Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atçılıq — heyvandarlığın qədim sahələrindən biri olmaqla cəmiyyətin mühüm ehtiyaclarını ödəmək məqsədilə əsrlər boyu yetişdirilmişdir.
Atların yetişdirilməsi, saxlanması, istifadəsi, sınağı, at cinslərinin təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olan qədim heyvandarlıq sahələrindən biri. FAO-nun (BMT-nin Ərzaq və k.t. təşkilatı) məlumatına (2007) görə dünyada 50 mln. baş at, o cümlədən ABŞ-də 9,2 mln., Çində 7,641, Meksikada 6,26, Braziliyada 5,7, Argentinada 3,65, Kolumbiyada 2,553, Monqolustanda 2,09, Efiopiyada 1,655, Türkiyədə 1,2 mln. baş at vardır.
Damazlıq, idman, iş atlarının yetişdirilməsi, Atçılıq məhsullarının (ət, süd, qımız, dəri, boğaz madyan zərdabı–BMZ hormon preparatı və s.) alınması və xidmət növləri (turizm, ippoterapiya – müalicəvi atsürmə və s.) sahənin iqtisadi əsasını təşkil edir.
İnsanlar Atçılıqla ən qədim zamanlardan – Daş dövrünün sonlarından məşğul olmağa başlamışlar. Tarixi mənbələrdə atın əhliləşdirildiyi ilk məskənlər kimi Çinin Qansu bölgəsindən qərbə doğru, Orta Asiya, Xəzərin c.-q.və c.-ş. sahilboyu ərazilərindən keçməklə Balkan d-rına qədər uzanan, əsasən, türk xalqlarının məskunlaşdığı ərazilər göstərilir. Azərb.-ın tarixi əraziləri atın əhliləşdirildiyi və Atçılığın təşəkkül tapdığı məskənlərin kəsişdiyi yerlərdir. Dünyada, o cümlədən Azərb.-da orta əsrlər Atçılığın "qızıl əsri" hesab edilir. Ərəbistanda ərəb, Türkmənistanda Axaltəkə, Azərb.-da Qarabağ atı, Dilbaz atı, Rusiyada Don atı, İngiltərədə təmizqanlı minik atı, 18 əsrin sonu –19 əsrdə Rusiyada ağır yük atı, Avropada bir çox idman atı cinsləri formalaşmışdır.
Canlı hərəkət vasitəsi kimi atdan istifadə olunması, istehsal qüvvələrinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq xeyli dəyişmişdir. Sürətli yerişə, qüvvə və davamlılığa, gözəlliyə malik olduğu və eləcə də fermer təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrində kənd təsərrüfatı işlərinin görülməsində böyük rol oynadığı üçün, müasir maşın və texnikadan istifadə ilə yanaşı atçılıq əvəzedilməz bir qüvvədir.
Minik atçılığı və əvvəlcə şərq, sonra isə qərb ölkələrində inkişaf etdiyi halda, qoşqu atçılığı, xüsusilə ağır iş atları qərb ölkələrində geniş inkişaf etmişdir. Fermer təsərrüfatlarının iş təcrübəsi göstərir ki, yüngül təsərrüfat işlərini canlı qoşqu vasitəsilə görmək daha səmərəli nəticə verir. Dağ şəraitində at qüvvəsi ilə görülən işlər də çoxdur. Hazırkı şəraitdə atın rolu yalnız onun işi ilə bitmir. Atçılıq idmanının genişlənməsi yüksək keyfiyyətli atların yetişdirilməsi tələbini irəli sürür.
Azərbaycanda atçılıq
Orduda da atdan geniş istifadə olunur. Azərbaycan Respublikasında atçılığın hazırkı vəziyyətinə gəldikdə qeyd etmək lazımdır ki, aqrar sahədə islahatlar aparıldıqdan sonra respublikada atların sayı artaraq 71 min başa çatmışdır.Bu 1995-ci ilə nisbətən 27 min baş və ya 61 faiz çoxdur. Hazırda Azərbaycanda yüksək keyfiyyətli Qarabağ və Dilbaz atları həmçinin Quba, Şirvan və digər yerli atlar yetişdirilir.
Azərbaycanda dövlət müəssisələri olan Ağdam və Ağstafa at zavodları, Şəkidəki "Daşüz" damazlıq təsərrüfatına məxsus at ferması, Bakı Dövlət Cıdır Meydanı, Ağstafadakı "Dilbaz" atçılıq təsərrüfatı damazlıq Atçılıqla məşğul olur. Atçılıqla məşğul olan özəl qurumlar da formalaşmaqdadır. Azərbaycanda 30-adək hüquqi və fiziki şəxs tərəfindən müxtəlif cinslərə aid 800 başdan artıq at saxlanılır. Belə təsərrüfatlardan Azərb. Jokey klubu, "Günay" Atçılıq təsərrüfatı, "Murad" firması müasir zavod tələbləri əsasında işləyir.
- Burada yerli cinslərlə yanaşı, ərəb, təmizqanlı ingilis minik atı, Axaltəkə, Hannover, Holştin, Budyonnı və başqa cinslər və onların mələzləri yetişdirilir. Dövlət Sərhəd Xidmətində, daxili qoşunlarda xidməti atlardan istifadə olunur. Damazlıq atların mərkəzləşdirilmiş uçotu və qeydiyyatı Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin "Azərdamazlıq" İB tərəfindən Dövlət Damazlıq kitablarında (DDK) aparılır. "Atçılıq haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanunu (2007) qəbul olunmuşdur.
Müasir atçılıq
İppologiya əsasında inikişaf edən xüsusi zootexniyanın bir bölməsi. Müasir Atçılıq embriologiyaya, populyasiya genetikasına, immunogenetikaya, DNT-nin polimorfizminə, atların genomunun təsvirinə dair məlumatlara malikdir. Spermanın kriokonservasiyası və embrionun transplantasiyası metodları, idman atlarının orqanizmində oksidləşmə-reabilitasiya proseslərinin tənzimlənməsi, cinslərin seleksiya proseslərinin müasir informatika texnologiyaları əsasında idarə edilməsi metodları işlənib hazırlanmışdır.
İstinadlar
- Atçılıq[ölü keçid]
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikası Atçılıq İdmanı Federasiyası (ARAİF), Dilbaz atları
- Atçılıq haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Atciliq heyvandarligin qedim sahelerinden biri olmaqla cemiyyetin muhum ehtiyaclarini odemek meqsedile esrler boyu yetisdirilmisdir Atlarin yetisdirilmesi saxlanmasi istifadesi sinagi at cinslerinin tekmillesdirilmesi ile mesgul olan qedim heyvandarliq sahelerinden biri FAO nun BMT nin Erzaq ve k t teskilati melumatina 2007 gore dunyada 50 mln bas at o cumleden ABS de 9 2 mln Cinde 7 641 Meksikada 6 26 Braziliyada 5 7 Argentinada 3 65 Kolumbiyada 2 553 Monqolustanda 2 09 Efiopiyada 1 655 Turkiyede 1 2 mln bas at vardir Damazliq idman is atlarinin yetisdirilmesi Atciliq mehsullarinin et sud qimiz deri bogaz madyan zerdabi BMZ hormon preparati ve s alinmasi ve xidmet novleri turizm ippoterapiya mualicevi atsurme ve s sahenin iqtisadi esasini teskil edir Insanlar Atciliqla en qedim zamanlardan Das dovrunun sonlarindan mesgul olmaga baslamislar Tarixi menbelerde atin ehlilesdirildiyi ilk meskenler kimi Cinin Qansu bolgesinden qerbe dogru Orta Asiya Xezerin c q ve c s sahilboyu erazilerinden kecmekle Balkan d rina qeder uzanan esasen turk xalqlarinin meskunlasdigi eraziler gosterilir Azerb in tarixi erazileri atin ehlilesdirildiyi ve Atciligin tesekkul tapdigi meskenlerin kesisdiyi yerlerdir Dunyada o cumleden Azerb da orta esrler Atciligin qizil esri hesab edilir Erebistanda ereb Turkmenistanda Axalteke Azerb da Qarabag ati Dilbaz ati Rusiyada Don ati Ingilterede temizqanli minik ati 18 esrin sonu 19 esrde Rusiyada agir yuk ati Avropada bir cox idman ati cinsleri formalasmisdir Canli hereket vasitesi kimi atdan istifade olunmasi istehsal quvvelerinin inkisafi ile elaqedar olaraq xeyli deyismisdir Suretli yerise quvve ve davamliliga gozelliye malik oldugu ve elece de fermer teserrufatinin ayri ayri sahelerinde kend teserrufati islerinin gorulmesinde boyuk rol oynadigi ucun muasir masin ve texnikadan istifade ile yanasi atciliq evezedilmez bir quvvedir Minik atciligi ve evvelce serq sonra ise qerb olkelerinde inkisaf etdiyi halda qosqu atciligi xususile agir is atlari qerb olkelerinde genis inkisaf etmisdir Fermer teserrufatlarinin is tecrubesi gosterir ki yungul teserrufat islerini canli qosqu vasitesile gormek daha semereli netice verir Dag seraitinde at quvvesi ile gorulen isler de coxdur Hazirki seraitde atin rolu yalniz onun isi ile bitmir Atciliq idmaninin genislenmesi yuksek keyfiyyetli atlarin yetisdirilmesi telebini ireli surur Azerbaycanda atciliqEsas meqale Azerbaycanda atciliq Orduda da atdan genis istifade olunur Azerbaycan Respublikasinda atciligin hazirki veziyyetine geldikde qeyd etmek lazimdir ki aqrar sahede islahatlar aparildiqdan sonra respublikada atlarin sayi artaraq 71 min basa catmisdir Bu 1995 ci ile nisbeten 27 min bas ve ya 61 faiz coxdur Hazirda Azerbaycanda yuksek keyfiyyetli Qarabag ve Dilbaz atlari hemcinin Quba Sirvan ve diger yerli atlar yetisdirilir Azerbaycanda dovlet muessiseleri olan Agdam ve Agstafa at zavodlari Sekideki Dasuz damazliq teserrufatina mexsus at fermasi Baki Dovlet Cidir Meydani Agstafadaki Dilbaz atciliq teserrufati damazliq Atciliqla mesgul olur Atciliqla mesgul olan ozel qurumlar da formalasmaqdadir Azerbaycanda 30 adek huquqi ve fiziki sexs terefinden muxtelif cinslere aid 800 basdan artiq at saxlanilir Bele teserrufatlardan Azerb Jokey klubu Gunay Atciliq teserrufati Murad firmasi muasir zavod telebleri esasinda isleyir Burada yerli cinslerle yanasi ereb temizqanli ingilis minik ati Axalteke Hannover Holstin Budyonni ve basqa cinsler ve onlarin melezleri yetisdirilir Dovlet Serhed Xidmetinde daxili qosunlarda xidmeti atlardan istifade olunur Damazliq atlarin merkezlesdirilmis ucotu ve qeydiyyati Kend Teserrufati Nazirliyinin Azerdamazliq IB terefinden Dovlet Damazliq kitablarinda DDK aparilir Atciliq haqqinda Azerbaycan Respublikasi Qanunu 2007 qebul olunmusdur Muasir atciliq Ippologiya esasinda inikisaf eden xususi zootexniyanin bir bolmesi Muasir Atciliq embriologiyaya populyasiya genetikasina immunogenetikaya DNT nin polimorfizmine atlarin genomunun tesvirine dair melumatlara malikdir Spermanin kriokonservasiyasi ve embrionun transplantasiyasi metodlari idman atlarinin orqanizminde oksidlesme reabilitasiya proseslerinin tenzimlenmesi cinslerin seleksiya proseslerinin muasir informatika texnologiyalari esasinda idare edilmesi metodlari islenib hazirlanmisdir IstinadlarAtciliq olu kecid Xarici kecidlerAzerbaycan Respublikasi Atciliq Idmani Federasiyasi ARAIF Dilbaz atlari Atciliq haqqinda Azerbaycan Respublikasinin QanunuHemcinin baxAzerbaycan atlari Atciliq idmani