Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. (mart 2024) |
Autizm — üç yaşından əvvəl başlayan və ömür boyu sürən, ictimai qarşılıqlı təsirə və ünsiyyətə zərər verən, məhdud və təkrarlanan davranışlara gətirib çıxaran beyinin inkişafına maneə törədən bir pozğunluqdur. Bu əlamətlər autizmi Asperger sindromu kimi daha yüngül görünən autistik spektrum pozuqluğundan (ASP) ayırır.
| Autizm | |
|---|---|
 Əşyaları təkrarlayaraq bir sıraya düzmək bəzən autizm göstəricisi sayıla bilər | |
| XBT-10 | F |
| XBT-10-KM | F84.0 |
| XBT-9 | 299.00 |
| XBT-9-KM | 299.0 |
| OMIM | 209850 |
| DiseasesDB | 1142 |
| MedlinePlus | 001526 |
| eMedicine | med/3202 |
| MeSH | D001321 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Haqqında
Autizm irsi mənşəlidir ancaq irsiliyi olduqca qarışıqdır və ASP-nin mənşəyinin çoxlu gen qarşılıqlı təsirlərindən, yoxsa nadir görülən mutasiyalardan qaynaqlandığı çox açıq deyil. Nadir hallarda doğum şikəstliklərinə səbəb olan faktorlarla yaxından əlaqəlidir. Digər nəzərlərə görə isə uşaqlıqda edilən peyvəndlər kimi səbəblər mübahisəlidir və peyvənd mənşəli fərziyyələri təsdiqləyən elmi dəlillər yoxdur.
Son illərdə aparılan araşdırmalar autizmin yayılmasını hər 1000 adama bir ya da iki halda olaraq təxmin edir, eyni araşdırmalardakı təxminlərə görə ASP təxminən 1000 adamda altı haldadır və kişilərdə rast gəlinmə nisbəti qadınlara görə 4,3 dəfə daha çoxdur. Autizm hallarının sayı 1980-ci illərdən bəri olduqca çox nisbətdə artmışdır. Bunun səbəbi qismən diaqnoz qoyma üsullarındakı dəyişikliklərdir; gerçək prevalansın artıb artmadığı məlum deyil.
Autizm beyinin bir çox qisminə təsir edir, amma bu təsirin necə inkişaf etdiyi məlum deyil. Valideynlər ümumiyyətlə uşaqlarının həyatının ilk iki ilində əlamətləri hiss edirlər. Erkən davranış, ya da qavrayış müdaxilələri uşaqların özünə baxa bilmə bacarığı ilə ictimai və ünsiyyət bacarıqları qazanmasına köməkçi ola bilər.
Autizmin müalicəsi yoxdur. Autistik uşaqların çox azı yetkin olduqdan sonra sərbəst həyatda müvəffəq ola bilir.
Tarixi
Autizmin adı qoyulmadan çox əvvəl autistik simptomlar və müalicəsi təyin olunmuşdur. Martin Lüterin əsərlərində şiddətli dərəcədə autistik ola biləcək olan 12 yaşında bir oğlanın əhvalatı var. 1798-ci ildə tutulmuş yabanı bir uşaq olan Aveyronlu Viktor autizmin müxtəlif əlamətlərini göstərmişdir; tibb üzrə oxuyan tələbə Jean Itard, ictimai əlaqələr qurmağa və təqlid yoluyla danışmağı təmin etməyə yarayan davranış üsullu bir proqramla uşağı müalicə etmişdir.
Neo-Latın "autismus" termini isveçrəli psixiatr Eugen Bleuler tərəfindən şizofreniyanın əlamətlərini tərif edərkən 1910-cu ildə təklif edilib. Bleuler termini yunanca "autos" (αὐτός, öz mənasında) sözündən götürmüş və adamın özünə olan xəstəlikli heyranlığı mənasında istifadə etmişdir: "Çöldən gələn hər hansı bir təsirin dözülməz bir rahatsızlıq verməsinə qarşı xəstənin fantaziyalarına autistik çəkilməsi."
Autizm termini bugünkü mənasında ilk dəfə 1938-ci ildə Vyana Universitet Xəstəxanasından tərəfindən uşaq psixologiyası üzərinə keçdiyi almanca bir dərsdə Bleulerin "autistik psixopatlar" terminologiyası ilə istifadə edilmişdir. Asperger hal-hazırda Asperger sindromu olaraq bilinən bir ASP növünü araşdırırdı, ancaq bu sindrom müxtəlif səbəblərə görə 1981-ci ilə qədər ayrı bir diaqnoz olaraq tanınmamışdır.
Johns Hopkins Xəstəxanasından 1943-cü ildə təəccüblü davranış bənzərlikləri göstərən 11 uşaq haqqında yazdığı hesabatında ilk olaraq "erkən infantil autizm" terminini istifadə etmişdir. Kannerin ilk məqaləsində təyin olunan, xüsusilə "Autistik yalnızlıq" və "dəyişməməkdə israr" kimi xüsusiyyətlərin az qala hamısı hələ autistik spektrum pozuqluqlarının tipik xüsusiyyətləri olaraq görülməkdədir. Kannerin termini Aspergerdən asılı olaraq istifadə edib etmədiyi bilinməməkdədir.
Kannerin autizm terminini təkrar istifadə etməsi illərlə "infantil şizofreniya" kimi terminologiya qarışıqlığına gətirib çıxardı və XX əsrin ortalarında uşaq psixiatriyasının ana məhrumluğu üzərinə sıxlaşması, autizmin "soyuducu analara" uşağın reaksiyası olduğu kimi səhv mövzulara gətirib çıxardı.
1960-cı illərin sonundan başlayaraq autizmin, həyat boyu sürdüyünü, zəka geriliyi, şizofreniya və digər inkişaf pozuqluqlarından fərqini və valideynləri aktiv müalicə proqramlarına qoşmağın gətirdiyi faydaları göstərərək ayrı bir sindrom olduğu qəbul edildi. 1970-ci illərin ortalarına qədər autizmdə genetikin rolu üzərinə çox az dəlil var idi. Ancaq müasir vaxtda autizmin bütün psixiatrik vəziyyətlər içində ən irsi olanı olduğu hesab edilir. Valideynlər təşkilatlarının ortaya çıxması və uşaqlıq ASP haqqındakı ictimai stigmanın (utanc verici) aradan getməsi ilə birlikdə ASP təsirləri, sərhədləri və müalicəsi haqqında nəzərlər böyük ölçüdə təsirlənmişdir.
Ümumi Şəbəkə
autistik fərdlərlə bamarma, çətinlik çəkdikləri sözsüz işarələrdən və romantik paylaşmadan ayrıca olaraq ayıq qruplara qatılmalarına və uzaqdan işlərinə köməkçi olmuşdur. Autizmin sosioloji və mədəni istiqamətləri inkişaf etmişdir; birlik içində bəziləri bir çarə axtarmaqda, digərləri isə autizmin mövcudluğun yalnız başqa bir yolu olduğuna inanmaqdadır.
İstinadlar
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- "About autism". 2013-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-11.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin mart 2024 Autizm uc yasindan evvel baslayan ve omur boyu suren ictimai qarsiliqli tesire ve unsiyyete zerer veren mehdud ve tekrarlanan davranislara getirib cixaran beyinin inkisafina manee toreden bir pozgunluqdur Bu elametler autizmi Asperger sindromu kimi daha yungul gorunen autistik spektrum pozuqlugundan ASP ayirir AutizmEsyalari tekrarlayaraq bir siraya duzmek bezen autizm gostericisi sayila bilerXBT 10 F84 0XBT 10 KM F84 0XBT 9 299 00XBT 9 KM 299 0OMIM 209850DiseasesDB 1142MedlinePlus 001526eMedicine med 3202 ped 180MeSH D001321 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHaqqindaAutizm irsi menselidir ancaq irsiliyi olduqca qarisiqdir ve ASP nin menseyinin coxlu gen qarsiliqli tesirlerinden yoxsa nadir gorulen mutasiyalardan qaynaqlandigi cox aciq deyil Nadir hallarda dogum sikestliklerine sebeb olan faktorlarla yaxindan elaqelidir Diger nezerlere gore ise usaqliqda edilen peyvendler kimi sebebler mubahiselidir ve peyvend menseli ferziyyeleri tesdiqleyen elmi deliller yoxdur Son illerde aparilan arasdirmalar autizmin yayilmasini her 1000 adama bir ya da iki halda olaraq texmin edir eyni arasdirmalardaki texminlere gore ASP texminen 1000 adamda alti haldadir ve kisilerde rast gelinme nisbeti qadinlara gore 4 3 defe daha coxdur Autizm hallarinin sayi 1980 ci illerden beri olduqca cox nisbetde artmisdir Bunun sebebi qismen diaqnoz qoyma usullarindaki deyisikliklerdir gercek prevalansin artib artmadigi melum deyil Autizm beyinin bir cox qismine tesir edir amma bu tesirin nece inkisaf etdiyi melum deyil Valideynler umumiyyetle usaqlarinin heyatinin ilk iki ilinde elametleri hiss edirler Erken davranis ya da qavrayis mudaxileleri usaqlarin ozune baxa bilme bacarigi ile ictimai ve unsiyyet bacariqlari qazanmasina komekci ola biler Autizmin mualicesi yoxdur Autistik usaqlarin cox azi yetkin olduqdan sonra serbest heyatda muveffeq ola bilir TarixiAutizmin adi qoyulmadan cox evvel autistik simptomlar ve mualicesi teyin olunmusdur Martin Luterin eserlerinde siddetli derecede autistik ola bilecek olan 12 yasinda bir oglanin ehvalati var 1798 ci ilde tutulmus yabani bir usaq olan Aveyronlu Viktor autizmin muxtelif elametlerini gostermisdir tibb uzre oxuyan telebe Jean Itard ictimai elaqeler qurmaga ve teqlid yoluyla danismagi temin etmeye yarayan davranis usullu bir proqramla usagi mualice etmisdir Neo Latin autismus termini isvecreli psixiatr Eugen Bleuler terefinden sizofreniyanin elametlerini terif ederken 1910 cu ilde teklif edilib Bleuler termini yunanca autos aὐtos oz menasinda sozunden goturmus ve adamin ozune olan xestelikli heyranligi menasinda istifade etmisdir Colden gelen her hansi bir tesirin dozulmez bir rahatsizliq vermesine qarsi xestenin fantaziyalarina autistik cekilmesi Autizm termini bugunku menasinda ilk defe 1938 ci ilde Vyana Universitet Xestexanasindan terefinden usaq psixologiyasi uzerine kecdiyi almanca bir dersde Bleulerin autistik psixopatlar terminologiyasi ile istifade edilmisdir Asperger hal hazirda Asperger sindromu olaraq bilinen bir ASP novunu arasdirirdi ancaq bu sindrom muxtelif sebeblere gore 1981 ci ile qeder ayri bir diaqnoz olaraq taninmamisdir Johns Hopkins Xestexanasindan 1943 cu ilde teeccublu davranis benzerlikleri gosteren 11 usaq haqqinda yazdigi hesabatinda ilk olaraq erken infantil autizm terminini istifade etmisdir Kannerin ilk meqalesinde teyin olunan xususile Autistik yalnizliq ve deyismemekde israr kimi xususiyyetlerin az qala hamisi hele autistik spektrum pozuqluqlarinin tipik xususiyyetleri olaraq gorulmekdedir Kannerin termini Aspergerden asili olaraq istifade edib etmediyi bilinmemekdedir Kannerin autizm terminini tekrar istifade etmesi illerle infantil sizofreniya kimi terminologiya qarisiqligina getirib cixardi ve XX esrin ortalarinda usaq psixiatriyasinin ana mehrumlugu uzerine sixlasmasi autizmin soyuducu analara usagin reaksiyasi oldugu kimi sehv movzulara getirib cixardi 1960 ci illerin sonundan baslayaraq autizmin heyat boyu surduyunu zeka geriliyi sizofreniya ve diger inkisaf pozuqluqlarindan ferqini ve valideynleri aktiv mualice proqramlarina qosmagin getirdiyi faydalari gostererek ayri bir sindrom oldugu qebul edildi 1970 ci illerin ortalarina qeder autizmde genetikin rolu uzerine cox az delil var idi Ancaq muasir vaxtda autizmin butun psixiatrik veziyyetler icinde en irsi olani oldugu hesab edilir Valideynler teskilatlarinin ortaya cixmasi ve usaqliq ASP haqqindaki ictimai stigmanin utanc verici aradan getmesi ile birlikde ASP tesirleri serhedleri ve mualicesi haqqinda nezerler boyuk olcude tesirlenmisdir Umumi Sebeke autistik ferdlerle bamarma cetinlik cekdikleri sozsuz isarelerden ve romantik paylasmadan ayrica olaraq ayiq qruplara qatilmalarina ve uzaqdan islerine komekci olmusdur Autizmin sosioloji ve medeni istiqametleri inkisaf etmisdir birlik icinde bezileri bir care axtarmaqda digerleri ise autizmin movcudlugun yalniz basqa bir yolu olduguna inanmaqdadir IstinadlarDisease Ontology ing 2016 About autism 2013 10 29 tarixinde Istifade tarixi 2013 02 11