Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dağıstanın Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə birləşməsi — Dağıstanın Azərbaycanla birləşmək uğrunda mübarizəsi.
Zəmin
1919-cu il aprelin əvvəlində Denikinin Könüllü ordusu Terek vilayətinin işğalını əsasən başa çatdırdı. Bundan sonra Dağıstanda Dağlılar Respublikasından ayrılıb Azərbaycana birləşmək ideyası sürətlə yayılmağa başladı. Dağıstanın ictimai xadimləri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Dağlılar Respublikasındakı diplomatik nümayəndəsi Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevə müraciətlər edərək, bu haqda Azərbaycan hökumətinin prinsipial razılıq verməsini xahiş etdilər. Haqverdiyevin aprelin 15-də xarici işlər naziri Məmməd Yusif Cəfərova göndərdiyi məlumatda bildirilirdi ki, Dağıstanın 10 dairəsindən 4-ü açıq şəkildə Azərbaycana birləşmək tərəfdarıdır, qalanları isə gizlicə bunu arzu edirlər. Dağıstanlı zabitlər, o cümlədən Dağlı Respublikasında hərbi nazirin müavini olmuş general H.M.Xəlilov da bu mövqedən çıxış edirdilər.
Könüllü ordunun cənuba doğru irəliləməsi ilə əlaqədar Dağıstanda Azərbaycanla birləşmək tərəfdarları sürətlə artırdı. Kürə, Qaytaq, Tabasaran, Avar və Dərbənd bölgələrini təmsil edən nümayəndələr tarixən, həm də iqtisadi cəhətdən Azərbaycanla sıx bağlı olduqlarını bildirir və siyasi ittifaq yaradılmasını zəruri sayırdılar. Aprelin 29-da Dağıstanın Azərbaycana birləşdirilməsi məsələsi Dağlılar Respublikası parlamenti üzvlərinin, zabitlərinin, ruhanilərinin və ziyalılarının birgə iclasında müzakirə edildi. Zabitlər Könüllü orduya qarşı mübarizənin davam etdirilməsini və hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra Dağıstanla Azərbaycanın federasiya və ya konfederasiya formasında birləşməsini təklif etdilər. Dağıstan deputatlarının lideri M.Q.Dibirov, nüfuzlu din xadimi da bu təklifə tərəfdar çıxdılar.
Mayın 5-də Bakıdakı müttəfiq qoşunlarının komandanı general U.Tomson da Fətəli xan Xoyski ilə görüşəndə Dağıstanın iqtisadi, topoqrafik və digər cəhətlərdən Azərbaycanla bağlı olduğuna görə, onun Cümhuriyyətə birləşdirilməsini labüd saymışdı.
Denikin işğalı
Müttəfiqlərin bu görüşləri, xüsusən də Dağıstanın öz taleyini Azərbaycanla bağlamaq üçün addımlar atması Denikinin bölgədə fəallaşmasına, təxribatçılıq fəaliyyətini gücləndirməsinə səbəb oldu. Əhalinin rəğbətini qazanmaq üçün Dağıstana yerli özünüidarəçilik veriləcəyi vəd edildi, Könüllü ordunun bölgədə başlıca vəzifəsinin bolşeviklərə qarşı mübarizə aparmaq olduğu bildirildi. Yüksək rütbəli dağlı zabitlərinin Şimali Qafqazın müsəlman bölgələrinin idarəsinə cəlb edilməsi isə zabit heyətinin mövqeyində dəyişiklik yaratdı.
Belə bir şəraitdə mayın 12-də P.Kotsevin başçılıq etdiyi Dağlılar Respublikası hökuməti istefa verdi. Parlament zabitlərin təzyiqi ilə yeni hökumətin təşkilini general H.M.Xəlilova tapşırdı. Xəlilov Denikinin nümayəndəsi ilə danışıqlara girdi və Dağlılar Respublikası hökumətini buraxdı. Mayın sonunda Dağıstan Könüllü ordu tərəfindən müqavimətsiz tutuldu.
Gedişat və nəticə
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev iyunun 7-də Dağıstanda baş verən hadisələr haqqında Azərbaycan hökumətinə göndərdiyi məlumatda Denikinin bölgədə cəmi 1 mindən çox hərbi qüvvəyə malik olduğunu bildirir və yerli əhalinin arzusunu nəzərə alıb, Port-Petrovskda (indiki Mahaçqala) qədərki ərazini Azərbaycana birləşdirmək üçün hərəkətə keçməyə çağırırdı. Britaniya hökumətinin iyunun 11-də bəyan etdiyi demarkasiya xəttinə görə də Könüllü ordu Port-Petrovskdan 5 mil cənubda dayanmalı idi.
Azərbaycan hökuməti Dərbəndi və demarkasiya xəttinə qədərki Dağıstan ərazisini denikinçilərdən təmizləmək üçün dərhal diplomatik və hərbi hazırlığa başladı. Lakin Denikin ordusu Cənubi Dağıstanı tərk etməkdən qəti boyun qaçırdığı üçün avqustun 4-də Britaniya hökuməti demarkasiya xəttini Dağıstanın cənub sərhədinə çəkərək, bölgəni bütünlüklə Könüllü ordunun təsir dairəsinə aid etdi.
Azərbaycan hökuməti yaranmış vəziyyəti nəzərə alaraq, Dağıstanın birləşdirilməsi ilə bağlı hazırlığı dayandırmalı oldu.
İstinadlar
- Altay Göyüşov, 1917–1920-ci illərdə Şimali Qafqaz dağlılarının azadlıq uğrunda mübarizəsi, Bakı, 2000
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dagistanin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine birlesmesi Dagistanin Azerbaycanla birlesmek ugrunda mubarizesi Zemin1919 cu il aprelin evvelinde Denikinin Konullu ordusu Terek vilayetinin isgalini esasen basa catdirdi Bundan sonra Dagistanda Daglilar Respublikasindan ayrilib Azerbaycana birlesmek ideyasi suretle yayilmaga basladi Dagistanin ictimai xadimleri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Daglilar Respublikasindaki diplomatik numayendesi Ebdurrehim bey Haqverdiyeve muracietler ederek bu haqda Azerbaycan hokumetinin prinsipial raziliq vermesini xahis etdiler Haqverdiyevin aprelin 15 de xarici isler naziri Memmed Yusif Ceferova gonderdiyi melumatda bildirilirdi ki Dagistanin 10 dairesinden 4 u aciq sekilde Azerbaycana birlesmek terefdaridir qalanlari ise gizlice bunu arzu edirler Dagistanli zabitler o cumleden Dagli Respublikasinda herbi nazirin muavini olmus general H M Xelilov da bu movqeden cixis edirdiler Konullu ordunun cenuba dogru irelilemesi ile elaqedar Dagistanda Azerbaycanla birlesmek terefdarlari suretle artirdi Kure Qaytaq Tabasaran Avar ve Derbend bolgelerini temsil eden numayendeler tarixen hem de iqtisadi cehetden Azerbaycanla six bagli olduqlarini bildirir ve siyasi ittifaq yaradilmasini zeruri sayirdilar Aprelin 29 da Dagistanin Azerbaycana birlesdirilmesi meselesi Daglilar Respublikasi parlamenti uzvlerinin zabitlerinin ruhanilerinin ve ziyalilarinin birge iclasinda muzakire edildi Zabitler Konullu orduya qarsi mubarizenin davam etdirilmesini ve herbi emeliyyatlar basa catdiqdan sonra Dagistanla Azerbaycanin federasiya ve ya konfederasiya formasinda birlesmesini teklif etdiler Dagistan deputatlarinin lideri M Q Dibirov nufuzlu din xadimi da bu teklife terefdar cixdilar Mayin 5 de Bakidaki muttefiq qosunlarinin komandani general U Tomson da Feteli xan Xoyski ile gorusende Dagistanin iqtisadi topoqrafik ve diger cehetlerden Azerbaycanla bagli olduguna gore onun Cumhuriyyete birlesdirilmesini labud saymisdi Denikin isgali Muttefiqlerin bu gorusleri xususen de Dagistanin oz taleyini Azerbaycanla baglamaq ucun addimlar atmasi Denikinin bolgede feallasmasina texribatciliq fealiyyetini guclendirmesine sebeb oldu Ehalinin regbetini qazanmaq ucun Dagistana yerli ozunuidarecilik verileceyi ved edildi Konullu ordunun bolgede baslica vezifesinin bolseviklere qarsi mubarize aparmaq oldugu bildirildi Yuksek rutbeli dagli zabitlerinin Simali Qafqazin muselman bolgelerinin idaresine celb edilmesi ise zabit heyetinin movqeyinde deyisiklik yaratdi Bele bir seraitde mayin 12 de P Kotsevin basciliq etdiyi Daglilar Respublikasi hokumeti istefa verdi Parlament zabitlerin tezyiqi ile yeni hokumetin teskilini general H M Xelilova tapsirdi Xelilov Denikinin numayendesi ile danisiqlara girdi ve Daglilar Respublikasi hokumetini buraxdi Mayin sonunda Dagistan Konullu ordu terefinden muqavimetsiz tutuldu Gedisat ve neticeEbdurrehim bey Haqverdiyev iyunun 7 de Dagistanda bas veren hadiseler haqqinda Azerbaycan hokumetine gonderdiyi melumatda Denikinin bolgede cemi 1 minden cox herbi quvveye malik oldugunu bildirir ve yerli ehalinin arzusunu nezere alib Port Petrovskda indiki Mahacqala qederki erazini Azerbaycana birlesdirmek ucun herekete kecmeye cagirirdi Britaniya hokumetinin iyunun 11 de beyan etdiyi demarkasiya xettine gore de Konullu ordu Port Petrovskdan 5 mil cenubda dayanmali idi Azerbaycan hokumeti Derbendi ve demarkasiya xettine qederki Dagistan erazisini denikincilerden temizlemek ucun derhal diplomatik ve herbi hazirliga basladi Lakin Denikin ordusu Cenubi Dagistani terk etmekden qeti boyun qacirdigi ucun avqustun 4 de Britaniya hokumeti demarkasiya xettini Dagistanin cenub serhedine cekerek bolgeni butunlukle Konullu ordunun tesir dairesine aid etdi Azerbaycan hokumeti yaranmis veziyyeti nezere alaraq Dagistanin birlesdirilmesi ile bagli hazirligi dayandirmali oldu IstinadlarAltay Goyusov 1917 1920 ci illerde Simali Qafqaz daglilarinin azadliq ugrunda mubarizesi Baki 2000Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xarici siyaseti