Alban-Udi kilsəsi

Alban-Udi kilsəsi və ya rəsmi adı ilə Alban-Udi Xristian dini icması — Azərbaycanda yaradılmış, udilərdən ibarət və özünü Alban Həvari kilsəsinin (IV–XIX əsrlər) varisi hesab edən icma.

Tarixi

Nicdə Müqəddəs Yelisey Kilsəsi

Nicdə Müqəddəs Məryəm Ana kilsəsi

2003-cü ildə mərkəzi Nic olmaqla, Alban-Udi Xristian dini icması dövlət qeydiyyatına alınmışdır. İcma kilsənin fəaliyyət göstərməsi üçün şərq kilsələrindəki təhsilə nail olmağa və din adamları yetiştirməyə çalışır. Misir, Suriya, Türkiyə, Ukrayna kimi ölkələrə kilsə təhsili üçün məktub yazılmış və əsasən, müsbət cavablar alınmışdır. Təhsil üçün ilk seçim olaraq, Türkiyə nəzərdə tutulmuşdur. Buna səbəb dil birliyidir. Ancaq Mardin şəhərində dini təhsilin ərəb və süryani dillərində olması, İstanbulda isə dini təhsil kurslarının olmamasına görə, Ukrayna növbəti dayanacaq olmuşdur. Ukrayna kilsəsi həm dil birliyi məsələsinə görə, həm də Alban-Udi kilsəsinə qarşı mötədil münasibətinə görə uyğun seçim olmuşdur. Alban-Udi icmasının rəhbəri Robert Mobili Ukraynada təhsilini bitirəndən sonra, Süryani kilsəsində vəftiz edilməyi planlaşdırmış, buranın seçilməsi üçün səbəb olaraq, Süryani kilsəsinin qədimliyini, keçmişdə iki kilsənin yaxınlığını və kilsələrin inanc və ibadətlərinin bir-birini bənzəməsini göstərmişdir.

Luka incili udi dilinə tərcümə edilərək nəşr edilmişdir. Bundan başqa, udi uşaqlar üçün balaca kitabçalar da hazırlanmışdır. Udi xristianlarının rəsmi veb-saytı da istifadəyə verilmişdir. Uşaqlar üçün dini təhsil Müqəddəs Yelisey Kilsəsində aparılır. Kilsənin həyətində uşaqlar üçün İncil dərsləri keçirilir. Dərslər udi dilində, Robert Mobili ve Rafik Danakari tərəfindən keçirilir. 2013-cü ildə kilsə əsasının qoyulmasının 10 illiyini, Qafqaz Alban kilsəsinin yaradılmasının isə 1700 illiyini qeyd etmişdir. "On il dirilişdə" adlanan tədbir Nicdə keçirilmişdir. Roma Papası Fransisk 2 oktyabr 2016-cı ildə Azərbaycana səfər edərkən Robert Mobili ilə görüşmüş, Alban-Udi kilsəsinin yenidən dirçəlməsində udilərə kömək ediləcəyinə söz vermişdir. Udi kilsəsi həm də Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı yeparxiyası ilə əlaqələrə malikdir. Udi kilsəsinin rəhbərliyinin icazəsi ilə, Bakı yeparxiyasının rus pravoslav ruhaniləri udilərlə birlikdə, Müqəddəs Yelisey kilsəsi və Müqəddəs Məryəm Ana kilsəsində İlahi Litürgiyanı qeyd edirlər. Nic udinləri ənənəvi olaraq, Pasxa və Kala Axsibay bayramlarını qeyd edirlər.

Udi kilsəsi Azərbaycan hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilir. Kilsə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur Azərbaycan nəzarətinə keçdikdən sonra, icma tərəfindən bu ərazilərə səfər təşkil edilmiş, buradakı kilsələrdə dini ayinlər həyata keçirilmişdir. İcma Xocalı soyqırımının xatirəsini Laçının Ağoğlan məbədində (2021-ci il) və Hadrutun xristian məbədlərində (2024-cü il) qeyd etmiş, şam yandırılaraq ölənlərin xatirəsinə dua oxunmuşdur.

Robert Mobili 2025-ci ildə qeyd etmişdir: "Mən İordan çayında vəftiz edildim və Atos dağını ziyarət edən ilk azərbaycanlı oldum. Burada Ksenofont monastırının arximandriti Aleksi öz xaçını mənə verdi. Biz Qüds kilsəsinə, eləcə də Efiopiya və Suriya kilsələrinə yaxınıq. Şərqli qardaşlarımızla əlaqə saxlaya bilməyərək keçirdiyimiz uzun illər liturgiyamız haqqında biliklərimizin çoxunu itirdik. Bu səbəbdən keşişlərimiz liturgiyamızı yenidən öyrənmək üçün qədim Suriya kilsəsinin olduğu Türkiyənin Mardin şəhərinə gedirlər. Mardində türkcə danışırlar və bunu başa düşmək bizim üçün çətin deyil. Bizi iki həftə qarşılayır və qədim kilsələrinin ayinlərini öyrədirlər".

Kilsələr

• Müqəddəs Yelisey Kilsəsi. Əsası 1823-cü ildə qoyulmuş, Nicdə yerləşən kilsədir.
• Müqəddəs Məryəm Ana kilsəsi. 1890-cı ildə tikilmiş, Nic kilsəsidir.

İstinadlar

1. Sergei Markedonov.Azerbaijan: an Islamist Threat to Religious Harmony. Memo.ru
2. Afandiyev, 2019. səh. 211-212
3. Afandiyev, 2019. səh. 213
4. "Bakı yeparxiyanın ruhaniləri Qəbələ rayonunun Nic kəndində udi xalqının kompakt yaşadığı yerə tanışlıq səfəri etmişlər". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
5. "Yepiskop Aleksiy Alban-Udi xristian icmasının sədri ilə görüşüb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
6. "Божественная литургия в удинском храме селения Нидж" [Divine Liturgy in the Udi Church in the village of Nij]. pravoslavie.az (rus). 2024-03-09. İstifadə tarixi: 2024-06-08.
7. Панчевидзе В. Н., Джейранишвили Е. Ф. — Удинский язык//Языки народов СССР. Т.4, Иберийско-кавказские языки М., 1967.
8. Sevinc MÜRVƏTQIZI. "Qəbələnin Nic kəndindəki udinlər "Pasxa" və "Kala Axsibay"ı bayram ediblər". 525-ci qəzet. 2013. 2020-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-18.
9. "Azərbaycanda dini qurumlara bu qədər pul ayrıldı - Siyahı". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
10. "Alban-udi xristian dini icması Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasını dəstəklədiyi barədə bəyanat yayıb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
11. "Alban-Udi icması Qarabağa yeni səfər edəcək". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
12. "Xocalı soyqırımı Laçındakı «Ağoğlan» məbədində yad edilib". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
13. "Alban-Udi Xristian dini icması Hadrutda Xocalı soyqırımını anıb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
14. "İtaliya saytı Azərbaycandakı Alban-Udi xristian icmasından yazıb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.

Ədəbiyyat

• Afandiyev, Nizami. "Geçmişten Günümüze Azerbaycan Alban Udi Halkının Hristiyanlık Serüveni". Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/22 (Haziran 2019), 197–216. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.542089.

Xarici keçidlər

• Alban-Udi kilsəsinin rəsmi veb-saytı
• Udi Müqəddəs Yazılar veb-saytı