Alban-Udi kilsəsi və ya rəsmi adı ilə Alban-Udi Xristian dini icması — Azərbaycanda yaradılmış, udilərdən ibarət və özünü Alban Həvari kilsəsinin (IV–XIX əsrlər) varisi hesab edən icma.
Tarixi
2003-cü ildə mərkəzi Nic olmaqla, Alban-Udi Xristian dini icması dövlət qeydiyyatına alınmışdır. İcma kilsənin fəaliyyət göstərməsi üçün şərq kilsələrindəki təhsilə nail olmağa və din adamları yetiştirməyə çalışır. Misir, Suriya, Türkiyə, Ukrayna kimi ölkələrə kilsə təhsili üçün məktub yazılmış və əsasən, müsbət cavablar alınmışdır. Təhsil üçün ilk seçim olaraq, Türkiyə nəzərdə tutulmuşdur. Buna səbəb dil birliyidir. Ancaq Mardin şəhərində dini təhsilin ərəb və süryani dillərində olması, İstanbulda isə dini təhsil kurslarının olmamasına görə, Ukrayna növbəti dayanacaq olmuşdur. Ukrayna kilsəsi həm dil birliyi məsələsinə görə, həm də Alban-Udi kilsəsinə qarşı mötədil münasibətinə görə uyğun seçim olmuşdur. Alban-Udi icmasının rəhbəri Robert Mobili Ukraynada təhsilini bitirəndən sonra, Süryani kilsəsində vəftiz edilməyi planlaşdırmış, buranın seçilməsi üçün səbəb olaraq, Süryani kilsəsinin qədimliyini, keçmişdə iki kilsənin yaxınlığını və kilsələrin inanc və ibadətlərinin bir-birini bənzəməsini göstərmişdir.
Luka incili udi dilinə tərcümə edilərək nəşr edilmişdir. Bundan başqa, udi uşaqlar üçün balaca kitabçalar da hazırlanmışdır. Udi xristianlarının rəsmi veb-saytı da istifadəyə verilmişdir. Uşaqlar üçün dini təhsil Müqəddəs Yelisey Kilsəsində aparılır. Kilsənin həyətində uşaqlar üçün İncil dərsləri keçirilir. Dərslər udi dilində, Robert Mobili ve Rafik Danakari tərəfindən keçirilir. 2013-cü ildə kilsə əsasının qoyulmasının 10 illiyini, Qafqaz Alban kilsəsinin yaradılmasının isə 1700 illiyini qeyd etmişdir. "On il dirilişdə" adlanan tədbir Nicdə keçirilmişdir. Roma Papası Fransisk 2 oktyabr 2016-cı ildə Azərbaycana səfər edərkən Robert Mobili ilə görüşmüş, Alban-Udi kilsəsinin yenidən dirçəlməsində udilərə kömək ediləcəyinə söz vermişdir. Udi kilsəsi həm də Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı yeparxiyası ilə əlaqələrə malikdir. Udi kilsəsinin rəhbərliyinin icazəsi ilə, Bakı yeparxiyasının rus pravoslav ruhaniləri udilərlə birlikdə, Müqəddəs Yelisey kilsəsi və Müqəddəs Məryəm Ana kilsəsində İlahi Litürgiyanı qeyd edirlər. Nic udinləri ənənəvi olaraq, Pasxa və Kala Axsibay bayramlarını qeyd edirlər.
Udi kilsəsi Azərbaycan hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilir. Kilsə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur Azərbaycan nəzarətinə keçdikdən sonra, icma tərəfindən bu ərazilərə səfər təşkil edilmiş, buradakı kilsələrdə dini ayinlər həyata keçirilmişdir. İcma Xocalı soyqırımının xatirəsini Laçının Ağoğlan məbədində (2021-ci il) və Hadrutun xristian məbədlərində (2024-cü il) qeyd etmiş, şam yandırılaraq ölənlərin xatirəsinə dua oxunmuşdur.
Robert Mobili 2025-ci ildə qeyd etmişdir: "Mən İordan çayında vəftiz edildim və Atos dağını ziyarət edən ilk azərbaycanlı oldum. Burada Ksenofont monastırının arximandriti Aleksi öz xaçını mənə verdi. Biz Qüds kilsəsinə, eləcə də Efiopiya və Suriya kilsələrinə yaxınıq. Şərqli qardaşlarımızla əlaqə saxlaya bilməyərək keçirdiyimiz uzun illər liturgiyamız haqqında biliklərimizin çoxunu itirdik. Bu səbəbdən keşişlərimiz liturgiyamızı yenidən öyrənmək üçün qədim Suriya kilsəsinin olduğu Türkiyənin Mardin şəhərinə gedirlər. Mardində türkcə danışırlar və bunu başa düşmək bizim üçün çətin deyil. Bizi iki həftə qarşılayır və qədim kilsələrinin ayinlərini öyrədirlər".
Kilsələr
- Müqəddəs Yelisey Kilsəsi. Əsası 1823-cü ildə qoyulmuş, Nicdə yerləşən kilsədir.
- Müqəddəs Məryəm Ana kilsəsi. 1890-cı ildə tikilmiş, Nic kilsəsidir.
İstinadlar
- Sergei Markedonov.Azerbaijan: an Islamist Threat to Religious Harmony. Memo.ru
- Afandiyev, 2019. səh. 211-212
- Afandiyev, 2019. səh. 213
- "Bakı yeparxiyanın ruhaniləri Qəbələ rayonunun Nic kəndində udi xalqının kompakt yaşadığı yerə tanışlıq səfəri etmişlər". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
- "Yepiskop Aleksiy Alban-Udi xristian icmasının sədri ilə görüşüb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
- "Божественная литургия в удинском храме селения Нидж" [Divine Liturgy in the Udi Church in the village of Nij]. pravoslavie.az (rus). 2024-03-09. İstifadə tarixi: 2024-06-08.
- Панчевидзе В. Н., Джейранишвили Е. Ф. — Удинский язык//Языки народов СССР. Т.4, Иберийско-кавказские языки М., 1967.
- Sevinc MÜRVƏTQIZI. "Qəbələnin Nic kəndindəki udinlər "Pasxa" və "Kala Axsibay"ı bayram ediblər". 525-ci qəzet. 2013. 2020-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-18.
- "Azərbaycanda dini qurumlara bu qədər pul ayrıldı - Siyahı". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
- "Alban-udi xristian dini icması Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasını dəstəklədiyi barədə bəyanat yayıb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
- "Alban-Udi icması Qarabağa yeni səfər edəcək". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
- "Xocalı soyqırımı Laçındakı «Ağoğlan» məbədində yad edilib". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
- "Alban-Udi Xristian dini icması Hadrutda Xocalı soyqırımını anıb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
- "İtaliya saytı Azərbaycandakı Alban-Udi xristian icmasından yazıb". İstifadə tarixi: 2025-03-08.
Ədəbiyyat
- Afandiyev, Nizami. "Geçmişten Günümüze Azerbaycan Alban Udi Halkının Hristiyanlık Serüveni". Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/22 (Haziran 2019), 197–216. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.542089.
Xarici keçidlər
- Alban-Udi kilsəsinin rəsmi veb-saytı
- Udi Müqəddəs Yazılar veb-saytı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alban Udi kilsesi ve ya resmi adi ile Alban Udi Xristian dini icmasi Azerbaycanda yaradilmis udilerden ibaret ve ozunu Alban Hevari kilsesinin IV XIX esrler varisi hesab eden icma TarixiNicde Muqeddes Yelisey KilsesiNicde Muqeddes Meryem Ana kilsesi 2003 cu ilde merkezi Nic olmaqla Alban Udi Xristian dini icmasi dovlet qeydiyyatina alinmisdir Icma kilsenin fealiyyet gostermesi ucun serq kilselerindeki tehsile nail olmaga ve din adamlari yetistirmeye calisir Misir Suriya Turkiye Ukrayna kimi olkelere kilse tehsili ucun mektub yazilmis ve esasen musbet cavablar alinmisdir Tehsil ucun ilk secim olaraq Turkiye nezerde tutulmusdur Buna sebeb dil birliyidir Ancaq Mardin seherinde dini tehsilin ereb ve suryani dillerinde olmasi Istanbulda ise dini tehsil kurslarinin olmamasina gore Ukrayna novbeti dayanacaq olmusdur Ukrayna kilsesi hem dil birliyi meselesine gore hem de Alban Udi kilsesine qarsi motedil munasibetine gore uygun secim olmusdur Alban Udi icmasinin rehberi Robert Mobili Ukraynada tehsilini bitirenden sonra Suryani kilsesinde veftiz edilmeyi planlasdirmis buranin secilmesi ucun sebeb olaraq Suryani kilsesinin qedimliyini kecmisde iki kilsenin yaxinligini ve kilselerin inanc ve ibadetlerinin bir birini benzemesini gostermisdir Luka incili udi diline tercume edilerek nesr edilmisdir Bundan basqa udi usaqlar ucun balaca kitabcalar da hazirlanmisdir Udi xristianlarinin resmi veb sayti da istifadeye verilmisdir Usaqlar ucun dini tehsil Muqeddes Yelisey Kilsesinde aparilir Kilsenin heyetinde usaqlar ucun Incil dersleri kecirilir Dersler udi dilinde Robert Mobili ve Rafik Danakari terefinden kecirilir 2013 cu ilde kilse esasinin qoyulmasinin 10 illiyini Qafqaz Alban kilsesinin yaradilmasinin ise 1700 illiyini qeyd etmisdir On il dirilisde adlanan tedbir Nicde kecirilmisdir Roma Papasi Fransisk 2 oktyabr 2016 ci ilde Azerbaycana sefer ederken Robert Mobili ile gorusmus Alban Udi kilsesinin yeniden dircelmesinde udilere komek edileceyine soz vermisdir Udi kilsesi hem de Rus Pravoslav Kilsesinin Baki yeparxiyasi ile elaqelere malikdir Udi kilsesinin rehberliyinin icazesi ile Baki yeparxiyasinin rus pravoslav ruhanileri udilerle birlikde Muqeddes Yelisey kilsesi ve Muqeddes Meryem Ana kilsesinde Ilahi Liturgiyani qeyd edirler Nic udinleri enenevi olaraq Pasxa ve Kala Axsibay bayramlarini qeyd edirler Udi kilsesi Azerbaycan hokumeti terefinden maliyyelesdirilir Kilse Azerbaycanin erazi butovluyunu destekleyir Qarabag ve Serqi Zengezur Azerbaycan nezaretine kecdikden sonra icma terefinden bu erazilere sefer teskil edilmis buradaki kilselerde dini ayinler heyata kecirilmisdir Icma Xocali soyqiriminin xatiresini Lacinin Agoglan mebedinde 2021 ci il ve Hadrutun xristian mebedlerinde 2024 cu il qeyd etmis sam yandirilaraq olenlerin xatiresine dua oxunmusdur Robert Mobili 2025 ci ilde qeyd etmisdir Men Iordan cayinda veftiz edildim ve Atos dagini ziyaret eden ilk azerbaycanli oldum Burada Ksenofont monastirinin arximandriti Aleksi oz xacini mene verdi Biz Quds kilsesine elece de Efiopiya ve Suriya kilselerine yaxiniq Serqli qardaslarimizla elaqe saxlaya bilmeyerek kecirdiyimiz uzun iller liturgiyamiz haqqinda biliklerimizin coxunu itirdik Bu sebebden kesislerimiz liturgiyamizi yeniden oyrenmek ucun qedim Suriya kilsesinin oldugu Turkiyenin Mardin seherine gedirler Mardinde turkce danisirlar ve bunu basa dusmek bizim ucun cetin deyil Bizi iki hefte qarsilayir ve qedim kilselerinin ayinlerini oyredirler KilselerMuqeddes Yelisey Kilsesi Esasi 1823 cu ilde qoyulmus Nicde yerlesen kilsedir Muqeddes Meryem Ana kilsesi 1890 ci ilde tikilmis Nic kilsesidir IstinadlarSergei Markedonov Azerbaijan an Islamist Threat to Religious Harmony Memo ru Afandiyev 2019 seh 211 212 Afandiyev 2019 seh 213 Baki yeparxiyanin ruhanileri Qebele rayonunun Nic kendinde udi xalqinin kompakt yasadigi yere tanisliq seferi etmisler Istifade tarixi 2025 03 08 Yepiskop Aleksiy Alban Udi xristian icmasinin sedri ile gorusub Istifade tarixi 2025 03 08 Bozhestvennaya liturgiya v udinskom hrame seleniya Nidzh Divine Liturgy in the Udi Church in the village of Nij pravoslavie az rus 2024 03 09 Istifade tarixi 2024 06 08 Panchevidze V N Dzhejranishvili E F Udinskij yazyk Yazyki narodov SSSR T 4 Iberijsko kavkazskie yazyki M 1967 Sevinc MURVETQIZI Qebelenin Nic kendindeki udinler Pasxa ve Kala Axsibay i bayram edibler 525 ci qezet 2013 2020 01 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 03 18 Azerbaycanda dini qurumlara bu qeder pul ayrildi Siyahi Istifade tarixi 2025 03 08 Alban udi xristian dini icmasi Azerbaycanin erazi butovluyunun berpasini desteklediyi barede beyanat yayib Istifade tarixi 2025 03 08 Alban Udi icmasi Qarabaga yeni sefer edecek Istifade tarixi 2025 03 08 Xocali soyqirimi Lacindaki Agoglan mebedinde yad edilib Istifade tarixi 2025 03 08 Alban Udi Xristian dini icmasi Hadrutda Xocali soyqirimini anib Istifade tarixi 2025 03 08 Italiya sayti Azerbaycandaki Alban Udi xristian icmasindan yazib Istifade tarixi 2025 03 08 EdebiyyatAfandiyev Nizami Gecmisten Gunumuze Azerbaycan Alban Udi Halkinin Hristiyanlik Seruveni Sirnak Universitesi Ilahiyat Fakultesi Dergisi 10 22 Haziran 2019 197 216 https doi org 10 35415 sirnakifd 542089 Xarici kecidlerAlban Udi kilsesinin resmi veb sayti Udi Muqeddes Yazilar veb sayti