun selektivliyine natriumin tesiri ve olefinlerin yuksek ciximini temin eden optimal terkib teyin edilmisdir Muxtelif oksid katalizatorlarinin istiraki ile metanin etanin propanin karbondioksidle cevrilme reaksiyalarinin esas qanunauygunluqlari oyrenilmisdir Prosesin optimal seraiti kinetik qanunauygunluqlari mexanizmi ve kataliz prosesinde CO2 nin istifadesinin imkanlari oyrenilmisdir Etilenin propilenin xetti ve tsiklik oliqomerlerin butadienin izoprenin istehsali ucun yeni effektiv prosesler ve katalizatorlar islenib hazirlanmisdir Yeni bifunksional katalizator stabilizatorlar ve onlarin esasinda asagi ve yuksekmolekullu polibutadien istehsali ucun yeni ekoloji cehetden tehlukesiz texnologiya islenmisdir Son iller laboratoriyada hazirlanmis oksid katalizatorlarin istiraki ile propanin ve izobutanin dehidrogenlesme proseslerinin islenib hazirlanmasi istiqametinde tedqiqatlar aparilir Oksid katalizatorlari termovakuum seraitinde hazirlanirlar Bu usulla sintez olunmus katalizatorlarin fiziki kimyevi tedqiqi gosterir ki termovakuum seraitinde eyni zamanda K2Cr2O7 emele gelir Dehidrogenlesme reaksiyasinin gedisinde boyuk rol oynayan K2Cr2O7 meqsedli mehsulun yuksek ciximini temin edir Istilik ve material axinini nezere alinaraq oksigenin istiraki ile propanin dehidrogenlesme prosesinin tam riyazi modeli islenib hazirlanmisdir Laboratoriyada metallari ile modifikasiya olunmus ve g 2O3 elaqelendiricisi olan seolitterkibli katalizatorlar islenib hazirlanmisdir Bu katalizatorlar eyni zamanda parafin karbohidrogenlerinin olefin karbohidrogenlerine dehidrogenlesmesi reaksiyasinin ve parafin karbohidrogenlerinin olefinlerle alkillesme reaksiyasinin heyata kecirilmesine imkan verir Bu ardicilliqla geden reaksiya neticesinde xususi reaktorlarda C3H8 den maye mehsullar alinir Maye mehsullarin ciximi ilkin C3H8 e gore 60 70 dir Katalitik krekinq qazlarinin terkibinde olan PPF ve BBF karbohidrogenlerin seolitterkibli senaye katalizatorlarinin istiraki ile maye mehsullara cevrilmesi prosesinin texnoloji sxemi hazirlanmisdir ve genis tedqiqatlar aparilmisdir Bu prosesde istifade olunan katalizatorlarda elaqelendirici kimi gilden istifade olunmusdur Tedqiqatlar stasionar layli katalizatoru olan reaktorda aparilmisdir Reaksiyada alinan maye mehsullarinin ciximi xammalda cevrilen olefinlerin cemine gore 150 160 PPF 77 5 BBF 72 2 BBF da cevrilen C2 C4 olefinlerin miqdari 235 4 motor usulu ile mueyyen edilmis oktan ededi 80 82 tedqiqat usulu ile 90 92 baslangic qaynama temperaturu 60 C son qaynama temperaturu 200 C dir Suyun termo katalitik cevrilmesine dair tedqiqatlar aparilmisdir Mueyyen edilmisdir ki reduksiyaedicinin CO istiraki ile suyun parcalanmasi fasilesiz seraitde bas verir Terkibinde Fe olan katalizatorda 200 300 C de suyun konversiyasi 90 teskil edir A E Qasimovun son illerde apardigi suyun katalitik cevrilmesinden hidrogenin alinmasi sahesindeki isleri de diqqete layiqdir Bu istiqametde aparilan tedqiqat islerinin genislendirilmesi meqsedile 2011 ci ilde A E Qasimovun Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti yaninda Elmin Inkisafi Fonduna Qrant musabiqesine teqdim etdiyi Nanostrukturlasmis Fe2O3 terkibli katalizatorlarin sintezi ve onlarin sudan hidrogenin alinmasi reaksiyasinda tedqiqi adli layihe qalib olmus ve Elmin Inkisafi Fondu terefinden maliyyelesdirilmisdir A E Qasimov terefinden suyun katalitik cevrilmesi ucun katalizatorlarin sintezinin yeni usullari islenib hazirlanmis ve elmi esaslandirilmisdir A E Qasimov terefinden teklif olunan ve patentlesdirilmis katalizatorun hazirlanma usulu katalizatorun nanostrukturlasmis veziyyete gelmesine imkan verir Hemcinin katalizatorda yaranan oksigen vakansiyalari aktiv merkez rolunu oynayir ve suyun cevrilmesi reaksiyasinda istirak edirler Suyun yuksek konversiyasini ve prosesin fasilesiz getmesini temin eden serait secilmesi istiqametinde genis tedqiqat isleri aparilmisdir Reaksiyani mexanizmi tertib olunmusdur Mueyyen edilmisdir ki terkibinde Fe olan katalizatorlarda 300 C temperaturunda CH4 alinir 300 C den yuksek temperaturda ise C2H6 alinir AMEA NKPI de hazirlanan bu metodun ustunluyu prosesin sisteme xaricden H2 vermeden heyata kecmesi ile elaqedardir Sisteme lazim olan hidrogen suyun parcalanmasi zamani alinir Bu istiqametde laboratoriyada aparilan elmi tedqiqat islerinin genislendirilmesi meqsedile bir sira layiheler hazirlanaraq Qrant musabiqelerine teqdim edilmisdir ve qalib olmusdur Nanostrukturlasmis Fe2O3 terkibli katalizatorlarin sintezi ve onlarin sudan hidrogenin alinmasi reaksiyasinda tedqiqi adli layihe Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti yaninda Elmin Inkisafi Fondunun desteyi ile 2011 2013 cu iller muveffeqiyyetle heyata kecirilmisdir CO2 ve H2O nun karbohidrogenlere birge termokatalitik cevrilmesi adli layihe ise ARDNS nin nun desteyi ile hal hazirda heyata kecirilir 2013 2014 cu iller 2012 ci ilde Azerbaycan Dovlet Neft Sirketinin SOCAR Elm Fondunun kecirdiyi Qrant musabiqesinde qalib olmus CO2 ve H2O nun karbohidrogenlere birge termokatalitik cevrilmesi adli layihenin icraci rehberidir Texnika elmleri doktoru professor A E Qasimov neft kimyasi kimyevi kinetika ve kataliz sahesinde aparici mutexessislerden biridir Onun elmi isleri hem respublika hem de kecmis Sovet mekaninda taninir Elmi TedqiqatlariOnun rehberliyi altinda 8 namizedik dissertasiyasi mudafie edilmisdir 1 elmler doktoruna meslehetci olmusdur Elmi teskilati fealiyyetiA E Qasimov AMEA NKPI nin Boyuk Elmi Surasinin ve Dissertasiya Surasinin uzvudur Elmi eserleriA E Qasimov 190 elmi eserin o cumleden 16 muelliflik sehadetnamesi ve patentin muellifidir Onun 132 meqalesi 15 xarici jurnalda derc olunmusdur Cemi 155 is cap olunub 22 xaricde 60 respublika jurnallarinda 57 tezis 16 patent A E Qasimov defelerle muxtelif Respublika ve Beynelxalq konfranslarda meruzelerle cixis etmisdir Onun 34 u xaricde olmaqla 46 meruzesi tezis seklinde derc olunub Esas elmi eserlerin adlariDzhafarov R P Gadzhizade S M Kasimov A A Aliev N A Dzhamalova S A Matematicheskoe modelirovanie processa degidrirovaniya propana pri uchastii kisloroda na alyumohromovom katalizatore promotirovannom oksidami Co Ni Bi i K Kinetika i kataliz 2012 tom 53 2 s 1 6 Kerimova U N Ahmedov F I Kuliev A D i dr Vliyanie sostava sposoba prigotovleniya i uslovij predvaritelnoj obrabotki oksidnyh Ni Fe g Al2O3 katalizatorov razlozheniya vody na ih elektroprovodnost Processy neftehimii i neftepererabotki 2012 t 13 3 51 C 310 323 Dzhafarov R P Tagieva Sh F Kasimov A A Vliyanie prodolzhitelnosti reakcii prevrasheniya vody na kolichestvo obrazuyushegosya vodoroda v prisutstvii geterogennogo katalizatora Ni Fe g Al2O3 Nauchno tehnicheskij zhurnal EKOENERGETIKA 2012 2 c 38 43 Rustamov M I Kerimova U N Gadzhi Kasumov V S Tagieva Sh F Kasimov A A K voprosu o metodah polucheniya vodoroda Processy neftehimii i neftepererabotki 2012 t 13 4 52 s 415 426 Kerimova U N Aliev N A Zejnalova S A i dr Razlozhenie vody na Ni Fe g Al2O3 katalizatore Zh Aktualnye problemy sovremennoj nauki 6 50 Moskva 2009 S 143 149 Dzhafarov R P Gadzhizade S M Kasimov A A Aliev N A Dzhamalova S A Matematicheskoe modelirovanie processa degidrirovaniya propana pri uchastii kisloroda na alyumohromovom katalizatore promotirovannom oksidami Co Ni Bi i K Kinetika i kataliz 2012 tom 53 2 s 1 6 Pirieva H B Azizov A G Gadzhizade S M Dzhamalova S A Zejnalova S H Zavisimost vyhoda zhidkih produktov reakcii alkilirovaniya na ceolitsoderzhashem modificirovannom Ni Cr Co Neftepererabotka i neftehimiya 3 2014 s 4 Pirieva H B Dzhamalova S A Azizov A G i dr Issledovanie processa polucheniya zhidkih produktov reakcii prevrasheniya S3 S4 uglevodorodov soderzhashihsya v gazah kataliticheskogo krekinga na modificirovannom ceolitsoderzhashem katalizatore Estestvennye i tehnicheskie nauki Moskva Pirieva H B Dzhamalova S A Azizov A G i dr Issledovanie processa prevrasheniya S3 S4 uglevodorodov v zhidkie produkty na modificirovannom ceolitsoderzhashem katalizatore Himicheskaya tehnologiya Azizov A G Tagieva Sh F Gadzhizade S M Kerimova U N Termodinamicheskoe obosnovanie vozmozhnosti polucheniya uglevodorodov iz SO2 i N2O Neftepererabotka i neftehimiya 9 2013 s 43 47 Kasimov A A Pirieva H B Dzhamalova S A Dzhafarov R P Poluchenie vysokooktanovogo komponenta benzina iz S3 S4 gazov kataliticheskogo komponenta krekinga na ceolitsoderzhashem katalitore modificirovannom Ni Co Cr Lambert Academic Publishing 2018 84 C Istinadlar 2019 11 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 02 27 Arxivlenmis suret 2020 07 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 27 Vikianbarda Azer Qasimov ile elaqeli mediafayllar var