Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanda qeyri-dindarlıq müxtəlif sorğu və anketlərə görə müzakirəyə açıqdır. İslam dininin şiə məzhəbi Azərbaycanda əsas üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, ölkədə dini ibadətlə məşğul olan insanların sayı çox azdır. Rəsmi ölkə siyahıyaalınmasında ateistlər və aqnostiklər sayılmadığı üçün Azərbaycandakı ateistlərin və aqnostiklərin sayını ölçmək çətindir.
Araşdırma və statistika
"Caucasus Research Resource Centers"-in 2010-cu ildə təxminən 2 min nəfər insanla apardığı araşdırmada iştirak edənlərin 28 faizi bildirmişdi ki, din onların həyatında çox mühüm yerə malikdir. İki il sonra bu araşdırma 1800 nəfər insanla yenidən həyata keçirilmiş, bu insanların 33 faizi din onların həyatında çox mühüm yerə malik olduğunu bildirmişdir. Bundan başqa, müsahibə götürülənlərin 44 faizi dinin onlar üçün "kifayət qədər vacib olduğunu" bildirmişdir. Yerdə qalan 23 faiz isə dinin onların həyatında nisbətən vacib və ya ümumiyyətlə əhəmiyyətsiz olduğunu demişdilər. Müsahibə götürülən insanların 77 faizinin dinin onların həyatı üçün həyati əhəmiyyətli və ya vacib olmasını bildirməsinə baxmayaraq, onların yalnız 2 faizi gündəlik dini ibadətləri yerinə yetirən şəxslər idi. Onların 3 faizində bu həftədə bir dəfə və ya çox, 20 faizi bəzən oruc tutur və təxminən yarısı heç vaxt buna əməl etmir.
Yeni bir Gallup anketinə görə, Azərbaycan əhalisinin böyük hissəsini müsəlmanların təşkil etdiyi ölkələr arasında qeyri-dindarlığın ən çox üstünlük təşkil etdiyi ölkələrdən biridir və sorğuda iştirak edən insanların təxminən 53%-ü dinin həyatındakı əhəmiyyətini çox az və ya heç olmadığını bildirir. Ölkə üzrə həmin sorğuda iştirak edən insanların yalnız 20%-i dinin həyatlarında vacib olduğunu bildirmişdir. Gallup İnternational sorğuda iştirak edən azərbaycanlıların yalnız 34%-nin dini ayinlərə sadiq qaldığını bildirərək, 2005, 2008 və 2015-ci illərdə toplanmış məlumatlara əsasən Azərbaycanı ən az dindar olan 13-cü ölkə elan edib.
2012-ci ildə "World Value Survey"-in bir hissəsi olaraq dinin insanların həyatında əhəmiyyəti ilə bağlı ölkələrin müqayisəli təhlili aparılmışdır. Sorğu sıfırdan birə qədər miqyasda aparılıb, burada sıfır işarəsi dinin "heç də vacib olmadığını", bir işarənin isə "son dərəcə vacib" olduğunu bildirir. Bu sorğunun nəticələrinə görə, Azərbaycanın indeksi 0,52 olub və 80 iştirakçı ölkə arasında 33-cü yeri tutub.
"Caucasus & Globalization" adlı jurnala görə, sorğuda iştirak edən dindarların sayı 62,7%, çox dindarlar isə 6,4% təşkil edib. Respondentlərin 10,6%-i cavab verməkdə çətinlik çəkib. Anket zamanı eyni zamanda dinin gündəlik həyatdakı əhəmiyyəti soruşulmuşdur. Verilən cavablar göstərir ki, onların 11 faizi dinin çox əhəmiyyətli rolunun, 25.7 faizi vacib rolunun düşünür, 41 faizi məsələyə daha mötədil yanaşır. Yerdə qalanlar isə dinin həyatlarında əhəmiyyətsiz rol oynadığını və ya ümumiyyətlə heç bir rolunun olmadığını bildirib.
2005-ci ildə yeni bir anket aparılmış və nəticələrdən bəlli olmuşdur ki, Azərbaycanın 12 bölgəsindən olan əhalinin 87 faizi özünü dindar olaraq təqdim edərkən, 10 faizi özünün ateisdən çox dindarlığa yaxın olduğunu bildirmişdir. Cəmi 1 faiz isə özünün ateist olduğunu demişdir.
"Pew Research Center"-ə görə, əhalinin 99.4 faizi müsəlman olmuşdur. Eyni araşdırma mərkəzinin 2010-cu ildə həyata keçirdiyi anket nəticələrinə görə, 96.9 faiz əhali müsəlman olduğunu bildirmiş, 1 faiz insan isə özünün heç bir dinə aid olmadığını dilə gətirmişdir.
Steve Crabtree və Brett Pelhamın 2009-cu ildə bildirdiyinə görə, Azərbaycan dünyada ən az dindar olan ölkələr arasında 11-ci yerdədir. Onlar bu sıralamanı əsaslandırarkən, Azərbaycanda cəmi 21 faiz insanın dinin onların həyatında mühüm rol oynadığını bildirməsini qeyd etmişdirlər.
Hökumət Azərbaycanın islami irsini və dəylərini rəsmi olaraq tanısa da, aktiv şəkildə ölkənin dünyəvi orientasiyasını qüvvətləndirməklə məşğuldur. Azərbaycanda dövlət məktəblərində dini dərslər keçirilməməkdədir, məscidlər fəaliyyət göstərə bilmək üçün qeydiyyatdan keçməlidir və dini materiallar satan kitab dükanlarındakı obyektlər ciddi yoxlamadan keçirilməkdədir. "Eurasianet"in müşahidəsinə görə, 2013-cü ildə Azərbaycanın kimliyinə istinadlar sırf dünyəvi məsələlərə aid omluşdur - ölkənin sürətlə inkişaf edən neft-qaz sənayesi, Bakı şəhərinin mərkəzinin dəyişdirilməsi və ya bu ilin fevralında Cənubi Qafqazın ilk rabitə peykinin orbitə buraxılması.
Radikal nümunə kimi sələfilik
Azərbaycanda sünni İslam daxilində qızğın mühafizəkar cərəyan olan sələfiliyin az sayda ardıcıllarına rast gəlinir. Sələfilər üçün spirtli içkilərdən uzaq olmaq və təvazökar geyim formaları kimi əməllər mütləqdir. Bakıda tikinti işlərində çalışan 36 yaşlı sələfi Ramin Həmzəyev bu barədə demişdir:
Dünyəvi olmaq o deməkdir ki, insan dünyanın ləzzətlərindən zövq almaq istəyir. İslamın dedikləri bunun ziddinədir. O ləzzətlər müsəlmanlara haramdır.
Bir çox azərbaycanlı sələfiliyə şübhə ilə yanaşmaqdadır. 1990-cı illərdə Səudiyyə Ərəbistanından Azərbaycana ixrac edilən bu dini cərəyan heç bir zaman özünə geniş izləyici kütləsi toplaya bilməmişdir.
XX əsr
1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bolşeviklər tərəfindən işğal edildi və Azərbaycan sovetləşdirildi. 1922-ci ildə isə, Sovet Azərbaycanı SSRİ-in bir hissəsinə çevrildi. Sovet İttifaqında ateizm mühüm rol oynayırdı və dövlət ideologiyasının əhəmiyyətli bir hissəsi idi. Buna görə də, Azərbaycan dövlət orqanlarının dinə yanaşmasının ciddi təsirlərinə məruz qaldı. Eyni zamanda, məscidlər dağıdıldı, beləliklə, 1933-cü ildə cəmi 33 məscid fəaliyyət göstərməkdə idi. 1967-ci ildə Ateizm Tarixi Muzeyi yaradıldı və bu muzeyin adı Sovet İttifaqının dağılmasından sonra ilə əvəz edildi.
Azərbaycan Dini Qurumlarla İş Üzrə Dövlət Komitəsinın sabiq sədr müavini Elçin Əsgərov bildirir ki, əksəriyyəti şiə müsəlman olan azərbaycanlılar sovet hakimiyyətinin sonlanmasından sonra keçmiş sovet millətləri kimi alternativ ideologiya axtarışına çıxdı və dinə yönəldi. Lakin Azərbaycan nümunəsində bəlli olur ki, bu yönəlmə ümumi olaraq dünyəvi ənənələri zədələməmişdir. Əsgərov əlavə edir:
Azərbaycanlı dindarların çoxu heç vaxt məscidə getmirlər, onların İslamın təsvir etdiyi kimi öz yaşam tərzlərini dəyişdirmirlər. İslam onlar üçün bir həyat tərzi deyil. Ölkənin sosial və siyasi həyatının İslamın diktə etdiyi qaydalarla ziddiyyət təşkil etməsi onların vecinə deyil.
Ölkənin 10 milyonluq əhalisinin 40 faizdən bir qədəri 25 yaşdan aşağıdır. Buna diqqət çəkərək Əsgərov əlavə edir:
...sovet təhsilli [vətəndaşlar]...onlar çox dünyəvidirlər. Onlar dini ənənələrlə böyüdülməmişdirlər. Beləliklə, onlar İslam barədə tənqidi ola bilirlər; onlar bunu [islamı] sorğulamaqda problem görmürlər.
Lakin bu cür tənqidi münasibət ailəsində yeganə dindar olan 23 yaşlı IT mütəxəssisi, başqa bir sələfi məzhəbi olan Fərid İbrahimovu narahat edir. O deyir ki, atası ona saqqal saxlamamağı və məscidə getməməyi tövsiyə edir, anası isə hicab taxmaqdan imtina edir:
Atam həyat qısadır, sadəcə əylənin deyəndə çox məyus oluram...Azərbaycanlıların əksəriyyəti İslam dini haqqında savadsızdır. Onlar bunu geridə qalmış bir şey kimi görürlər. Ailəmlə maraqlana bilmirəm, çünki onlar axirətə inanmırlar.
Azərbaycan əhalisi dövlət təzyiqi və təqibinə görə özünün dini düşüncələrini gizlədirdi. Bu "imanın ehtiyat üçün gizlədilməsi"nə Quranda icazə verilsə də, bu müvəqqəti olmalı və yalnız imanın formal yoxluğunu ehtiva etməli idi. Hər bir halda, "imanın gizlədilməsi" dövrü 1922-ci ildən 1991-ci ilə qədər davam etdi və 1991-ci ildə Azərbaycan yenidən müstəqilliyini qazandı. 70 il müddətində imanın tərk edilməsi Azərbaycan əhalisinin dindarlıq qavramının da formalaşmasına təsir etdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Religion, Nation and Democracy in the South Caucasus". Routledge. 10 oktyabr 2014. 2020-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-26 – Google Books vasitəsilə.
- "Azerbaijan: Islam Comes with a Secular Face". Eurasianet. 2018-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-08-16.
- Iovchuk və başqaları, 1971
- "Azerbaijan: Islam Comes with a Secular Face". eurasianet.org. 15 avqust 2013. 2023-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 29 avqust 2023.
- GALLUP WorldView 2020-04-07 at the Wayback Machine — data accessed on 16 August 2013
- . Today. 2014-10-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-17.
- Oliver Smith. "Mapped: The world's most (and least) religious countries". www.telegraph.co.uk. 14 yanvar 2018. 2021-08-16 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- "WVS Wave 6 (2010-2014)". www.worldvaluessurvey.org. 2012. 2021-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- -Коротаев А. В., Столярова Т. И., Халтурина Д. А. "Религиозность в странах современного мира: сравнительный анализ". Историческая психология и социология истории. 2012. 2021-01-20 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- Алиев Фуад. "Возрождение ислама в Азербайджане: процесс и политические импликации". Политологические науки. 2007. 2023-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- Oliver Smith. "Mapped: The world's most (and least) religious countries". The Telegraph. 15 aprel 2017. 2021-08-16 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- Rick Noack. "Map: These are the world's least religious countries". The Washington Post. 14 aprel 2015. 2020-10-08 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- Benjamin Elisha Sawe. "Religious Beliefs In Azerbaijan". www.worldatlas.com. 25 aprel 2017. 2020-11-26 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- Dobroslawa Wiktor-Mach. "MEASURING MUSLIMS: THE PROBLEMS OF RELIGIOSITY AND INTRA-RELIGIOUS DIVERSITY" (PDF). Annual Review of the Sociology of Religion. 17 may 2018. 10 oktyabr 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- "General information". The Museum Center of the Ministry of Culture of the Azerbaijan Republic. 2 noyabr 2009. 23 avqust 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
- Исламская палитра Азербайджана. "Arif Yunusov" (PDF). Institution of Peace and Democracy. 2012. 2021-03-09 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 30 avqust 2023.
Mənbə
- Под ред. М. Т. Иовчука, Т. И. Ойзермана, И. Я. Щипанова. . Moskva: Мысль. 1971 http://www.biografia.ru/about/filosofia46.html (#bare_url_missing_title).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanda qeyri dindarliq muxtelif sorgu ve anketlere gore muzakireye aciqdir Islam dininin sie mezhebi Azerbaycanda esas ustunluk teskil etmesine baxmayaraq olkede dini ibadetle mesgul olan insanlarin sayi cox azdir Resmi olke siyahiyaalinmasinda ateistler ve aqnostikler sayilmadigi ucun Azerbaycandaki ateistlerin ve aqnostiklerin sayini olcmek cetindir Arasdirma ve statistikaXIX esrde yasamis azerbaycanli modernist ve Azerbaycanda ateizm herekatinin qurucus olan Mirze Feteli Axundov Caucasus Research Resource Centers in 2010 cu ilde texminen 2 min nefer insanla apardigi arasdirmada istirak edenlerin 28 faizi bildirmisdi ki din onlarin heyatinda cox muhum yere malikdir Iki il sonra bu arasdirma 1800 nefer insanla yeniden heyata kecirilmis bu insanlarin 33 faizi din onlarin heyatinda cox muhum yere malik oldugunu bildirmisdir Bundan basqa musahibe goturulenlerin 44 faizi dinin onlar ucun kifayet qeder vacib oldugunu bildirmisdir Yerde qalan 23 faiz ise dinin onlarin heyatinda nisbeten vacib ve ya umumiyyetle ehemiyyetsiz oldugunu demisdiler Musahibe goturulen insanlarin 77 faizinin dinin onlarin heyati ucun heyati ehemiyyetli ve ya vacib olmasini bildirmesine baxmayaraq onlarin yalniz 2 faizi gundelik dini ibadetleri yerine yetiren sexsler idi Onlarin 3 faizinde bu heftede bir defe ve ya cox 20 faizi bezen oruc tutur ve texminen yarisi hec vaxt buna emel etmir Yeni bir Gallup anketine gore Azerbaycan ehalisinin boyuk hissesini muselmanlarin teskil etdiyi olkeler arasinda qeyri dindarligin en cox ustunluk teskil etdiyi olkelerden biridir ve sorguda istirak eden insanlarin texminen 53 u dinin heyatindaki ehemiyyetini cox az ve ya hec olmadigini bildirir Olke uzre hemin sorguda istirak eden insanlarin yalniz 20 i dinin heyatlarinda vacib oldugunu bildirmisdir Gallup International sorguda istirak eden azerbaycanlilarin yalniz 34 nin dini ayinlere sadiq qaldigini bildirerek 2005 2008 ve 2015 ci illerde toplanmis melumatlara esasen Azerbaycani en az dindar olan 13 cu olke elan edib 2012 ci ilde World Value Survey in bir hissesi olaraq dinin insanlarin heyatinda ehemiyyeti ile bagli olkelerin muqayiseli tehlili aparilmisdir Sorgu sifirdan bire qeder miqyasda aparilib burada sifir isaresi dinin hec de vacib olmadigini bir isarenin ise son derece vacib oldugunu bildirir Bu sorgunun neticelerine gore Azerbaycanin indeksi 0 52 olub ve 80 istirakci olke arasinda 33 cu yeri tutub Caucasus amp Globalization adli jurnala gore sorguda istirak eden dindarlarin sayi 62 7 cox dindarlar ise 6 4 teskil edib Respondentlerin 10 6 i cavab vermekde cetinlik cekib Anket zamani eyni zamanda dinin gundelik heyatdaki ehemiyyeti sorusulmusdur Verilen cavablar gosterir ki onlarin 11 faizi dinin cox ehemiyyetli rolunun 25 7 faizi vacib rolunun dusunur 41 faizi meseleye daha motedil yanasir Yerde qalanlar ise dinin heyatlarinda ehemiyyetsiz rol oynadigini ve ya umumiyyetle hec bir rolunun olmadigini bildirib 2005 ci ilde yeni bir anket aparilmis ve neticelerden belli olmusdur ki Azerbaycanin 12 bolgesinden olan ehalinin 87 faizi ozunu dindar olaraq teqdim ederken 10 faizi ozunun ateisden cox dindarliga yaxin oldugunu bildirmisdir Cemi 1 faiz ise ozunun ateist oldugunu demisdir Pew Research Center e gore ehalinin 99 4 faizi muselman olmusdur Eyni arasdirma merkezinin 2010 cu ilde heyata kecirdiyi anket neticelerine gore 96 9 faiz ehali muselman oldugunu bildirmis 1 faiz insan ise ozunun hec bir dine aid olmadigini dile getirmisdir Steve Crabtree ve Brett Pelhamin 2009 cu ilde bildirdiyine gore Azerbaycan dunyada en az dindar olan olkeler arasinda 11 ci yerdedir Onlar bu siralamani esaslandirarken Azerbaycanda cemi 21 faiz insanin dinin onlarin heyatinda muhum rol oynadigini bildirmesini qeyd etmisdirler Hokumet Azerbaycanin islami irsini ve deylerini resmi olaraq tanisa da aktiv sekilde olkenin dunyevi orientasiyasini quvvetlendirmekle mesguldur Azerbaycanda dovlet mekteblerinde dini dersler kecirilmemekdedir mescidler fealiyyet gostere bilmek ucun qeydiyyatdan kecmelidir ve dini materiallar satan kitab dukanlarindaki obyektler ciddi yoxlamadan kecirilmekdedir Eurasianet in musahidesine gore 2013 cu ilde Azerbaycanin kimliyine istinadlar sirf dunyevi meselelere aid omlusdur olkenin suretle inkisaf eden neft qaz senayesi Baki seherinin merkezinin deyisdirilmesi ve ya bu ilin fevralinda Cenubi Qafqazin ilk rabite peykinin orbite buraxilmasi Radikal numune kimi selefilikAzerbaycanda sunni Islam daxilinde qizgin muhafizekar cereyan olan selefiliyin az sayda ardicillarina rast gelinir Selefiler ucun spirtli ickilerden uzaq olmaq ve tevazokar geyim formalari kimi emeller mutleqdir Bakida tikinti islerinde calisan 36 yasli selefi Ramin Hemzeyev bu barede demisdir Dunyevi olmaq o demekdir ki insan dunyanin lezzetlerinden zovq almaq isteyir Islamin dedikleri bunun ziddinedir O lezzetler muselmanlara haramdir Bir cox azerbaycanli selefiliye subhe ile yanasmaqdadir 1990 ci illerde Seudiyye Erebistanindan Azerbaycana ixrac edilen bu dini cereyan hec bir zaman ozune genis izleyici kutlesi toplaya bilmemisdir XX esr1920 ci ilde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti bolsevikler terefinden isgal edildi ve Azerbaycan sovetlesdirildi 1922 ci ilde ise Sovet Azerbaycani SSRI in bir hissesine cevrildi Sovet Ittifaqinda ateizm muhum rol oynayirdi ve dovlet ideologiyasinin ehemiyyetli bir hissesi idi Buna gore de Azerbaycan dovlet orqanlarinin dine yanasmasinin ciddi tesirlerine meruz qaldi Eyni zamanda mescidler dagidildi belelikle 1933 cu ilde cemi 33 mescid fealiyyet gostermekde idi 1967 ci ilde Ateizm Tarixi Muzeyi yaradildi ve bu muzeyin adi Sovet Ittifaqinin dagilmasindan sonra ile evez edildi Azerbaycan Dini Qurumlarla Is Uzre Dovlet Komitesinin sabiq sedr muavini Elcin Esgerov bildirir ki ekseriyyeti sie muselman olan azerbaycanlilar sovet hakimiyyetinin sonlanmasindan sonra kecmis sovet milletleri kimi alternativ ideologiya axtarisina cixdi ve dine yoneldi Lakin Azerbaycan numunesinde belli olur ki bu yonelme umumi olaraq dunyevi eneneleri zedelememisdir Esgerov elave edir Azerbaycanli dindarlarin coxu hec vaxt mescide getmirler onlarin Islamin tesvir etdiyi kimi oz yasam terzlerini deyisdirmirler Islam onlar ucun bir heyat terzi deyil Olkenin sosial ve siyasi heyatinin Islamin dikte etdiyi qaydalarla ziddiyyet teskil etmesi onlarin vecine deyil Olkenin 10 milyonluq ehalisinin 40 faizden bir qederi 25 yasdan asagidir Buna diqqet cekerek Esgerov elave edir sovet tehsilli vetendaslar onlar cox dunyevidirler Onlar dini enenelerle boyudulmemisdirler Belelikle onlar Islam barede tenqidi ola bilirler onlar bunu islami sorgulamaqda problem gormurler Lakin bu cur tenqidi munasibet ailesinde yegane dindar olan 23 yasli IT mutexessisi basqa bir selefi mezhebi olan Ferid Ibrahimovu narahat edir O deyir ki atasi ona saqqal saxlamamagi ve mescide getmemeyi tovsiye edir anasi ise hicab taxmaqdan imtina edir Atam heyat qisadir sadece eylenin deyende cox meyus oluram Azerbaycanlilarin ekseriyyeti Islam dini haqqinda savadsizdir Onlar bunu geride qalmis bir sey kimi gorurler Ailemle maraqlana bilmirem cunki onlar axirete inanmirlar Azerbaycan ehalisi dovlet tezyiqi ve teqibine gore ozunun dini dusuncelerini gizledirdi Bu imanin ehtiyat ucun gizledilmesi ne Quranda icaze verilse de bu muveqqeti olmali ve yalniz imanin formal yoxlugunu ehtiva etmeli idi Her bir halda imanin gizledilmesi dovru 1922 ci ilden 1991 ci ile qeder davam etdi ve 1991 ci ilde Azerbaycan yeniden musteqilliyini qazandi 70 il muddetinde imanin terk edilmesi Azerbaycan ehalisinin dindarliq qavraminin da formalasmasina tesir etdi Hemcinin baxAzerbaycanda din Azerbaycanda dini etiqad azadligi Azerbaycanda xristianliq Azerbaycanda IslamIstinadlar Religion Nation and Democracy in the South Caucasus Routledge 10 oktyabr 2014 2020 06 26 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 26 Google Books vasitesile Azerbaijan Islam Comes with a Secular Face Eurasianet 2018 07 02 tarixinde Istifade tarixi 2013 08 16 Iovchuk ve basqalari 1971 Azerbaijan Islam Comes with a Secular Face eurasianet org 15 avqust 2013 2023 08 29 tarixinde Istifade tarixi 29 avqust 2023 GALLUP WorldView 2020 04 07 at the Wayback Machine data accessed on 16 August 2013 Today 2014 10 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 17 Oliver Smith Mapped The world s most and least religious countries www telegraph co uk 14 yanvar 2018 2021 08 16 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 WVS Wave 6 2010 2014 www worldvaluessurvey org 2012 2021 03 31 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 Korotaev A V Stolyarova T I Halturina D A Religioznost v stranah sovremennogo mira sravnitelnyj analiz Istoricheskaya psihologiya i sociologiya istorii 2012 2021 01 20 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 Aliev Fuad Vozrozhdenie islama v Azerbajdzhane process i politicheskie implikacii Politologicheskie nauki 2007 2023 08 29 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 Oliver Smith Mapped The world s most and least religious countries The Telegraph 15 aprel 2017 2021 08 16 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 Rick Noack Map These are the world s least religious countries The Washington Post 14 aprel 2015 2020 10 08 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 Benjamin Elisha Sawe Religious Beliefs In Azerbaijan www worldatlas com 25 aprel 2017 2020 11 26 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 Dobroslawa Wiktor Mach MEASURING MUSLIMS THE PROBLEMS OF RELIGIOSITY AND INTRA RELIGIOUS DIVERSITY PDF Annual Review of the Sociology of Religion 17 may 2018 10 oktyabr 2020 tarixinde PDF Istifade tarixi 30 avqust 2023 General information The Museum Center of the Ministry of Culture of the Azerbaijan Republic 2 noyabr 2009 23 avqust 2023 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2023 Islamskaya palitra Azerbajdzhana Arif Yunusov PDF Institution of Peace and Democracy 2012 2021 03 09 tarixinde PDF Istifade tarixi 30 avqust 2023 MenbePod red M T Iovchuka T I Ojzermana I Ya Shipanova Moskva Mysl 1971 http www biografia ru about filosofia46 html bare url missing title