Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Avtomatik fəaliyyət göstərən qurğu və sistemləri öyrənən elm və texnika sahəsi avtomatika adlanır. Əgər obyektlərin idarəsi və onların iş fəaliyyətinə nəzarət müəyyən məsafədən yerinə yetirilirsə, bu halda telemexaniki qurğular adlanan xüsusi vasitələrdən istifadə edilir. Telemexanika – rabitə kanalının səmərəli istifadəsində siqnalları xüsusi qayda ilə çevirməklə, obyektlərin müəyyən məsafədən idarəsi və nəzarəti üçün nəzəri və texniki vasitələri öyrənən elm və texnika sahəsidir
Dəmir yolunda istifadə oluunan avtomatik və telemexanik qurğular
Azərbaycan dəmir yolu müasir avtomatik, telemexaniki idarəetmə sistem və qurğuları ilə təchiz edilmişdir. Bu nəqliyyatda böyük bir təsərrüfat sahələri idarə olunur. Buraya müxtəlif istehsal sahələrinin, təsərrüfatlarının, su nəqliyyatı məntəqələrinin, vaqon və lokomotiv təmiri müəssisələrinin, hərəkət tərkibinin və s. mikroprosessorlu avtomatik idarəetmə sistemləri daxildir. Bu gün dəmir yolu kompüter texnikası, teleidarə, telenəzarət, teleölçmə sistemləri, sərnişinlərə avtomatlaşdırılmış xidmət sahələri ilə təmin olunmuşdur. Dəmiryol avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemi bir neçə altisistemləri özündə birləşdirir ki, buraya da çeşidləyici stansiya, daşımanın operativ idarə olunması, elektrik təchizatı və s. aiddir. Bu fəsildə qatarların hərəkətinin tənzimlənməsi, onların stansiya və mənzillərdə təhlükəsizliyini təmin edən avtomatika-telemexanika qurğuları haqqında ümumi məlumat veriləcəkdir. Bu qurğulara avtomatik bloklama, avtomatik lokomotiv işarəvermə, qatarların hərəkətinə nəzarət edən dispetser məntəqəsinin quruluşu, yolçəpərləyicinin avtomatik işarəvericisi və çəpərləyicisi, yarımavtomat bloklama, yolvericilərin və siqnalların elektrik mərkəzləşməsi, dispetser mərkəzləşməsi, çeşidləmə təpəciyinin mexanikləşdirici və avtomatlaşdırıcı qurğuları və s. aiddir. Stansiyada qatatarların hərəkətində və manevr işlərində tez-tez dəyişikliklər aparıldığından, qısa müddətdə lazımi əmr və məlumatları lokomotiv briqadalarına və digər dəmiryol işçilərinə göndərmək üçün xüsusi işarəvermə kompleksindən istifadə olunur. İşarəvermə hərəkətin təhlükəsizliyinə, qatarların hətəkətinə və manevr işlərinin düzgün icra olunmasına xidmət edir. İşarəvermə - görünən və ya eşidilən olub müəyyən əmrin və ya xəbərdarlığın verilməsinə xidmət edir. Lakin onun əsas vəzifəsi əmr verməkdən ibarətdir ki, dəmir yolunun bütün işçiləri onun göstərişinə reaksiya verməlidir. İşarəverici məfhumuna işarəverən cihaz və onun göstərişi aiddir. Nəqliyyatda işarəvericilər gözlə görülən və eşidilən işarəvericilər kimi təsnif olunurlar. Gözlə görülən işarəvericilər işığın rəngi, bayraq, disk, şit şəklində; işarələrin rəngi və qarşılıqlı vəziyyəti, işıq işarələrinin yanma rejimləri və yerini dəyişən işarə şitlərinin forması şəklində aşkarlanır. Görünən işarənin müsbət cəhəti ondan ibarətdir ki, o eşidilən işarəvermələrə nisbətən daha uzaq məsafədən eşidilə bilər. Səs işarəvermələri müxtəlif müddətli tək və ya bir neçə səs yaradan cihazlardan ibarət olur. Səs işarəverməsi üçün gündüz və gecənin əhəmiyyəti yoxdur. O, lokomotif, vaqon-motor qatar fitləri, əl fiti, sirena və s. vasitəsilə verilir. Səs işarəverməsinin fonu elə seçilir ki, yaşayış məntəqəsində çox böyük səs-küy yaratmasın. Bu növ işarənin verilmısində hökmən insan iştirak edir. Zamana görə görünən işarəvericilər gündüz (şitin və ya diskin rənginə görə, yanma rejiminə görə, işarəverici cihazda eyni vaxta kompleks işıqlanmaya görə), axşam (müəyyən rəngdə işıqlanmaya görə), bütün gün ərzində (rənginə, yanma rejiminə görə və kompleks işıqlanmaya görə) işıqlanan olurlar. Görünən işarələr, işarəvericilərin, bayraqların, fanarların, şit və disklərin köməyi ilə verilir. Bu cihazların vəzifəsi, işarələrin göstərişləri və qoyulma yeri işarəvermə üzrə respublika dəmir yolunda tətbiq olunan instruksiyaya uyğun müəyyən edilir. Qatarların hərəkətinin tənzimində avtomatik bloklamanın rolu böyükdür. belə bloklamada qatarın daxil olmasında giriş işarəvericiləri avtomatik bağlanır və ALS qarşıdakı blok-sahənin boş olması haqqında məlumat verir. Müasir dövrdə sürətin artması tələbi ALS-dən hərəkətin əsas tənzim vasitəsi kimi istifadə olunmasını lazımlı edir.
Stansiyaların avtomatika və telemexaniki sistemləri
Dəmiryolu stansiyalarının qatarburaxma qabiliyyətinin intensivləşdirilməsində və onların təhlükəsiz hərəkətlərinin təminində əsas vasitə elektrik mərkəzləşməsinin telemexaniki vasitələridir. Bu vasitələr hesabına stansiyaların qatarburaxma qabiliyyəti 1,5-2 dəfə artırıla bilər, yolçevirici postlardakı növbətçilər ştatı azaldıla bilər və digər növbətçi personalın hər 100 mərkəzləşdirilmiş yolçeviriciyə 35 nəfər azldıla bilər. elektrik mərkəzləşməyə sərf olunan xərc adətən 4-5 ilə ödənilir.
Stansiyalarda yolçevirici və siqnalların idarə edilməsi ilk vaxtlar mexanikimərkəzləşdirmə yolu ilə aparılmışdı. Belə sistemlərdə yolçevirici və işarəvericilər mexaniki yolla xüsusi rısaq və elastik polad intiqal vasitəsi ilə aparılırdı. Bu quruluşlar yolçevirici və semaforlara bərkidilirdi. Siqnal verən şəxsdən yolçeviricinin hərəkəti üçün böyük mexaniki güc tələb edilirdi və nəticədə postların mərkəzləşmədə tədir radiusunu məhdud idi, idarəetmədəki aparatlar böyük həcmli, marşrutların hazırlanmasına 5-10 dəqiqə vaxt tələb olunurdu. Bu sistem çox mürəkkəb olmaqla qatarburaxma qabiliyyətinin artırılmasına və hərəkətin təhlükəsizliyinə imkan vermirdi. 30-cu illərdən başlayaraq elektrik mərkəzləşdirilməsindən istifadə edilməyə başladı. İlk sistemdə siqnal rolunu işarəvericilər oynmaqla mexaniki elektriki mərkəzləşmə üsulu tətbiq edilmişdir. Burada rels dövrəsi olmadığından qatar olan yolda siqnalın açıq olma ehtimalı qüvvədə qalırdı ki, bu da hərəkətin təhlükəsizliyini təmin etmirdi. İlk təkmilləşdirilmiş mexaniki elektriki mərkəzləşmə sistemi 1930-32 – ci ildə Rusiyada tətbiq olunmuşdur (Şimal yolunun Moskva – minik və Losinoostrovskaya hissəsində, həmçinin Moskva Kazan yolunda). Burada yalnız İV siqnalizaziyasından, həmçinin tam izolə edilmiş yol və yolçeviricilərdən istifadə edilmişdir. Bu sistemin elementlərini alman firmaları hazırlamışdı. 1933-34-cü illərdə elektrik açar mərkəzləşdirilməsi işləndi və ilk dəfə Xarkov stansiyasında tətbiq edildi. Bütün layihəetmə işləri “Qiprotranssiqnalovoz” (QTSV) institutunda aparılmışdır. QTSV ilk rele tipli, 25 yol çeviricili, kiçik stansiyalar üçün layihə etddiyi elektrik mərkəzləşmə sistemi istehsalata tətbiq olundu. Bu sistemdə yolçeviricilərin və siqnalların idarəsi I sinif relelər vasitəsilə həyata keçirilirdi.
Əvvəllər sistemin etibarlığını yoxlamaq üçün rele mərkəzləşdirilməsi yalnız aralıq stansiayalarında qurulurdu. 1946-cı ildən isə aralıq və sahə stansiyalarında rele mərkəzləşməsi tətbiq olunmağa başladı. Sahə stansiyalarında yolçeviricilərin ayrılıqlı idarə edilməsinə və açıq stativ montajlı rele mərkəzləşməsindən istifadə edilməsinə başlanıldı. Buna sonralar unifikasiyalanmış mərkəzləşmə deyildi. Mərkəzləşmənin cəldliyini artırmaq üçün sahə stansiyalarında yeni sistem - marşrut rele mərkəzləşməsi (MRM) işləndi. Həmin sistem 1949-cu ildə Moskva-Kursk stansiyaları arasında fəaliyyətə başladı. 1960-cı ildən sonra kiçik qabaritli ştepsel relelərindən (NMŞ) rele mərkəzləşməsində geniş istifadə olunmağa başlandı. İlk rele bloku hazırlandı və Leninqrad – Moskva dəmir yolunda istifadə olundu (BMRÜ).
Həmçinin bax
İstinadlar
- Əfəndizadə A.Ə.Avtomatik idarəetmə nəzəriyyəsi.Bakı,Maarif 1981-350s.
- Məmmədov F.İ Avtomatik idarəetmə nəzəriyyəsi və texnoloji komplekslərin avtomatlaşdırılması.Sumqayıt 2010-240s
- Rafiq Əliyev. Avtomatik idarəetmə. Bakı: Maarif, 1993, 622 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Avtomatik fealiyyet gosteren qurgu ve sistemleri oyrenen elm ve texnika sahesi avtomatika adlanir Eger obyektlerin idaresi ve onlarin is fealiyyetine nezaret mueyyen mesafeden yerine yetirilirse bu halda telemexaniki qurgular adlanan xususi vasitelerden istifade edilir Telemexanika rabite kanalinin semereli istifadesinde siqnallari xususi qayda ile cevirmekle obyektlerin mueyyen mesafeden idaresi ve nezareti ucun nezeri ve texniki vasiteleri oyrenen elm ve texnika sahesidirDemir yolunda istifade oluunan avtomatik ve telemexanik qurgularAzerbaycan demir yolu muasir avtomatik telemexaniki idareetme sistem ve qurgulari ile techiz edilmisdir Bu neqliyyatda boyuk bir teserrufat saheleri idare olunur Buraya muxtelif istehsal sahelerinin teserrufatlarinin su neqliyyati menteqelerinin vaqon ve lokomotiv temiri muessiselerinin hereket terkibinin ve s mikroprosessorlu avtomatik idareetme sistemleri daxildir Bu gun demir yolu komputer texnikasi teleidare telenezaret teleolcme sistemleri sernisinlere avtomatlasdirilmis xidmet saheleri ile temin olunmusdur Demiryol avtomatlasdirilmis idareetme sistemi bir nece altisistemleri ozunde birlesdirir ki buraya da cesidleyici stansiya dasimanin operativ idare olunmasi elektrik techizati ve s aiddir Bu fesilde qatarlarin hereketinin tenzimlenmesi onlarin stansiya ve menzillerde tehlukesizliyini temin eden avtomatika telemexanika qurgulari haqqinda umumi melumat verilecekdir Bu qurgulara avtomatik bloklama avtomatik lokomotiv isareverme qatarlarin hereketine nezaret eden dispetser menteqesinin qurulusu yolceperleyicinin avtomatik isarevericisi ve ceperleyicisi yarimavtomat bloklama yolvericilerin ve siqnallarin elektrik merkezlesmesi dispetser merkezlesmesi cesidleme tepeciyinin mexaniklesdirici ve avtomatlasdirici qurgulari ve s aiddir Stansiyada qatatarlarin hereketinde ve manevr islerinde tez tez deyisiklikler aparildigindan qisa muddetde lazimi emr ve melumatlari lokomotiv briqadalarina ve diger demiryol iscilerine gondermek ucun xususi isareverme kompleksinden istifade olunur Isareverme hereketin tehlukesizliyine qatarlarin heteketine ve manevr islerinin duzgun icra olunmasina xidmet edir Isareverme gorunen ve ya esidilen olub mueyyen emrin ve ya xeberdarligin verilmesine xidmet edir Lakin onun esas vezifesi emr vermekden ibaretdir ki demir yolunun butun iscileri onun gosterisine reaksiya vermelidir Isareverici mefhumuna isareveren cihaz ve onun gosterisi aiddir Neqliyyatda isarevericiler gozle gorulen ve esidilen isarevericiler kimi tesnif olunurlar Gozle gorulen isarevericiler isigin rengi bayraq disk sit seklinde isarelerin rengi ve qarsiliqli veziyyeti isiq isarelerinin yanma rejimleri ve yerini deyisen isare sitlerinin formasi seklinde askarlanir Gorunen isarenin musbet ceheti ondan ibaretdir ki o esidilen isarevermelere nisbeten daha uzaq mesafeden esidile biler Ses isarevermeleri muxtelif muddetli tek ve ya bir nece ses yaradan cihazlardan ibaret olur Ses isarevermesi ucun gunduz ve gecenin ehemiyyeti yoxdur O lokomotif vaqon motor qatar fitleri el fiti sirena ve s vasitesile verilir Ses isarevermesinin fonu ele secilir ki yasayis menteqesinde cox boyuk ses kuy yaratmasin Bu nov isarenin verilmisinde hokmen insan istirak edir Zamana gore gorunen isarevericiler gunduz sitin ve ya diskin rengine gore yanma rejimine gore isareverici cihazda eyni vaxta kompleks isiqlanmaya gore axsam mueyyen rengde isiqlanmaya gore butun gun erzinde rengine yanma rejimine gore ve kompleks isiqlanmaya gore isiqlanan olurlar Gorunen isareler isarevericilerin bayraqlarin fanarlarin sit ve disklerin komeyi ile verilir Bu cihazlarin vezifesi isarelerin gosterisleri ve qoyulma yeri isareverme uzre respublika demir yolunda tetbiq olunan instruksiyaya uygun mueyyen edilir Qatarlarin hereketinin tenziminde avtomatik bloklamanin rolu boyukdur bele bloklamada qatarin daxil olmasinda giris isarevericileri avtomatik baglanir ve ALS qarsidaki blok sahenin bos olmasi haqqinda melumat verir Muasir dovrde suretin artmasi telebi ALS den hereketin esas tenzim vasitesi kimi istifade olunmasini lazimli edir Stansiyalarin avtomatika ve telemexaniki sistemleriDemiryolu stansiyalarinin qatarburaxma qabiliyyetinin intensivlesdirilmesinde ve onlarin tehlukesiz hereketlerinin temininde esas vasite elektrik merkezlesmesinin telemexaniki vasiteleridir Bu vasiteler hesabina stansiyalarin qatarburaxma qabiliyyeti 1 5 2 defe artirila biler yolcevirici postlardaki novbetciler stati azaldila biler ve diger novbetci personalin her 100 merkezlesdirilmis yolceviriciye 35 nefer azldila biler elektrik merkezlesmeye serf olunan xerc adeten 4 5 ile odenilir Stansiyalarda yolcevirici ve siqnallarin idare edilmesi ilk vaxtlar mexanikimerkezlesdirme yolu ile aparilmisdi Bele sistemlerde yolcevirici ve isarevericiler mexaniki yolla xususi risaq ve elastik polad intiqal vasitesi ile aparilirdi Bu quruluslar yolcevirici ve semaforlara berkidilirdi Siqnal veren sexsden yolceviricinin hereketi ucun boyuk mexaniki guc teleb edilirdi ve neticede postlarin merkezlesmede tedir radiusunu mehdud idi idareetmedeki aparatlar boyuk hecmli marsrutlarin hazirlanmasina 5 10 deqiqe vaxt teleb olunurdu Bu sistem cox murekkeb olmaqla qatarburaxma qabiliyyetinin artirilmasina ve hereketin tehlukesizliyine imkan vermirdi 30 cu illerden baslayaraq elektrik merkezlesdirilmesinden istifade edilmeye basladi Ilk sistemde siqnal rolunu isarevericiler oynmaqla mexaniki elektriki merkezlesme usulu tetbiq edilmisdir Burada rels dovresi olmadigindan qatar olan yolda siqnalin aciq olma ehtimali quvvede qalirdi ki bu da hereketin tehlukesizliyini temin etmirdi Ilk tekmillesdirilmis mexaniki elektriki merkezlesme sistemi 1930 32 ci ilde Rusiyada tetbiq olunmusdur Simal yolunun Moskva minik ve Losinoostrovskaya hissesinde hemcinin Moskva Kazan yolunda Burada yalniz IV siqnalizaziyasindan hemcinin tam izole edilmis yol ve yolceviricilerden istifade edilmisdir Bu sistemin elementlerini alman firmalari hazirlamisdi 1933 34 cu illerde elektrik acar merkezlesdirilmesi islendi ve ilk defe Xarkov stansiyasinda tetbiq edildi Butun layiheetme isleri Qiprotranssiqnalovoz QTSV institutunda aparilmisdir QTSV ilk rele tipli 25 yol ceviricili kicik stansiyalar ucun layihe etddiyi elektrik merkezlesme sistemi istehsalata tetbiq olundu Bu sistemde yolceviricilerin ve siqnallarin idaresi I sinif releler vasitesile heyata kecirilirdi Evveller sistemin etibarligini yoxlamaq ucun rele merkezlesdirilmesi yalniz araliq stansiayalarinda qurulurdu 1946 ci ilden ise araliq ve sahe stansiyalarinda rele merkezlesmesi tetbiq olunmaga basladi Sahe stansiyalarinda yolceviricilerin ayriliqli idare edilmesine ve aciq stativ montajli rele merkezlesmesinden istifade edilmesine baslanildi Buna sonralar unifikasiyalanmis merkezlesme deyildi Merkezlesmenin celdliyini artirmaq ucun sahe stansiyalarinda yeni sistem marsrut rele merkezlesmesi MRM islendi Hemin sistem 1949 cu ilde Moskva Kursk stansiyalari arasinda fealiyyete basladi 1960 ci ilden sonra kicik qabaritli stepsel relelerinden NMS rele merkezlesmesinde genis istifade olunmaga baslandi Ilk rele bloku hazirlandi ve Leninqrad Moskva demir yolunda istifade olundu BMRU Hemcinin baxDemiryolu neqliyyatinda idareetme sistemleri Avtomatik qatar idaresi Avtomatik idareetme sistemleri Elektromaqnit icra mexanizmleriIstinadlarEfendizade A E Avtomatik idareetme nezeriyyesi Baki Maarif 1981 350s Memmedov F I Avtomatik idareetme nezeriyyesi ve texnoloji komplekslerin avtomatlasdirilmasi Sumqayit 2010 240s Rafiq Eliyev Avtomatik idareetme Baki Maarif 1993 622 s