Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Azərbaycanın cinayət hüququ — Azərbaycanda cinayət və cinayət məsuliyyətinin əsaslarını, cinayət hüququ sistemini, eyni zamanda cinayət məsuliyyətindən azad olunmanın qayda və şərtlərini müəyyən edən hüquq normalarının məcmusunu əks etdirir. Onun əsas vəzifəsi ictimai münasibətlərin müdafiəsi və cinayətlərin qarşısının alınmasıdır.
Lakin Azərbaycanın cinayət qanunvericiliyi eyni zamanda bəzi spesifik xüsusiyyətlərə malik idi. Hələ Sovet dövründə mövcud olan bir sıra cinayət tərkibləri patriarxal və feodal adətlərin qalığı idi. Məsələn, 1927-ci ildə erkən yaşda nikaha daxil olmağa; qadınların məktəbə, kluba və digər mədəni-maarif müəssələrinə getmələrinə mane olmağa görə cinayət məsuliyyəti müəyyən olunmuşdu. 1929-cu ildə gəlinə görə başlıq pulunun alınıb–verilməsinə və boşanmış ər-arvadın yenidən nikaha daxil olmalarına mane olmağa görə məsuliyyət müəyyən olunmuşdu.
Digər ittifaq respublikalarında olduğu kimi, 60-cı illərdə Azərbaycanın da hüquq sistemində ikinci məcəllələşdirmə aparılır. Bu islahat nəticəsində RSFSR-in müvafiq məcəllələrindən fərqlənməyən yeni CM, CPM, MM, MPM və bəzi digər məcəllələr qəbul olundu. Bu məcəllələr demək olar ki, bir sıra əlavə və dəyişikliklərlə müstəqil Azərbaycanda yeni məcəllələşmiş aktlar qəbul olunana qədər qüvvədə idi.
1960-cı il Azərbaycan SSR-nin CM-də cinayət –cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulan, həm qəsdən, həm də ehtiyatsızlıqdan törədilən ictimai təhlükəli əməl kimi nəzərdə tutulurdu. Ümumi qayda üzrə cinayət məsuliyyəti 16 yaşdan, bəzi ağır cinayətlər üzrə isə 14 yaşdan yaranırdı. Məcəllədə dövlət əleyhinə və sosialist mülkiyyətinə qarşı cinayətlər xüsusi yer tuturdu. Məcəllənin ayrıca bir fəslini yerli adətlərin qalığı olan cinayətlər, məsələn, gəlinə görə başlıq pulunun verilməsi, barışıqdan boyun qaçırma, çoxarvadlılıq və s. təşkil edirdi. Hal-hazırda öz əhəmiyyətini itirən bəzi xüsusi fəaliyyət növləri də cinayət hesab olunurdu, məsələn, satın alma və yenidən alıb satma (möhtəkirlik), əmək fəaliyyətindən imtina etmə (müftəxorluq) və s. Azərbaycan SSR-nin CM əmək kollektivi qarşısında ictimai töhmətdən tutmuş istisna cəza növü olan ölüm cəzasına kimi cəza sistemini müəyyən etdi. Azadlıqdan məhrumetmənin yuxarı həddi 10 il, ağır cinayətlərin törədilməsinə görə isə 15 il müəyyən olunurdu.
Hal-hazırda Azərbaycan cinayət hüququnun əsas mənbəyi 30 dekabr 1999-cu ildə qəbul olunan Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsidir (bundan sonra – Azərbaycan CM). Azərbaycan CM-in hazırlanmasında 13 may 1995-ci ildə MDB-nin iştirakçı dövlətlərinin Parlamentlərarası Assambleyasının qətnaməsi ilə qəbul olunan Model Cinayət Məcəlləsindən istifadə olunmuşdur. Ona görə bu məcəllə öz strukturu və məzmununa görə postsovet ölkələrinin cinayət məcəllələrinə yaxındır.
Azərbaycan CM 12 bölmə, 35 fəsil və 353 maddədən ibarətdir. Bu məcəllə Azərbaycan ərazisində qüvvədə olan yeganə cinayət qanunudur. Məcəlləyə görə, qanunsuz hərəkətlər yalnız bu Məcəlləyə daxil olunduqdan sonra tətbiq edilə bilər.
Cinayət hüququna görə məsuliyyət 16 yaşdan, lakin ağır xə xüsusilə ağır cinayətlərin törədilməsi zamanı isə 14 yaşdan yaranır. Məcəllədə uşaqlar, qadınlar, xüsusilə hamilə qadınlara münasibətdə daha humanist normalar nəzərdə tutulur.
Azərbaycan CM-ə uyğun olaraq əsas cəza növlərinə aşağıdakılar aiddir: cərimə, nəqliyyat vasitəsini idarəetmə hüququndan məhrum etmə; müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum etmə; ictimai işlər; xüsusi və ya hərbi rütbədən, fəxri addan və dövlət təltifindən məhrum etmə; islah işləri; hərbi xidmət üzrə məhdudlaşdırma; əmlak müsadirəsi; Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarma; azadlığın məhdudlaşdırılması; intizam xarakterli hərbi hissədə saxlama; müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə; ömürlük azadlıqdan məhrum etmə. 1998-ci ildə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə ölüm cəzası cəza növü kimi ləğv edilmişdir.
MDB ölkələrinin cinayət məcəllələrinin ümumi hissələri əksər hallarda oxşar olsa da, xüsusi hissələrdə bəzi spesifik cəhətlərə rast gəlinir. Məsələn, Rusiya Federasiyasının CM-dən fərqli olaraq Azərbaycan CM-in Xüsusi hissəsi özündə təcavüzkar müharibəni başlamağa açıq çağırışlar (m.101), beynəlxalq müdafiədən istifadə edən şəxslərə və ya təşkilatlara hücum etmə (m.102), soyqırım (m.103), soyqırımın törədilməsinə təhrik etmə (m.104), əhalini məhv etmə (m.105), köləlik (m.106), əhalini deportasiya etmə və ya məcburi köçürmə (m.107), irqi ayrı seçkilik (aparteid) (m.111), işgəncə (m.113) və s. cinayətləri nəzərdə tutan "Sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər" bölməsi ilə başlayır. Beynəlxalq ictimaiyyətin cinayət məsuliyyətinə cəlb etmə müddəti şamil olunmayan beynəlxalq cinayətlərə münasibətdə tələbləri nəzərə alaraq 5 dekabr 2006-cı ildə "Beynəlxalq cinayətlərə görə məsuliyyət müəyyən edən qanunun qüvvəsinin geriyə şamil olunması haqqında" Konstitusiya Qanunun qəbul olundu. Bu Qanunun 1-ci maddəsinə görə Konstitusiyasının heç bir müddəası hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına əsasən törədildiyi zaman cinayət sayılan əmələ (hərəkət və ya hərəkətsizliyə) görə hər hansı şəxsin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinə və cəzalandırılmasına mane olan müddəa kimi şərh edilə və ya başa düşülə bilməz.
Eyni zamanda Azərbaycan CM-də yeni cinayət əməlləri də nəzərə alınmışdır. Kompüter informasiyaları sahəsindəki cinayətlər, evtanaziya, qanunsuz süni mayalanma, insan orqanlarının və ya toxumalarının transplantasiya məqsədilə alqı-satqısına və s. görə cinayət məsuliyyəti müəyyən olunmuşdur.
2009-cu ildə cəza qismində tətbiq olunan və şərti maliyyə vahidi ilə müəyyən olunan cərimələrin həcmi konkret məbləğlə əvəz edildi. Hal-hazırda CM-in maddələrinin sanksiyalarında cərimə hissələrində konkret məbləğ milli məzənnə ilə göstərilir. Milli pul vahidinin inflyasiyası ilə maddələrin sanksiyalarındakı cərimələrin həcminin dəyişiləcəyini də hesab etmək olar.
Mübarizəsi kompleks tədbirlər tələb edən bəzi cinayət növləri xüsusi qanunlarla tənzimlənir. Məsələn, korrupsiya, insan alveri, çirkli pulların yuyulması kimi cinayətlərlə mübarizə ümummilli səviyyədə aparılır. Dövlət proqramları təsdiq olunub, xüsusi orqanlar (komitələr, idarələr) təsis olunub, ayrı-ayrı qanunlar qəbul olunub: 13 yanvar 2004-cü il "Korrupsiya ilə mübarizə haqqında", 28 iyun 2005-ci il "İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında", 10 fevral 2009-cu il "Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında". Bu xüsusi qanunvericilik aktlarının icrası prezident və parlament nəzarəti altında olur. Məsələn, adı çəkilən qanunla insan alverinə qarşı mübarizə üzrə kompleks tədbirləri həyata keçirən koordinator tərəfindən Milli Məclisə illik hesabatların verilməsi nəzərdə tutulur.
2012-ci ilin əvvəlindən Azərbaycan ictimaiyyəti tərəfindən Diffamasiya və Yuvenal ədliyyə haqqında qanun layihələri müzakirə olunur. Hər hansı bir şəxs barəsində onun adına ləkə gətirən məlumatların yayılması ilə bağlı hərəkətlərin dekriminallaşdırılması KİV-ə əlavə azadlıq verəcək, uşaqlar tərəfindən törədilən xırda cinayətlərin dekriminallaşdırılması isə risk altında olan uşaqların yenidən tərbiyə olunmasına müsbət təsir göstərəcək.
Azərbaycanda 3,5 mln. uşaq yaşayır, onların 300.000-i qaçqındır. 59 internatda 22.635 uşaq yaşayır. Bu uşaqların sosial təminatını dövlət bütövlüklə öz üzərinə götürür. Dövlət yetkinlik yaşına çatmayanlar üzərində qəyyumluğu icra orqanları vasitəsilə həyata keçirir. Hələ sovet dövründən rayon icra hakimiyyəti orqanlarının nəznində Yetkinlik yaşına çatmayanların işləri üzrə Komissiyalar fəaliyyət göstərirdi. 31 may 2002-ci il Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə bu komissiyalar haqqında yeni Əsasnamə təsdiq edildi. Komissiyaların əsas məqsədi yetkinlik yaşına çatmayanlara tərbiyəvi təsirin göstərilməsi, onların qanuni maraqlarının qorunmasıdır. Bu günə kimi Azərbaycanda uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində onlarla qanunvericilik aktı qəbul olunmuşdur. Onlardan başlıcası "Uşaq hüquqları haqqında" 19 may 1998-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunudur.
Azərbaycan Respublikasının məcəllələşdirilmiş aktlarında (CPM, İXM, CİM) bu sosial təbəqənin zəif vəziyyətini nəzərə alaraq yetkinlik yaşına çatmayanların hüquqi vəziyyəti xüsusi qaydada nizama salınır. Lakin uşaqlar tərəfindən törədilən xırda cinayətlərin dekriminallaşdırılması hələlik nəzərdə tutulmamışdır.
"Yuvenal ədliyyə haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsi işlək variantda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu Komitəsində hazırlanır. Bu qanunun məqsədi qanunla münaqişədə olan yetkinlik yaşına çatmayanların, eyni zamanda yeniyetmə şahid və zərərçəkmişlərin hüquq və qanuni maraqlarının təmin edilməsi prosesində yaranan münasibətlərin tənzim edilməsidir. Qanun layihəsi norma-definisiyalarda bəzi anlayışları açıqlayır, məsələn, yuvenal ədliyyə, yuvenal ədliyyə sahəsində sosial işçi, yuvenal məhkəmə, ixtisaslaşdırılmış təlim-tərbiyə müəssisələri və s. Qanun layihəsində məhkəməyə qədər tərbiyəvi xarakterli vasitələr xüsusilə vurğulanmışdır.
Hal-hazırda formal olaraq cinayət kimi tanınan ayrı-ayrı fəaliyyət növlərinin dekriminallaşdırılması ilə yanaşı, digər bir məsələ də müzakirə olunur – psixoloji, iqtisadi zorakılıq kimi məişət zorakılığının cinayət qanunvericiliyinə daxil olunması.
22 iyun 2010-cu ildə "Məişət zorakılığı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olundu. Qanun 4 zorakılıq formasını nəzərdə tutur: fiziki, seksual, psixoloji və iqtisadi zorakılıq. Zorakılıq qurbanlarının müdafiəsi mexanizmi və müdafiə orderinin tətbiq etmə qaydası qanunla müəyyən olunur. Bu normativ akt eyni zamanda sosial xarakterlidir, belə ki, o reabilitasiya mərkəzlərinin fəaliyyət qaydasını, sosial xidmətlərin və ixtisaslaşdırılmış orqanların yaranmasını nəzərdə tutur. Qanuna uyğun olaraq, müdafiə orderi zorakılıq qurbanını 30 gündən 180 günədək qoruyur. Bu müddət ərzində zorakılıq qurbanı reabilitasiya mərkəzinə yerləşdirilir, zorakılıq törədənin ona yaxınlaşması qadağan olunur, bu məhdudiyyət pozulduğu zaman isə zorakılıq törədən şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilər.
Məişət zorakılığı ilə mübarizə kompleks şəkildə aparılır və Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən koordinasiya edilir. Məişət zorakılığı ilə mübarizə üzrə Milli Strategiya hazırlanır, cinayət qanunvericiliyinin islahatı nəzərdə tutulur.
Cinayət qanunvericiliyi ilə bərabər Azərbaycanda cinayət-prosessual qanunvericilik də dinamik şəkildə inkişaf edirdi. Azərbaycan SSR-in 1960-cı il Cinayət-prosessual məcəlləsi 2000-ci il Azərbaycan Respublikasının Cinayət-prosessual məcəlləsi (bundan sonra – Azərbaycan CPM) ilə əvəz edildi.
Azərbaycan CPM-i çəkişmə və tərəflərin bərabərliyi prinsiplərinə əsaslanır. Çəkişmənin məzmunu ibtidai istintaq mərhələsindən başlayaraq bərabər tərəflərin olması, cinayət təqibi funksiyalarının bölüşdürülməsi, ittiham, müdafiə tərəfləri və məhkəmə arasında müdafiənin olmasından ibarətdir. Cinayət prosesinin əsas məqsədi cinayət törətmiş şəxsin qanuni təqibi və cinayət məsuliyyətinə cəlb olunması, eyni zamanda şəxsi qanunsuz və əsassız ittihamlardan, hüquq və azadlıqların məhdudlaşdırmasından qorumaqdır.
Daha vacib cinayət-prosessual normalar əsas insan hüquqları kimi konstitusion səviyyədə müəyyən olunmuşdur. Bu məhkəmə-prosessual, eyni zamanda konstitusion hüquqlara aiddir: keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ, eyni zamanda tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ (m. 61), təqsirsizlik prezumpsiyası (m.63), qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə olunmasına qadağa (m.63), bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi (m.64), çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması hüququ (m.65), qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi (m.66), dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ (m.68), məhkəmə icraatının çəkişmə prinsipi əsasında aparılması (m.127).
CPM-ə uyğun olaraq şübhəli və təqsirləndirilən şəxs barəsində tətbiq olunan bütün prosessual məcburiyyət tədbirləri məhkəmənin nəzarəti altındadır və bu tədbirlər yalnız məhkəmə qərarı əsasında həyata keçirilir. Hər bir tutulan və həbsə alınan şəxsə 48 saat ərzində ittiham elan olunmalı, əks halda o azadlığa buraxılmalıdır. Həbsə alınmış təqsirləndirilən şəxslər 1996-cı ildən bütövlüklə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin tabeliyində olan penitensiar xidmətin təcridxanalarında saxlanılırlar.
CPM-ə uyğun olaraq cinayət prosesinin mərhələləri müəyyən olunur: cinayət işinin başlanması, ibtidai araşdırma (təhqiqat və ibtidai istintaq daxil olmaqla), məhkəmə baxışına hazırlıq, məhkəmə baxışı, apelyasiya icraatı, kassasiya icraatı, əlavə kassasiya, hökm və ya məhkəmənin digər yekun qərarlarının icrası qaydasında icraat. Xüsusi icraatlara daxildir: yeni açılmış hallar üzrə icraat, tibbi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiq edilməsi üzrə icraat, cinayət işlər üzrə hüquqi yardım göstərilməsi üzrə icraat, hüquq normalarının Konstitusiyaya uyğunluğunun yoxlanılması üzrə icraat (məhkəmənin Konstitusiya Məhkəməsinə müraciəti) və s.
Hüquqi dövlətin formalaşmasında ən vacib islahatlardan biri "Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında" 28 oktyabr 1999-cu il Qanununun qəbul edilməsi idi. Bununla da, əvvəllər hüquq-mühafizə orqanlarının daxili aktları ilə tənzimlənən əməliyyat-axtarış tədbirlərinin (telefonlara qulaq asma, güdmə, götürmə, baxış və s.) keçirilməsi qanunvericilik səviyyəsində müəyyən olundu.
2012-ci ilin əvvəlində "Həbs yerlərində saxlanılan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olunmuşdur. Bu qanun təqsirsizlik prezumpsiyasını, saxlanılan və həbsdə olan şəxslərin zəif vəziyyətini nəzərə alaraq təqsirləndirilən və ya şübhəli şəxsin məhkəmə araşdırmasına qədər saxlanılmasının şərtləri və qaydasını müəyyən edir.
Sözsüz, Azərbaycan CPM-i şübhəli və təqsirləndirilən şəxslərin hüquqi vəziyyətinin əsaslarını müəyyən edir. Məcəllədə hüquq və vəzifələr, saxlamanın və həbsin qaydası, şübhəli və təqsirləndirilən şəxsin saxlama müddətləri və s. müəyyən olunmuşdur. Lakin göstərilən Qanunun məqsədi məhkəmə araşdırmasına qədər həbsdə saxlanılan şəxslər üçün daha əlverişli şəraitin yaradılması, müdafiə və tibbi təminatın təmin edilməsidir.
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikasının hüquq sistemi (Umumi icmal) 2016-12-08 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Azerbaycanin cinayet huququ Azerbaycanda cinayet ve cinayet mesuliyyetinin esaslarini cinayet huququ sistemini eyni zamanda cinayet mesuliyyetinden azad olunmanin qayda ve sertlerini mueyyen eden huquq normalarinin mecmusunu eks etdirir Onun esas vezifesi ictimai munasibetlerin mudafiesi ve cinayetlerin qarsisinin alinmasidir Lakin Azerbaycanin cinayet qanunvericiliyi eyni zamanda bezi spesifik xususiyyetlere malik idi Hele Sovet dovrunde movcud olan bir sira cinayet terkibleri patriarxal ve feodal adetlerin qaligi idi Meselen 1927 ci ilde erken yasda nikaha daxil olmaga qadinlarin mektebe kluba ve diger medeni maarif muesselerine getmelerine mane olmaga gore cinayet mesuliyyeti mueyyen olunmusdu 1929 cu ilde geline gore basliq pulunun alinib verilmesine ve bosanmis er arvadin yeniden nikaha daxil olmalarina mane olmaga gore mesuliyyet mueyyen olunmusdu Diger ittifaq respublikalarinda oldugu kimi 60 ci illerde Azerbaycanin da huquq sisteminde ikinci mecellelesdirme aparilir Bu islahat neticesinde RSFSR in muvafiq mecellelerinden ferqlenmeyen yeni CM CPM MM MPM ve bezi diger mecelleler qebul olundu Bu mecelleler demek olar ki bir sira elave ve deyisikliklerle musteqil Azerbaycanda yeni mecellelesmis aktlar qebul olunana qeder quvvede idi 1960 ci il Azerbaycan SSR nin CM de cinayet cinayet qanunu ile nezerde tutulan hem qesden hem de ehtiyatsizliqdan toredilen ictimai tehlukeli emel kimi nezerde tutulurdu Umumi qayda uzre cinayet mesuliyyeti 16 yasdan bezi agir cinayetler uzre ise 14 yasdan yaranirdi Mecellede dovlet eleyhine ve sosialist mulkiyyetine qarsi cinayetler xususi yer tuturdu Mecellenin ayrica bir feslini yerli adetlerin qaligi olan cinayetler meselen geline gore basliq pulunun verilmesi barisiqdan boyun qacirma coxarvadliliq ve s teskil edirdi Hal hazirda oz ehemiyyetini itiren bezi xususi fealiyyet novleri de cinayet hesab olunurdu meselen satin alma ve yeniden alib satma mohtekirlik emek fealiyyetinden imtina etme muftexorluq ve s Azerbaycan SSR nin CM emek kollektivi qarsisinda ictimai tohmetden tutmus istisna ceza novu olan olum cezasina kimi ceza sistemini mueyyen etdi Azadliqdan mehrumetmenin yuxari heddi 10 il agir cinayetlerin toredilmesine gore ise 15 il mueyyen olunurdu Hal hazirda Azerbaycan cinayet huququnun esas menbeyi 30 dekabr 1999 cu ilde qebul olunan Azerbaycan Respublikasinin Cinayet Mecellesidir bundan sonra Azerbaycan CM Azerbaycan CM in hazirlanmasinda 13 may 1995 ci ilde MDB nin istirakci dovletlerinin Parlamentlerarasi Assambleyasinin qetnamesi ile qebul olunan Model Cinayet Mecellesinden istifade olunmusdur Ona gore bu mecelle oz strukturu ve mezmununa gore postsovet olkelerinin cinayet mecellelerine yaxindir Azerbaycan CM 12 bolme 35 fesil ve 353 maddeden ibaretdir Bu mecelle Azerbaycan erazisinde quvvede olan yegane cinayet qanunudur Mecelleye gore qanunsuz hereketler yalniz bu Mecelleye daxil olunduqdan sonra tetbiq edile biler Cinayet huququna gore mesuliyyet 16 yasdan lakin agir xe xususile agir cinayetlerin toredilmesi zamani ise 14 yasdan yaranir Mecellede usaqlar qadinlar xususile hamile qadinlara munasibetde daha humanist normalar nezerde tutulur Azerbaycan CM e uygun olaraq esas ceza novlerine asagidakilar aiddir cerime neqliyyat vasitesini idareetme huququndan mehrum etme mueyyen vezife tutma ve ya mueyyen fealiyyetle mesgul olma huququndan mehrum etme ictimai isler xususi ve ya herbi rutbeden fexri addan ve dovlet teltifinden mehrum etme islah isleri herbi xidmet uzre mehdudlasdirma emlak musadiresi Azerbaycan Respublikasinin hududlarindan kenara mecburi cixarma azadligin mehdudlasdirilmasi intizam xarakterli herbi hissede saxlama mueyyen muddete azadliqdan mehrum etme omurluk azadliqdan mehrum etme 1998 ci ilde Heyder Eliyevin tesebbusu ile olum cezasi ceza novu kimi legv edilmisdir MDB olkelerinin cinayet mecellelerinin umumi hisseleri ekser hallarda oxsar olsa da xususi hisselerde bezi spesifik cehetlere rast gelinir Meselen Rusiya Federasiyasinin CM den ferqli olaraq Azerbaycan CM in Xususi hissesi ozunde tecavuzkar muharibeni baslamaga aciq cagirislar m 101 beynelxalq mudafieden istifade eden sexslere ve ya teskilatlara hucum etme m 102 soyqirim m 103 soyqirimin toredilmesine tehrik etme m 104 ehalini mehv etme m 105 kolelik m 106 ehalini deportasiya etme ve ya mecburi kocurme m 107 irqi ayri seckilik aparteid m 111 isgence m 113 ve s cinayetleri nezerde tutan Sulh ve insanliq eleyhine cinayetler bolmesi ile baslayir Beynelxalq ictimaiyyetin cinayet mesuliyyetine celb etme muddeti samil olunmayan beynelxalq cinayetlere munasibetde telebleri nezere alaraq 5 dekabr 2006 ci ilde Beynelxalq cinayetlere gore mesuliyyet mueyyen eden qanunun quvvesinin geriye samil olunmasi haqqinda Konstitusiya Qanunun qebul olundu Bu Qanunun 1 ci maddesine gore Konstitusiyasinin hec bir muddeasi hamiliqla qebul edilmis beynelxalq huquq normalarina esasen toredildiyi zaman cinayet sayilan emele hereket ve ya hereketsizliye gore her hansi sexsin cinayet mesuliyyetine celb edilmesine ve cezalandirilmasina mane olan muddea kimi serh edile ve ya basa dusule bilmez Eyni zamanda Azerbaycan CM de yeni cinayet emelleri de nezere alinmisdir Komputer informasiyalari sahesindeki cinayetler evtanaziya qanunsuz suni mayalanma insan orqanlarinin ve ya toxumalarinin transplantasiya meqsedile alqi satqisina ve s gore cinayet mesuliyyeti mueyyen olunmusdur 2009 cu ilde ceza qisminde tetbiq olunan ve serti maliyye vahidi ile mueyyen olunan cerimelerin hecmi konkret meblegle evez edildi Hal hazirda CM in maddelerinin sanksiyalarinda cerime hisselerinde konkret mebleg milli mezenne ile gosterilir Milli pul vahidinin inflyasiyasi ile maddelerin sanksiyalarindaki cerimelerin hecminin deyisileceyini de hesab etmek olar Mubarizesi kompleks tedbirler teleb eden bezi cinayet novleri xususi qanunlarla tenzimlenir Meselen korrupsiya insan alveri cirkli pullarin yuyulmasi kimi cinayetlerle mubarize umummilli seviyyede aparilir Dovlet proqramlari tesdiq olunub xususi orqanlar komiteler idareler tesis olunub ayri ayri qanunlar qebul olunub 13 yanvar 2004 cu il Korrupsiya ile mubarize haqqinda 28 iyun 2005 ci il Insan alverine qarsi mubarize haqqinda 10 fevral 2009 cu il Cinayet yolu ile elde edilmis pul vesaitlerinin ve ya diger emlakin leqallasdirilmasina ve terrorculugun maliyyelesdirilmesine qarsi mubarize haqqinda Bu xususi qanunvericilik aktlarinin icrasi prezident ve parlament nezareti altinda olur Meselen adi cekilen qanunla insan alverine qarsi mubarize uzre kompleks tedbirleri heyata keciren koordinator terefinden Milli Meclise illik hesabatlarin verilmesi nezerde tutulur 2012 ci ilin evvelinden Azerbaycan ictimaiyyeti terefinden Diffamasiya ve Yuvenal edliyye haqqinda qanun layiheleri muzakire olunur Her hansi bir sexs baresinde onun adina leke getiren melumatlarin yayilmasi ile bagli hereketlerin dekriminallasdirilmasi KIV e elave azadliq verecek usaqlar terefinden toredilen xirda cinayetlerin dekriminallasdirilmasi ise risk altinda olan usaqlarin yeniden terbiye olunmasina musbet tesir gosterecek Azerbaycanda 3 5 mln usaq yasayir onlarin 300 000 i qacqindir 59 internatda 22 635 usaq yasayir Bu usaqlarin sosial teminatini dovlet butovlukle oz uzerine goturur Dovlet yetkinlik yasina catmayanlar uzerinde qeyyumlugu icra orqanlari vasitesile heyata kecirir Hele sovet dovrunden rayon icra hakimiyyeti orqanlarinin nezninde Yetkinlik yasina catmayanlarin isleri uzre Komissiyalar fealiyyet gosterirdi 31 may 2002 ci il Azerbaycan Respublikasinin Qanunu ile bu komissiyalar haqqinda yeni Esasname tesdiq edildi Komissiyalarin esas meqsedi yetkinlik yasina catmayanlara terbiyevi tesirin gosterilmesi onlarin qanuni maraqlarinin qorunmasidir Bu gune kimi Azerbaycanda usaq huquqlarinin mudafiesi sahesinde onlarla qanunvericilik akti qebul olunmusdur Onlardan baslicasi Usaq huquqlari haqqinda 19 may 1998 ci il tarixli Azerbaycan Respublikasinin Qanunudur Azerbaycan Respublikasinin mecellelesdirilmis aktlarinda CPM IXM CIM bu sosial tebeqenin zeif veziyyetini nezere alaraq yetkinlik yasina catmayanlarin huquqi veziyyeti xususi qaydada nizama salinir Lakin usaqlar terefinden toredilen xirda cinayetlerin dekriminallasdirilmasi helelik nezerde tutulmamisdir Yuvenal edliyye haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanun layihesi islek variantda Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin Huquq siyaseti ve dovlet quruculugu Komitesinde hazirlanir Bu qanunun meqsedi qanunla munaqisede olan yetkinlik yasina catmayanlarin eyni zamanda yeniyetme sahid ve zerercekmislerin huquq ve qanuni maraqlarinin temin edilmesi prosesinde yaranan munasibetlerin tenzim edilmesidir Qanun layihesi norma definisiyalarda bezi anlayislari aciqlayir meselen yuvenal edliyye yuvenal edliyye sahesinde sosial isci yuvenal mehkeme ixtisaslasdirilmis telim terbiye muessiseleri ve s Qanun layihesinde mehkemeye qeder terbiyevi xarakterli vasiteler xususile vurgulanmisdir Hal hazirda formal olaraq cinayet kimi taninan ayri ayri fealiyyet novlerinin dekriminallasdirilmasi ile yanasi diger bir mesele de muzakire olunur psixoloji iqtisadi zorakiliq kimi meiset zorakiliginin cinayet qanunvericiliyine daxil olunmasi 22 iyun 2010 cu ilde Meiset zorakiligi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu qebul olundu Qanun 4 zorakiliq formasini nezerde tutur fiziki seksual psixoloji ve iqtisadi zorakiliq Zorakiliq qurbanlarinin mudafiesi mexanizmi ve mudafie orderinin tetbiq etme qaydasi qanunla mueyyen olunur Bu normativ akt eyni zamanda sosial xarakterlidir bele ki o reabilitasiya merkezlerinin fealiyyet qaydasini sosial xidmetlerin ve ixtisaslasdirilmis orqanlarin yaranmasini nezerde tutur Qanuna uygun olaraq mudafie orderi zorakiliq qurbanini 30 gunden 180 gunedek qoruyur Bu muddet erzinde zorakiliq qurbani reabilitasiya merkezine yerlesdirilir zorakiliq toredenin ona yaxinlasmasi qadagan olunur bu mehdudiyyet pozuldugu zaman ise zorakiliq toreden sexs cinayet mesuliyyetine celb oluna biler Meiset zorakiligi ile mubarize kompleks sekilde aparilir ve Azerbaycan Respublikasinin Aile Qadin ve Usaq Problemleri uzre Dovlet Komitesi terefinden koordinasiya edilir Meiset zorakiligi ile mubarize uzre Milli Strategiya hazirlanir cinayet qanunvericiliyinin islahati nezerde tutulur Cinayet qanunvericiliyi ile beraber Azerbaycanda cinayet prosessual qanunvericilik de dinamik sekilde inkisaf edirdi Azerbaycan SSR in 1960 ci il Cinayet prosessual mecellesi 2000 ci il Azerbaycan Respublikasinin Cinayet prosessual mecellesi bundan sonra Azerbaycan CPM ile evez edildi Azerbaycan CPM i cekisme ve tereflerin beraberliyi prinsiplerine esaslanir Cekismenin mezmunu ibtidai istintaq merhelesinden baslayaraq beraber tereflerin olmasi cinayet teqibi funksiyalarinin bolusdurulmesi ittiham mudafie terefleri ve mehkeme arasinda mudafienin olmasindan ibaretdir Cinayet prosesinin esas meqsedi cinayet toretmis sexsin qanuni teqibi ve cinayet mesuliyyetine celb olunmasi eyni zamanda sexsi qanunsuz ve esassiz ittihamlardan huquq ve azadliqlarin mehdudlasdirmasindan qorumaqdir Daha vacib cinayet prosessual normalar esas insan huquqlari kimi konstitusion seviyyede mueyyen olunmusdur Bu mehkeme prosessual eyni zamanda konstitusion huquqlara aiddir keyfiyyetli huquqi yardim almaq huququ eyni zamanda tutuldugu hebse alindigi cinayet toredilmesinde ittiham olundugu andan mudafiecinin komeyinden istifade etmek huququ m 61 teqsirsizlik prezumpsiyasi m 63 qanunu pozmaqla elde edilmis subutlardan istifade olunmasina qadaga m 63 bir cinayete gore tekraren mehkum etmeye yol verilmemesi m 64 cixarilmis hokme qanunla nezerde tutulan qaydada yuxari mehkemede yeniden baxilmasi huququ m 65 qohumlarin eleyhine ifade vermeye mecbur etmeye yol verilmemesi m 66 dovlet orqanlarinin yaxud onlarin vezifeli sexslerinin qanuna zidd hereketleri ve ya hereketsizliyi neticesinde vurulmus zererin dovlet terefinden odenilmesi huququ m 68 mehkeme icraatinin cekisme prinsipi esasinda aparilmasi m 127 CPM e uygun olaraq subheli ve teqsirlendirilen sexs baresinde tetbiq olunan butun prosessual mecburiyyet tedbirleri mehkemenin nezareti altindadir ve bu tedbirler yalniz mehkeme qerari esasinda heyata kecirilir Her bir tutulan ve hebse alinan sexse 48 saat erzinde ittiham elan olunmali eks halda o azadliga buraxilmalidir Hebse alinmis teqsirlendirilen sexsler 1996 ci ilden butovlukle Azerbaycan Respublikasi Edliyye Nazirliyinin tabeliyinde olan penitensiar xidmetin tecridxanalarinda saxlanilirlar CPM e uygun olaraq cinayet prosesinin merheleleri mueyyen olunur cinayet isinin baslanmasi ibtidai arasdirma tehqiqat ve ibtidai istintaq daxil olmaqla mehkeme baxisina hazirliq mehkeme baxisi apelyasiya icraati kassasiya icraati elave kassasiya hokm ve ya mehkemenin diger yekun qerarlarinin icrasi qaydasinda icraat Xususi icraatlara daxildir yeni acilmis hallar uzre icraat tibbi xarakterli mecburi tedbirlerin tetbiq edilmesi uzre icraat cinayet isler uzre huquqi yardim gosterilmesi uzre icraat huquq normalarinin Konstitusiyaya uygunlugunun yoxlanilmasi uzre icraat mehkemenin Konstitusiya Mehkemesine muracieti ve s Huquqi dovletin formalasmasinda en vacib islahatlardan biri Emeliyyat axtaris fealiyyeti haqqinda 28 oktyabr 1999 cu il Qanununun qebul edilmesi idi Bununla da evveller huquq muhafize orqanlarinin daxili aktlari ile tenzimlenen emeliyyat axtaris tedbirlerinin telefonlara qulaq asma gudme goturme baxis ve s kecirilmesi qanunvericilik seviyyesinde mueyyen olundu 2012 ci ilin evvelinde Hebs yerlerinde saxlanilan sexslerin huquq ve azadliqlarinin temin edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu qebul olunmusdur Bu qanun teqsirsizlik prezumpsiyasini saxlanilan ve hebsde olan sexslerin zeif veziyyetini nezere alaraq teqsirlendirilen ve ya subheli sexsin mehkeme arasdirmasina qeder saxlanilmasinin sertleri ve qaydasini mueyyen edir Sozsuz Azerbaycan CPM i subheli ve teqsirlendirilen sexslerin huquqi veziyyetinin esaslarini mueyyen edir Mecellede huquq ve vezifeler saxlamanin ve hebsin qaydasi subheli ve teqsirlendirilen sexsin saxlama muddetleri ve s mueyyen olunmusdur Lakin gosterilen Qanunun meqsedi mehkeme arasdirmasina qeder hebsde saxlanilan sexsler ucun daha elverisli seraitin yaradilmasi mudafie ve tibbi teminatin temin edilmesidir Xarici kecidlerAzerbaycan Respublikasinin huquq sistemi Umumi icmal 2016 12 08 at the Wayback Machine