Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amazon lamantini və ya Braziliya lamantini (lat. Trichechus manatus) — nəhəng su məməlisi, olaraq Lamantinlər fəsiləsinə daxil olan növ. Bu canlılar Cənubi Amerikanın Amazon çayı hövzəsində yayılmışdır.
| Amazon lamantini | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Amazon lamantini | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Xarici görünüş
Lamantinlər iri su canlıları olaraq, ön ətrafları kürəklərə çevrilmiş və quyruğunu yastı formada dəyirmiləşdirilmiş "avarı" xatırladır. Arxa ətrafları isə yoxdur. Yetkin fərdlər digər lamantinlərdə olduğu kimi boz rəngli dəriyə sahibdirlər. Bununla belə sinəsində ağ və ya açıq çəhrayı ləkələr onları digər növlərdən fərqləndirməyə imkan verir. Onların dərisi lamantinlər cinsinə daxil olan digər növlərə nisbətdə daha hamar və düzdür. Üst dodağı sirenlərə daxil digər növlər kimi açıq şəkildə ikiyə bölünmüşdür. Növün elmi adı inunguis tərcümədə "dırnaqdan məhrum olmuş" anlamını verir. Həqiqətəndə bu növ canlılarda dırnaq yoxdur.
Təbiətdə ovlanan ən iri Amazon lamantininin uzunluğu 2,8 m, çəkisi isə 500 kq olmuşdur
Yayılması
Amazon lamantinləri Amazon çayı və onun qollarında yayılmışdır. Onlar duzlu suya uyğunlaşmamışlar. Onlara Cənubi Amerikanın Braziliya, Şərqi Peru, Cənub-Şərqi Kolumbiya və Şərqi Ekvador kimi ərazilərdində rastlamaq mümkündür. Əvvəllər səhvən Orinoko çayı və onun hövzəsi də Amazon lamantinlərinin arealına daxil edilirdi. Bəzən bu canlılara Amazon çayının məsəbində, Atlantik okeanına uaxın ərazilərdə rat gəlmək mümkündür, Ancaq onlar heç zaman okeana girmirlər
Həyat tərzi
Digər lamantin növlərimndən fərqli olaraq Amazon lamantini ancaq şirin sularda yaşayır. Onlar əsasən göllər, çayın zəif axan hissələri, çay qollarıə və laqunları üstün tuturlar. Bu isə burada çoxlu sayda su bitkisinin olması ilə əlaqədardır.
Amazon lamantinləri otyeyən heyvanlardır. hansı ki, ancaq su bitkiləri ilə qidalanırlar. Onların qida rasionuna (Vallisneria), Buynuzyarpaq (Ceratophyllum), (Sagittaria), (Limnobium), (Utricularia), (Potomogeton) və su salatı (Pisitia) kimi birtkilərlə qidalanır. Onların suya düşən palmaları yeməsi də müşahidə edilmişdir. Təbiətdə bu canlılar gün ərzində 9–15 kq qida yeyirlər. Bu isə onların bədən çəkisinin 8 % -nə bəyabərdi
Lamantinlər istər gündüz, istərsdə gecə aktiv ola bilirlər. Əsasən su altı həyat sürsələrdə tənəffüs etmək məqsədi ilə su səthinə çıxırlar. Adətən hər dəqiqədə 3–4 dəfə su səthinə çıxaraq nəfəs alırlar. Onlar arasında su altında tənəffüs etmədən 14 dəqiqə qalan lamantinlərə də rastlanmışdır. Astagəl canlılardır. Gün ərzində 2.6 km məsafə üzürlər
Onların həyat dövrü quru və rütubətli mövsümlərə bölünür. Körpələr çaylarda daşqın zamanı, yağışlı mövsümdə doğulur. Bu zaman lamantinlər dayazlıqlarda olan tər bitkilərlə qidalana bilirlər. Araşdırmalar göstərir ki, Amazonun orta hövzəsində lamatinlər iyul-avqust ayları illik miqrasiyasını gerçəkləşdirirlər. Bu əsasən çayda suyun səviyyəsinin düşən dövrünə təsadüf edir. Bəzi quraq mövsüm (sentyabr-mart) ərzində onlar bir neçə həftə aclıq içərisində, böyük çayların axınına qayıdırlar. Bəziləri isə suyun düşməsi nəticəsində göllərdə təcrid vəziyyətində qalırlar. Sonuncular görünür 7 aya qədər ac qala bilirlər. Toplanmış piy ehtiyatı və qeryi-adi, zəif maddələr mübadiləsi onların quraq mövsümdə yaşamasını mümkümn edir
Təbiətdə aparılan müşahidələr bu canlıların tək yaşadığını göstərir. Adətən tək və ya bala ilə ana müşahidə edilir, Ancaq otlama ətazilərində qruplar təşkil etməsi də mümkündür. Hazırda onların sayının azalması ilə əlaqədar olaraq qruplarda fərdlərin sayı 4–8 baş arasında dəyişir. 1980-ci ilin əvvəllərində Braziliyanın Lago Amana (2° 46 c.e., 64° 39 q.u.) laqununda sayı 500–1000 arası olan qruplara rastlanmışdır
Çoxalması
Yayıldığı bəzi ərazilərdə çütləşmə ilin istənilən vaxtı baş verə bilər (Ekvador). Digər ərazilərdə isə balaların doğulması dekabrdan iyula qədər davam edir. Boğazlıq bir ilə qədər davam edir. Adətən bir bala doğur. Bala doğularkən 85–105 sm uzunluğa və 10–15 kq çəkiyə sahibn olur. Doğumlar arasındakı müddət iki ildir. Lamantinlərdə ana-bala arasındakı ittifaq ən uzun sürənidir.
Onların təbiətdə nəqədər yaşmaları dəqiq bilinmir. Qapalı şəraitdə saxlanılan lamantinlər isə 12.5 il yaşamışdır. Təbii düşmənləri yaquarlar və qara kaymanlardır.
Statusu
Amazon lamantinlərinin sayı dəqiq bilinmir. Uzun əsrlər boyu onlar Amazon ovalığında yayılmış aborigenlər bu canlıları ətinə və piyinə görə ovlamışlar. XIX əsrdə lamatin əti (mixira adı ilə) kommersiya əhəmiyyati daşımağa başlamışdır. Əti, piyi və dərisinə görə kütləvi ovlanmsına baxmayaraq 1942-ci ildə onlara Amazonun qolarında çoxlu miqdarda rastlamaq mümkün idi, Ancaq XX əsrin ikinci yarısından etibarən saylarında kütləvi azalma müşahidə edilir. Bu əsasən suların kimyavi tullantılarla kirlənməsi, balıq ovu zamanı tora ilişərən boğulması, çay gəmiləri ilə toqquşma, ətraf mühitin deqradasiyası və yem bazasının azaslması ilə əlaqədar idi.
1965-ci ildə lamantinlər qırmızı kitaba daxil edilmişdir. Hazırda bu növ Kökünün kəsilməsi təhlükəsi olan vəhşi fauna və yabanı flora növlərinin beynəlxalq ticarət konvensiyası tərəfindən "həssas növlər" (Vulnerable) siyahısına daxil edilmişdir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- Husar, Sandra L. Trichechus inunguis. Mammalian Species, No. 72, pp. 1–4. Published 15 June 1977 by The American Society of Mammalogists.1 2008-08-28 at the Wayback Machine
- Robert M. Timm, Luis Albuja V., Barbara L. Clauson. Ecology, Distribution, Harvest, and Conservation of the Amazonian Manatee Trichechus inunguis in Ecuador. Biotropica, Vol. 18, No. 2 (Jun., 1986), pp. 150–156 Absract
- Mondolfi, E. Taxonomy, distribution and status of the manatee in Venezuela. Mem. Soc. Cienc. Nat. La Salle, 34(97):5–23; 1974
- Nowak, R. M. 1999. Walker’s Mammals of the World. 6th Ed. The Johns Hopkins Univ. Press, Baltimore.
- Eisenberg & Redford. Mammals of the Neotropics, Vol. 3 — The Central Neotropics (Ecuador, Peru, Bolivia, Brazil). Univ. of Chicago Press, Chicago, IL, USA. 1999.
- Robin C. Best. Apparent Dry-Season Fasting in Amazonian Manatees (Mammalia: Sirenia). Biotropica, Vol. 15, No. 1 (Mar., 1983), pp. 61–64. Absract
- Allen, G. M. Extinct and Vanishing Mammals of the Western Hemisphere (with the Marine Species of All the Oceans). American Committee for International Wildlife Protection. 1942.
- Sirenia Specialist Group (1996). Trichechus inunguis. 2008-08-08 at the Wayback Machine 2006. IUCN Red List of Threatened Species. Kökünün kəsilməsi təhlükəsi olan vəhşi fauna və yabanı flora növlərinin beynəlxalq ticarət konvensiyası. Vulnerable (VU A1cd v2.3)
- Приложения к Конвенции 2007-02-03 at the Wayback Machine. Официальный сайт Конвенции CITES.
Xarici keçidlər
- Gorog, A. 1999. Trichechus inunguis (On-line), Animal Diversity Web. Accessed March 15, 2007 at Animal Diversity
- Trichechus inunguis на сайте Animal Info
- ARKive — images and movies of the Amazonian manatee (Trichechus inunguis) 2006-03-13 at the Wayback Machine
- Trichechus inunguis на сайте WWF
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amazon lamantini ve ya Braziliya lamantini lat Trichechus manatus neheng su memelisi olaraq Lamantinler fesilesine daxil olan nov Bu canlilar Cenubi Amerikanin Amazon cayi hovzesinde yayilmisdir Amazon lamantiniElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Amazon lamantiniBeynelxalq elmi adiTrichechus inunguis Johann Natterer 1883Sekil axtarisiITIS 180686NCBI 9777FW 64977Xarici gorunusLamantinler iri su canlilari olaraq on etraflari kureklere cevrilmis ve quyrugunu yasti formada deyirmilesdirilmis avari xatirladir Arxa etraflari ise yoxdur Yetkin ferdler diger lamantinlerde oldugu kimi boz rengli deriye sahibdirler Bununla bele sinesinde ag ve ya aciq cehrayi lekeler onlari diger novlerden ferqlendirmeye imkan verir Onlarin derisi lamantinler cinsine daxil olan diger novlere nisbetde daha hamar ve duzdur Ust dodagi sirenlere daxil diger novler kimi aciq sekilde ikiye bolunmusdur Novun elmi adi inunguis tercumede dirnaqdan mehrum olmus anlamini verir Heqiqetende bu nov canlilarda dirnaq yoxdur Tebietde ovlanan en iri Amazon lamantininin uzunlugu 2 8 m cekisi ise 500 kq olmusdurYayilmasiAmazon lamantinleri Amazon cayi ve onun qollarinda yayilmisdir Onlar duzlu suya uygunlasmamislar Onlara Cenubi Amerikanin Braziliya Serqi Peru Cenub Serqi Kolumbiya ve Serqi Ekvador kimi erazilerdinde rastlamaq mumkundur Evveller sehven Orinoko cayi ve onun hovzesi de Amazon lamantinlerinin arealina daxil edilirdi Bezen bu canlilara Amazon cayinin mesebinde Atlantik okeanina uaxin erazilerde rat gelmek mumkundur Ancaq onlar hec zaman okeana girmirlerHeyat terziDiger lamantin novlerimnden ferqli olaraq Amazon lamantini ancaq sirin sularda yasayir Onlar esasen goller cayin zeif axan hisseleri cay qollarie ve laqunlari ustun tuturlar Bu ise burada coxlu sayda su bitkisinin olmasi ile elaqedardir Amazon lamantinleri otyeyen heyvanlardir hansi ki ancaq su bitkileri ile qidalanirlar Onlarin qida rasionuna Vallisneria Buynuzyarpaq Ceratophyllum Sagittaria Limnobium Utricularia Potomogeton ve su salati Pisitia kimi birtkilerle qidalanir Onlarin suya dusen palmalari yemesi de musahide edilmisdir Tebietde bu canlilar gun erzinde 9 15 kq qida yeyirler Bu ise onlarin beden cekisinin 8 ne beyaberdi Lamantinler ister gunduz istersde gece aktiv ola bilirler Esasen su alti heyat surselerde teneffus etmek meqsedi ile su sethine cixirlar Adeten her deqiqede 3 4 defe su sethine cixaraq nefes alirlar Onlar arasinda su altinda teneffus etmeden 14 deqiqe qalan lamantinlere de rastlanmisdir Astagel canlilardir Gun erzinde 2 6 km mesafe uzurler Onlarin heyat dovru quru ve rutubetli movsumlere bolunur Korpeler caylarda dasqin zamani yagisli movsumde dogulur Bu zaman lamantinler dayazliqlarda olan ter bitkilerle qidalana bilirler Arasdirmalar gosterir ki Amazonun orta hovzesinde lamatinler iyul avqust aylari illik miqrasiyasini gerceklesdirirler Bu esasen cayda suyun seviyyesinin dusen dovrune tesaduf edir Bezi quraq movsum sentyabr mart erzinde onlar bir nece hefte acliq icerisinde boyuk caylarin axinina qayidirlar Bezileri ise suyun dusmesi neticesinde gollerde tecrid veziyyetinde qalirlar Sonuncular gorunur 7 aya qeder ac qala bilirler Toplanmis piy ehtiyati ve qeryi adi zeif maddeler mubadilesi onlarin quraq movsumde yasamasini mumkumn edir Tebietde aparilan musahideler bu canlilarin tek yasadigini gosterir Adeten tek ve ya bala ile ana musahide edilir Ancaq otlama etazilerinde qruplar teskil etmesi de mumkundur Hazirda onlarin sayinin azalmasi ile elaqedar olaraq qruplarda ferdlerin sayi 4 8 bas arasinda deyisir 1980 ci ilin evvellerinde Braziliyanin Lago Amana 2 46 c e 64 39 q u laqununda sayi 500 1000 arasi olan qruplara rastlanmisdir Coxalmasi Yayildigi bezi erazilerde cutlesme ilin istenilen vaxti bas vere biler Ekvador Diger erazilerde ise balalarin dogulmasi dekabrdan iyula qeder davam edir Bogazliq bir ile qeder davam edir Adeten bir bala dogur Bala dogularken 85 105 sm uzunluga ve 10 15 kq cekiye sahibn olur Dogumlar arasindaki muddet iki ildir Lamantinlerde ana bala arasindaki ittifaq en uzun surenidir Onlarin tebietde neqeder yasmalari deqiq bilinmir Qapali seraitde saxlanilan lamantinler ise 12 5 il yasamisdir Tebii dusmenleri yaquarlar ve qara kaymanlardir StatusuAmazon lamantinlerinin sayi deqiq bilinmir Uzun esrler boyu onlar Amazon ovaliginda yayilmis aborigenler bu canlilari etine ve piyine gore ovlamislar XIX esrde lamatin eti mixira adi ile kommersiya ehemiyyati dasimaga baslamisdir Eti piyi ve derisine gore kutlevi ovlanmsina baxmayaraq 1942 ci ilde onlara Amazonun qolarinda coxlu miqdarda rastlamaq mumkun idi Ancaq XX esrin ikinci yarisindan etibaren saylarinda kutlevi azalma musahide edilir Bu esasen sularin kimyavi tullantilarla kirlenmesi baliq ovu zamani tora iliseren bogulmasi cay gemileri ile toqqusma etraf muhitin deqradasiyasi ve yem bazasinin azaslmasi ile elaqedar idi 1965 ci ilde lamantinler qirmizi kitaba daxil edilmisdir Hazirda bu nov Kokunun kesilmesi tehlukesi olan vehsi fauna ve yabani flora novlerinin beynelxalq ticaret konvensiyasi terefinden hessas novler Vulnerable siyahisina daxil edilmisdir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Husar Sandra L Trichechus inunguis Mammalian Species No 72 pp 1 4 Published 15 June 1977 by The American Society of Mammalogists 1 2008 08 28 at the Wayback Machine Robert M Timm Luis Albuja V Barbara L Clauson Ecology Distribution Harvest and Conservation of the Amazonian Manatee Trichechus inunguis in Ecuador Biotropica Vol 18 No 2 Jun 1986 pp 150 156 Absract Mondolfi E Taxonomy distribution and status of the manatee in Venezuela Mem Soc Cienc Nat La Salle 34 97 5 23 1974 Nowak R M 1999 Walker s Mammals of the World 6th Ed The Johns Hopkins Univ Press Baltimore Eisenberg amp Redford Mammals of the Neotropics Vol 3 The Central Neotropics Ecuador Peru Bolivia Brazil Univ of Chicago Press Chicago IL USA 1999 Robin C Best Apparent Dry Season Fasting in Amazonian Manatees Mammalia Sirenia Biotropica Vol 15 No 1 Mar 1983 pp 61 64 Absract Allen G M Extinct and Vanishing Mammals of the Western Hemisphere with the Marine Species of All the Oceans American Committee for International Wildlife Protection 1942 Sirenia Specialist Group 1996 Trichechus inunguis 2008 08 08 at the Wayback Machine 2006 IUCN Red List of Threatened Species Kokunun kesilmesi tehlukesi olan vehsi fauna ve yabani flora novlerinin beynelxalq ticaret konvensiyasi Vulnerable VU A1cd v2 3 Prilozheniya k Konvencii 2007 02 03 at the Wayback Machine Oficialnyj sajt Konvencii CITES Xarici kecidlerGorog A 1999 Trichechus inunguis On line Animal Diversity Web Accessed March 15 2007 at Animal Diversity Trichechus inunguis na sajte Animal Info ARKive images and movies of the Amazonian manatee Trichechus inunguis 2006 03 13 at the Wayback Machine Trichechus inunguis na sajte WWF