Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amerika vətəndaş müharibəsi (1861–1865) – Şimalla (İttifaqla) Cənub quldar ştatları arasında vətəndaş müharibəsi. Avraam Linkolnun prezident seçilməsinə cavab olaraq quldarlar cənub ştatlarını İttifaqdan ayırmağı qərara aldılar və müharibəyə hazırlaşmağa başladılar. 1861-ci ilin fevralında Montqomeri şəhərində Cənub ştatları Konfederasiya yaradıldı. Konfederasiya ABŞ-nin 34 ştatından 11-ni birləşdirdi. 1861-ci il aprelin 14-də cənublular Fort-Samteri tutdu. Bununla da müharibə başlandı. 1861-ci il iyulun 21-də Şimal ordusu (35 min) Manassas şəhərində, oktyabrda isə Bols-Blaff yaxınlığındakı döyüşlərdə məğlub edildi. İkinci dövründə (1863–1865) Şimal ordusuna 190 min zənci əsgər daxil oldu. 250 min zənci arxa cəbhədə hərbi qulluğa cəlb edildi. 1863-cü ilin iyulunda cənublular Gettisberq və Missisipi çayı vadisindəki döyüşlərdə məğlub oldular. 1865-ci il aprelin 3-də Konfederasiyanın paytaxtı Riçmond şəhəri tutuldu. Həmin müharibədə tarixdə ilk dəfə zirehli gəmilərin döyüşü (1862-ci il martın 9-da) oldu. 1867-ci il martın 2-də Cənubun Yenidənqurması haqqında birinci qanun verildi.
| ABŞ Vətəndaş müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 12 aprel, 1861 - 12 aprel, 1865 | ||
| Yeri | ABŞ əraziləri | ||
| Səbəbi | Avraam Linkolnun prezident seçilməsi | ||
| Nəticəsi |  ABŞ qalib qəldi, köləlik ləğv edildi.  Konfederasiya dağıldı. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
XIX əsrin əvvəllərində ABŞda ikili quruluş- şimalda kapitalizm, cənubda isə quldarlıq mövcud idi. Bu iki quruluş bir dövlətin tərkibində olan tamam bir-birinə zidd olan quruluşlar idi. Amerika-Meksika müharibəsi zamanı ABŞ cənub hissədə çoxlu torpaqlar ələ keçirr. Burada çoxlu boş torpaqlar var idi. Cənub hissədə əlverişli iqlim əsasən aqrar sahənin, xüsusən də, pamqçılığın inkişafına şərait yaradırdı. İmmiqrantların əsasən şimala getməyi burada işçi azlığını yaratmışdı. Ona görə də XVII əsrdən başlayaraq bura Afrikadan zənci- qullar gətirilməyə başlandı. Cənubda olan ağdərilərin ¼ hissəsi quldar idi.
Şimalda maşın istehsalının inkişafı, Cənubda isə aqrar sahənin inkişafı bu iki ərazi arasında qarşılıqlı əlaqələri zəruri edirdi. Cənubun yeni texnologiyalara, Şimalın isə hazır tütün, pambıq kimi məhsullara ehtiyacı olurdu. Lakin quruluşlar arasında olan fərq münasibətlərdə öz sözünü ciddi şəkildə deyirdi. Qaçan qullara azadlığın verilməsi, yeni tutulan ərazilərdə hansı quruluşun yaranacağı kimi təzadlar vətəndaş müharibəsinin başlamasına səbəb oldu. Müharibə zamanı 620 minə qədər insan həlak olmuşdu.
Vətəndaş müharibəsi zamanı ABŞda iki cəbhə: Şimalda- İttifaq, Cənubda isə Konfederasiya yaranmışdı. Linkolnun əsas niyyəti hər bir vəchlə İttifaqı qoruyub saxlamaq idi. O, ikili quruluşun tamamilə əleyhinə idi və hesab edirdi ki, Birləşmiş Ştatlar ya tamamilə kapitalimzə keçməli, ya da, quldar dövləti olmalı idi. Müharibənin gedişi göstərdi ki, quldarlığın ləğv edilməməsi "İttifaq"ın dağılmasına gətirəcək. 1862ci ildən başlayaraq Linkoln zəncilərə azadlığın verilməsi barədə hazırlıqlara başlamışdı. Nəticədə 1865ci ildə ABŞ konsitutsiyasına XIII düzəliş edilməklə quldarlıq rəsmən ləğv olundu və vətəndaş müharibəsi Şimalın qələbəsi ilə başa çatdı.
4 il davam edən vətəndaş müharibəsi 9 aprel 1865ci ildə Konfederasiyanın kapitulyasiyası ilə başa çatdı. Cənub zəncilərin ABŞ cəmiyyətinə inteqrasiyasına hazırlaşmalı idi. Müharibənin başa çatmasından 5 gün sonra-14 aprel 1865ci il tarixində Ford teatrının səhnəsində qoyulan "Mənim amerikalı əmioğlum" tamaşası zamanı cənub tərəfdarı olan aktyor Con Uilks But prezident lojasına daxil olaraq onun başına tapancadan güllə açmışdı. Güllə atandan sonra Butt səhnəyə çıxaraq latınca "Sic semper tyrannis!" (tərcümədə: "Tiranların taleyi belədir"- cənub ştatı olan Vircinyanın şüarı) kəlməsini səsləndirmişdi. Səhəri gün, saat 7:22də Avraam Linkoln öldürüldü.
Buttu Vircinya ştatında 26 aprel tarixində anbarda gizlənərkən tapmışdılar. Anbara dərhal od vurulmuş Butt silahlı şəkildə oradan çıxmışdı. Anbardan çıxan zaman onu boynundan ölümcül yaralamışdılar. Con Buttun son sözləri belə olmuşdu: "Anama deyin ki, mən vətənim üçün mübarizə apararaq həlak oldum."
Tərəflərin müqayisəsi
| ABŞ | Konfederasiya | |
|---|---|---|
| Cəmi əhali | 22.000.000 (71%) | 9.000.000 (29%) |
| Qul olmayan əhali | 21.567.414 | 5.500.000 |
| 1860-cı ildə şimal ştatlarında qulların sayı | 432.586 | NA |
| 1860-cı ildə cənub ştatlarında qulların sayı | NA | 3.500.000 |
| Əsgər sayı | 2,200,000 (67%) | 1.064.000 (33%) |
| Dəmiryol xəttləri (mil) | 21.788 (71%) | 8.838 (29%) |
| təsərrüfat güçü | 90% | 10% |
| Silah istehsal güçü | 97% | 3% |
| 1860-cı ildə istehsal olunan pambıq miqdarı | Az sayda | 4.500.000 |
| 1860-cı ildə istehsal olunan pambıq miqdarı | Az sayda | 300.000 |
| Müharibədən əvvəl tərəflərin pul rezevləri | 30% | 70% |
İstinadlar
- Toward a Social History of the American Civil War Exploratory Essays, Cambridge University Press, 1990, page 4.
- "VƏTƏNDAŞ MÜHARIBƏSI VƏ AVRAAM LINKOLNUN ÖLDÜRÜLMƏSI". 2020-02-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amerika vetendas muharibesi 1861 1865 Simalla Ittifaqla Cenub quldar statlari arasinda vetendas muharibesi Avraam Linkolnun prezident secilmesine cavab olaraq quldarlar cenub statlarini Ittifaqdan ayirmagi qerara aldilar ve muharibeye hazirlasmaga basladilar 1861 ci ilin fevralinda Montqomeri seherinde Cenub statlari Konfederasiya yaradildi Konfederasiya ABS nin 34 statindan 11 ni birlesdirdi 1861 ci il aprelin 14 de cenublular Fort Samteri tutdu Bununla da muharibe baslandi 1861 ci il iyulun 21 de Simal ordusu 35 min Manassas seherinde oktyabrda ise Bols Blaff yaxinligindaki doyuslerde meglub edildi Ikinci dovrunde 1863 1865 Simal ordusuna 190 min zenci esger daxil oldu 250 min zenci arxa cebhede herbi qulluga celb edildi 1863 cu ilin iyulunda cenublular Gettisberq ve Missisipi cayi vadisindeki doyuslerde meglub oldular 1865 ci il aprelin 3 de Konfederasiyanin paytaxti Ricmond seheri tutuldu Hemin muharibede tarixde ilk defe zirehli gemilerin doyusu 1862 ci il martin 9 da oldu 1867 ci il martin 2 de Cenubun Yenidenqurmasi haqqinda birinci qanun verildi ABS Vetendas muharibesiTarix 12 aprel 1861 12 aprel 1865Yeri ABS erazileriSebebi Avraam Linkolnun prezident secilmesiNeticesi ABS qalib qeldi kolelik legv edildi Konfederasiya dagildi Munaqise terefleriABS KonfederasiyaKomandan lar Avraam Linkoln Uliss Qrant Corc Makklelan Cefferson Devis Robert Li Stonvol CeksonTereflerin quvvesi2 100 000 1 064 000Itkiler110 000 olu 360 000 Cemi olu s 275 000 Yarali ve itkin sayi 93 000 Olu 260 000 Cemi olu 137 000 Yarali ve itkin sayiUmumi itkiler616 222 olu Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiXIX esrin evvellerinde ABSda ikili qurulus simalda kapitalizm cenubda ise quldarliq movcud idi Bu iki qurulus bir dovletin terkibinde olan tamam bir birine zidd olan quruluslar idi Amerika Meksika muharibesi zamani ABS cenub hissede coxlu torpaqlar ele kecirr Burada coxlu bos torpaqlar var idi Cenub hissede elverisli iqlim esasen aqrar sahenin xususen de pamqciligin inkisafina serait yaradirdi Immiqrantlarin esasen simala getmeyi burada isci azligini yaratmisdi Ona gore de XVII esrden baslayaraq bura Afrikadan zenci qullar getirilmeye baslandi Cenubda olan agderilerin hissesi quldar idi Simalda masin istehsalinin inkisafi Cenubda ise aqrar sahenin inkisafi bu iki erazi arasinda qarsiliqli elaqeleri zeruri edirdi Cenubun yeni texnologiyalara Simalin ise hazir tutun pambiq kimi mehsullara ehtiyaci olurdu Lakin quruluslar arasinda olan ferq munasibetlerde oz sozunu ciddi sekilde deyirdi Qacan qullara azadligin verilmesi yeni tutulan erazilerde hansi qurulusun yaranacagi kimi tezadlar vetendas muharibesinin baslamasina sebeb oldu Muharibe zamani 620 mine qeder insan helak olmusdu Vetendas muharibesi zamani ABSda iki cebhe Simalda Ittifaq Cenubda ise Konfederasiya yaranmisdi Linkolnun esas niyyeti her bir vechle Ittifaqi qoruyub saxlamaq idi O ikili qurulusun tamamile eleyhine idi ve hesab edirdi ki Birlesmis Statlar ya tamamile kapitalimze kecmeli ya da quldar dovleti olmali idi Muharibenin gedisi gosterdi ki quldarligin legv edilmemesi Ittifaq in dagilmasina getirecek 1862ci ilden baslayaraq Linkoln zencilere azadligin verilmesi barede hazirliqlara baslamisdi Neticede 1865ci ilde ABS konsitutsiyasina XIII duzelis edilmekle quldarliq resmen legv olundu ve vetendas muharibesi Simalin qelebesi ile basa catdi 4 il davam eden vetendas muharibesi 9 aprel 1865ci ilde Konfederasiyanin kapitulyasiyasi ile basa catdi Cenub zencilerin ABS cemiyyetine inteqrasiyasina hazirlasmali idi Muharibenin basa catmasindan 5 gun sonra 14 aprel 1865ci il tarixinde Ford teatrinin sehnesinde qoyulan Menim amerikali emioglum tamasasi zamani cenub terefdari olan aktyor Con Uilks But prezident lojasina daxil olaraq onun basina tapancadan gulle acmisdi Gulle atandan sonra Butt sehneye cixaraq latinca Sic semper tyrannis tercumede Tiranlarin taleyi beledir cenub stati olan Vircinyanin suari kelmesini seslendirmisdi Seheri gun saat 7 22de Avraam Linkoln olduruldu Buttu Vircinya statinda 26 aprel tarixinde anbarda gizlenerken tapmisdilar Anbara derhal od vurulmus Butt silahli sekilde oradan cixmisdi Anbardan cixan zaman onu boynundan olumcul yaralamisdilar Con Buttun son sozleri bele olmusdu Anama deyin ki men vetenim ucun mubarize apararaq helak oldum Tereflerin muqayisesiABS KonfederasiyaCemi ehali 22 000 000 71 9 000 000 29 Qul olmayan ehali 21 567 414 5 500 0001860 ci ilde simal statlarinda qullarin sayi 432 586 NA1860 ci ilde cenub statlarinda qullarin sayi NA 3 500 000Esger sayi 2 200 000 67 1 064 000 33 Demiryol xettleri mil 21 788 71 8 838 29 teserrufat gucu 90 10 Silah istehsal gucu 97 3 1860 ci ilde istehsal olunan pambiq miqdari Az sayda 4 500 0001860 ci ilde istehsal olunan pambiq miqdari Az sayda 300 000Muharibeden evvel tereflerin pul rezevleri 30 70 IstinadlarToward a Social History of the American Civil War Exploratory Essays Cambridge University Press 1990 page 4 VETENDAS MUHARIBESI VE AVRAAM LINKOLNUN OLDURULMESI 2020 02 19 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 10