Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Həştərxan (rus. Астрахань) — Rusiya Federasiyasında yerləşən şəhər, Həştərxan vilayətinin mərkəzidir.
| Həştərxan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Астрахань | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Region | Həştərxan vilayəti | ||||
| Başçı | Maria Permyakova | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1558 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | −25 m | ||||
| Saat qurşağı |
| ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +7 8512 | ||||
| Poçt indeksi | 414000–414999 | ||||
| Digər | |||||
| astrgorod.ru | |||||
| | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
1558-ci ildə, Həştərxan xanlığının ləğv olunmasından sonra salınıb.
Müasir Astarxan Rusiyada vilayət mərkəzi və şəhərdir. Volqa çayının hər iki sahilində yerləşir. Astarxan Volqa-Kama hövzəsində ən iri çay və dəniz limanı sayılır.
Tarixən Aştarxan və ya Astarxan adlanan bu şəhər Volqanın sahilində indiki yerindən 12 km aralıda yerləşirdi. Karvan və su yollarının üzərində yerləşməsi səbəbilə tezliklə iri ticarət mərkəzinə çevrilmişdir.
Astarxan xanları Cuci Xanədanına mənsub idi; hökuməti Şeybanilər sülaləsi idarə edirdi, lakin 1395-ci ildə Terek döyüşündə Əmir Teymur Toxtamış xana qalib gəldi və zamanın axarı dəyişdi. Bu zəfər və məğlubiyyətlə Qızıl Orda dövlətinin beli bükülür. Uluq Məhəmmədin dövründə 1437-ci ildə Qızıl Orda parçalanır: şimalında Kazan xanlığı, 1441-ci ildə Krım xanlığı, 1459-cu ildə Astarxan xanlığı yaranır. Bu tənəzzül və qarşıdurma zamanı Moskva knyazlığı 300 illik tarar qəyyumluğundan qurtulmuş oldu.
Rus dövləti qoşunları 1554-cü ildə Astarxana hücum edib xan Yağmurçanı devirib, (Yağmurça bundan sonra qaçıb noqayların Azaq qalasına gəldi, Osmanlı hökumətinə sığındı) onun yerinə IV İvanın vassallığını qəbul edən Dərviş Əli xanı qoydular. Dərviş Əli xandan da heç gözləri su içməyən ruslar 1556-cı ildə Astarxanı birdəfəlik Rusa qatdılar. Müasir Astarxanın əsası 1558-ci ildə təpədə tikilən yeni qala ilə qoyulmuş oldu. Bu zamandan şəhərə və ətrafına rusların köçürülüb məskunlaşdırılmasına başlanıldı. Sovet vaxtı bu siyasət daha da gücləndirildi. Odur ki, bunun nəticəsi olaraq hazırda şəhərin əsas əhalisi ruslardan ibarətdir. Yerli tatarlar əhalinin 10 faizə qədərini təşkil edirlər. Artıq 17-ci əsrin ortalarına doğru Volqanın ağzında yerləşən Astarxan rus dövlətinin sərhəd qalalarrından biri sayılırdı. Astarxanın istilası ilə İdil (Volqa) boyunun Rus hakimiyyəti altina düşməsi, dünya ticarətinin ən işlək yollarından olan İpək yolunun şimal İpək yolu qolunun rusların əlinə keçməsi və Rusiyanın Qafqaz ilə Türküstan yönünə genişlənməsi uyğun bir ortam təşkil etdi.
Beləliklə Astarxan XVI–XIX əsrlərdə Qafqazla, Orta Asiya , İran və Hindistanla ticarətdə mərkəz rolunu oynamaqla; eləcə də Bakı neftini Rusiyaya nəql edən güclü liman funksiyasını daşımaqda idi.
Etimologiyası
N. Baskakovun göstərdiyinə görə Astarxan (bəzi mənbələrdə Rastarxan) Xəzər xaqanının adıdır. Tarixdə Astarxan xaqanının 764-cü ildə Qafqaz ölkələrinə yürüşü məlumdur. As~ jas-türk nəsli adıdır. (Ras, as, ars, Aras) + Tarkan "titul" sözlərindən yaranmışdır. Odur ki, Astarxan adı təsadüfən bənzəri səsləndiyi Həştərxan (Hacı Tərxan) adına nisbətən daha təbii təsir bağışlayır. As, az xalq adıdır deyə Malov yazır; "Tarxan" Orda dövlətində yüksək hərbi inzibati rütbə demək idi. Astarxan (As Tarxan), yəni "Asların tarxanı" deyə Artamonov göstərir. Özlərini as adlandıran tayfa vardır. Məlum olur ki, Sarmat tayfası əslində Aslardan əmələ gəlmişdir. Bizim eranın əvvəllərində adlarını dəyişməli olmuşlar. Tarixin səhifələrində bunun kimi və ya tam əksinə olan hallara təsadüf olunmaqdadır. Bəs onda Astara adının tərkibindəki as tayfasının adıdır mi? Düşündürücüdür. Lev Qumilyevin "Qədim türklər" kitabında (Bakı, 1993 s.183) bəhs etdiyi Ermitaj Dövlət muzeyində mühafizə edilən türk qvardiyaçı heykəlləri məhz Turfan yaxınlığındakı Astara kəndindəki sərdabədən (Sərdabə çin əyanına məxsusudur) tapılmışdır. XI–XII əsrə aid mənbələrdə Aş Tarxan, Aj Tarxan şəkillərinə də rast gəlinir. Adın digər şəkli As Tarxan və ya Aş Tarxan) Həştərxan şəklinin bu gün sabitləşməsinə yol açdı.
Coğrafiyası və iqlimi
Əhalisi
Əhalisi 501 min nəfərdir (2005).
İqtisadiyyatı
Şəkilləri
Mənbə
- Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009, səh 35–37
İstinadlar
- ОКТМО. 185/2016. Southern FD.
- :ru:s:Федеральный закон от 15.02.2016 № 27-ФЗ (rus.). 2016.
- https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx (rus.).
- M. Sadık Bilge. Osmanlı devleti ve Kafkasya, İstanbul. Eren, 2005, s. 51
- 2.Н. Баскаков. Тюркская лексика в "Слово о полку Игореве" М.,Наука 1985, с.43
- 3.М.И. Артамонов. История Хазар, С.П-б., 2001, с. 482
- 4.Yenə orada, s. 482
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Rusiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Hesterxan rus Astrahan Rusiya Federasiyasinda yerlesen seher Hesterxan vilayetinin merkezidir HesterxanAstrahanBayraq d Gerb46 21 00 sm e 48 02 06 s u Olke RusiyaRegion Hesterxan vilayetiBasci Maria PermyakovaTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1558Sahesi 209 km Merkezin hundurluyu 25 mSaat qursagi UTC 04 00UTC 03 00Moskva vaxti d Samara vaxti d EhalisiEhalisi 475 629 nef 2021 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 7 8512Poct indeksi 414000 414999Digerastrgorod ruXeriteni goster gizle Hesterxan Hesterxan Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1558 ci ilde Hesterxan xanliginin legv olunmasindan sonra salinib Muasir Astarxan Rusiyada vilayet merkezi ve seherdir Volqa cayinin her iki sahilinde yerlesir Astarxan Volqa Kama hovzesinde en iri cay ve deniz limani sayilir Tarixen Astarxan ve ya Astarxan adlanan bu seher Volqanin sahilinde indiki yerinden 12 km aralida yerlesirdi Karvan ve su yollarinin uzerinde yerlesmesi sebebile tezlikle iri ticaret merkezine cevrilmisdir Astarxan xanlari Cuci Xanedanina mensub idi hokumeti Seybaniler sulalesi idare edirdi lakin 1395 ci ilde Terek doyusunde Emir Teymur Toxtamis xana qalib geldi ve zamanin axari deyisdi Bu zefer ve meglubiyyetle Qizil Orda dovletinin beli bukulur Uluq Mehemmedin dovrunde 1437 ci ilde Qizil Orda parcalanir simalinda Kazan xanligi 1441 ci ilde Krim xanligi 1459 cu ilde Astarxan xanligi yaranir Bu tenezzul ve qarsidurma zamani Moskva knyazligi 300 illik tarar qeyyumlugundan qurtulmus oldu Rus dovleti qosunlari 1554 cu ilde Astarxana hucum edib xan Yagmurcani devirib Yagmurca bundan sonra qacib noqaylarin Azaq qalasina geldi Osmanli hokumetine sigindi onun yerine IV Ivanin vassalligini qebul eden Dervis Eli xani qoydular Dervis Eli xandan da hec gozleri su icmeyen ruslar 1556 ci ilde Astarxani birdefelik Rusa qatdilar Muasir Astarxanin esasi 1558 ci ilde tepede tikilen yeni qala ile qoyulmus oldu Bu zamandan sehere ve etrafina ruslarin kocurulub meskunlasdirilmasina baslanildi Sovet vaxti bu siyaset daha da guclendirildi Odur ki bunun neticesi olaraq hazirda seherin esas ehalisi ruslardan ibaretdir Yerli tatarlar ehalinin 10 faize qederini teskil edirler Artiq 17 ci esrin ortalarina dogru Volqanin agzinda yerlesen Astarxan rus dovletinin serhed qalalarrindan biri sayilirdi Astarxanin istilasi ile Idil Volqa boyunun Rus hakimiyyeti altina dusmesi dunya ticaretinin en islek yollarindan olan Ipek yolunun simal Ipek yolu qolunun ruslarin eline kecmesi ve Rusiyanin Qafqaz ile Turkustan yonune genislenmesi uygun bir ortam teskil etdi Belelikle Astarxan XVI XIX esrlerde Qafqazla Orta Asiya Iran ve Hindistanla ticaretde merkez rolunu oynamaqla elece de Baki neftini Rusiyaya neql eden guclu liman funksiyasini dasimaqda idi EtimologiyasiN Baskakovun gosterdiyine gore Astarxan bezi menbelerde Rastarxan Xezer xaqaninin adidir Tarixde Astarxan xaqaninin 764 cu ilde Qafqaz olkelerine yurusu melumdur As jas turk nesli adidir Ras as ars Aras Tarkan titul sozlerinden yaranmisdir Odur ki Astarxan adi tesadufen benzeri seslendiyi Hesterxan Haci Terxan adina nisbeten daha tebii tesir bagislayir As az xalq adidir deye Malov yazir Tarxan Orda dovletinde yuksek herbi inzibati rutbe demek idi Astarxan As Tarxan yeni Aslarin tarxani deye Artamonov gosterir Ozlerini as adlandiran tayfa vardir Melum olur ki Sarmat tayfasi eslinde Aslardan emele gelmisdir Bizim eranin evvellerinde adlarini deyismeli olmuslar Tarixin sehifelerinde bunun kimi ve ya tam eksine olan hallara tesaduf olunmaqdadir Bes onda Astara adinin terkibindeki as tayfasinin adidir mi Dusundurucudur Lev Qumilyevin Qedim turkler kitabinda Baki 1993 s 183 behs etdiyi Ermitaj Dovlet muzeyinde muhafize edilen turk qvardiyaci heykelleri mehz Turfan yaxinligindaki Astara kendindeki serdabeden Serdabe cin eyanina mexsusudur tapilmisdir XI XII esre aid menbelerde As Tarxan Aj Tarxan sekillerine de rast gelinir Adin diger sekli As Tarxan ve ya As Tarxan Hesterxan seklinin bu gun sabitlesmesine yol acdi Cografiyasi ve iqlimiEhalisiEhalisi 501 min neferdir 2005 IqtisadiyyatiSekilleriMenbeMinaxanim Tekleli Turk kitabi Unudulan tarix Deyisdirilen adlar Baki Nurlar 2009 seh 35 37IstinadlarOKTMO 185 2016 Southern FD ru s Federalnyj zakon ot 15 02 2016 27 FZ rus 2016 https rosstat gov ru storage mediabank tab 5 VPN 2020 xlsx rus M Sadik Bilge Osmanli devleti ve Kafkasya Istanbul Eren 2005 s 51 2 N Baskakov Tyurkskaya leksika v Slovo o polku Igoreve M Nauka 1985 s 43 3 M I Artamonov Istoriya Hazar S P b 2001 s 482 4 Yene orada s 482Hemcinin baxVikianbarda Hesterxan ile elaqeli mediafayllar var Xarici kecidler Rusiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin