Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Afips (adıq Афыпс) — Rusiyanın Krasnodar diyarında və Adıge Respublikasında çay. Çayın uzunluğu 96 km, sutoplayıcı hövzənin sahəsi— 1380 km²-dir.
| Afips | |
|---|---|
| adıq Афыпс | |
 | |
| Ölkələr |
|
| Mənsəbi | Kuban çayı |
| Uzunluğu | 96 km |
| Su sərfi | 4 m³/s |
| Su hövzəsi | Kuban→Azov dənizi |
| Hövzəsinin sahəsi | 1380 km² |
| | |
| [ru] | 06020001512108100005567 |
Çayın adı adıgey dilindədir. "Ps" şəkilçisi adıqca "psı" su deməkdir. Adın başlanğıcı Afa (ildırım və şimşək tanrısı) tanrısının adıdır. Baxmayaraq ki, bu tanrı çərkəzlər və abazinlər arasında qəbul edilmədi. "Afa" adı həm də meşəli dağ olan "Böyük Afipsə" verilmiş. Başqa bir versiyaya görə toponim kab.-çərk. Афӏыпс sözündən "şirin" və adıq Ахуы — "ağ" sözündən formalaşıb. Ancaq C.Kokov düşünür ki, bu yanılış assosiasiyadır.
Semyon Bronevskinin 1823-cü ildə tərtib etdiyi Qafqaz xəritəsində çayın adı "Karakuban" kimi göstərilib. Ancaq məlumdur ki bu ad başqa çaya verilib.
Coğrafiyası
Çaya Krasnodar diyarının cənub-qərbindəb başlanğıcını götürür və Adıgeyin şimal-qərb hissəsində Kubana tökülür. Çayın mənbəyi Böyük Afips dağının şimal-şərq yamacında yerləşir. Dağın bu hissəsi əhən daşlı, gilli şistlir, mergellli süxurlardan təşkil olunub. Bir çox tirələri kəsib keçən çay açıq əraziyə çıxanda su-buzlaq mənşəli düzənlik formalaşdırmış. Çay Afipsip kəndi yaxınlığındakı Şapsuq su anbarından Kuban çayına birləşir. Afips Smolensk stansiyasından və Afipsski şəhər tipli qəsəbədən keçir.
Hidrologiyası
Çay özünə bir çox kiçik dağ çaylarını birləşdirir. Ən böyük qolları Şebş və Ubin çaylarıdı. Çayın axın sürrəti aşağıdır. İlin yağıntılı dövründə bol sulu və gür olur.
Afips çayı əsasən atmosfer yağıntıları ilə və qrunt suları ilə qidalanır. Yaz aylarında çayda səviyyə artımı müşahidə olunur. Ən aşağı səviyyə isə iyul-sentyabr ayalarında qeydə alınır. Su sərfi 0,005–272 m³/saniyə arasında dəyişir. İllik su sərfi — 4 m³/saniyədir. Qış aylarında yuxarı axarlarında donma müşahidə olunur. Afips çayı vadisində bir çox meneral bulaqlara rast gəlinir. Bunlardan ən məşhuru Ubin çayı vadisində olan Zaporojski bulaqlarıdı. Bu ərazidə 14 Yessentuki tipli duzlu və duzlu-qələvi suların çıxışı var. Minerallaşma 300–600 mq/l arasında dəyişir.
Çay il boyu 130 milyon m³ su və təxminən 50 min ton çöküntü gətirir.
İstinadlar
- Афипс : [рус.] / textual.ru // Государственный водный реестр : [арх. 15 октября 2013] / Минприроды России. — 2009. — 29 марта.
- Ковешников В. Н. Афипс // Очерки по топонимике Кубани. — Краснодар : Мир Кубани, 2006. — С. 12. — ISBN 5-00-000578-3.
- К. Х. Меретуков. Афы // Адыгейский топонимический словарь. — 3-е изд., доп. — Майкоп : ООО "Качество", 2003. — С. 46−47. — ISBN 5-901701-43-7.
- Твёрдый А. В. Афипс // Кавказ в именах, названиях, легендах: опыт топонимического словаря. — Краснодар : Платонов И., 2008. — С. 42. — ISBN 978-5-89564-044-9.
- Коков Дж. Н. Афыпс // Избранные труды. Том 1. Адыгская топонимия. — Нальчик : Эльбрус, 2000. — С. 271. — ISBN 5-7680-1434-9.
- "ссылка на карту".
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- "Республика Адыгея — География Адыгеи — Внутренние воды — Афипс". 2015-06-10 tarixində .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Afips adiq Afyps Rusiyanin Krasnodar diyarinda ve Adige Respublikasinda cay Cayin uzunlugu 96 km sutoplayici hovzenin sahesi 1380 km dir Afipsadiq AfypsOlkeler RusiyaAdige RespublikasiMensebi Kuban cayiUzunlugu 96 kmSu serfi 4 m sSu hovzesi Kuban Azov deniziHovzesinin sahesi 1380 km menbeyi mensebiAfips cayi Krasnodar diyarinin fiziki xeritesinde 44 33 sm e 38 34 s u 44 59 sm e 38 47 s u ru 06020001512108100005567 Cayin adi adigey dilindedir Ps sekilcisi adiqca psi su demekdir Adin baslangici Afa ildirim ve simsek tanrisi tanrisinin adidir Baxmayaraq ki bu tanri cerkezler ve abazinler arasinda qebul edilmedi Afa adi hem de meseli dag olan Boyuk Afipse verilmis Basqa bir versiyaya gore toponim kab cerk Afӏyps sozunden sirin ve adiq Ahuy ag sozunden formalasib Ancaq C Kokov dusunur ki bu yanilis assosiasiyadir Semyon Bronevskinin 1823 cu ilde tertib etdiyi Qafqaz xeritesinde cayin adi Karakuban kimi gosterilib Ancaq melumdur ki bu ad basqa caya verilib CografiyasiCaya Krasnodar diyarinin cenub qerbindeb baslangicini goturur ve Adigeyin simal qerb hissesinde Kubana tokulur Cayin menbeyi Boyuk Afips daginin simal serq yamacinda yerlesir Dagin bu hissesi ehen dasli gilli sistlir mergellli suxurlardan teskil olunub Bir cox tireleri kesib kecen cay aciq eraziye cixanda su buzlaq menseli duzenlik formalasdirmis Cay Afipsip kendi yaxinligindaki Sapsuq su anbarindan Kuban cayina birlesir Afips Smolensk stansiyasindan ve Afipsski seher tipli qesebeden kecir Hidrologiyasi Cay ozune bir cox kicik dag caylarini birlesdirir En boyuk qollari Sebs ve Ubin caylaridi Cayin axin surreti asagidir Ilin yagintili dovrunde bol sulu ve gur olur Afips cayi esasen atmosfer yagintilari ile ve qrunt sulari ile qidalanir Yaz aylarinda cayda seviyye artimi musahide olunur En asagi seviyye ise iyul sentyabr ayalarinda qeyde alinir Su serfi 0 005 272 m saniye arasinda deyisir Illik su serfi 4 m saniyedir Qis aylarinda yuxari axarlarinda donma musahide olunur Afips cayi vadisinde bir cox meneral bulaqlara rast gelinir Bunlardan en meshuru Ubin cayi vadisinde olan Zaporojski bulaqlaridi Bu erazide 14 Yessentuki tipli duzlu ve duzlu qelevi sularin cixisi var Minerallasma 300 600 mq l arasinda deyisir Cay il boyu 130 milyon m su ve texminen 50 min ton cokuntu getirir Istinadlar Afips rus textual ru Gosudarstvennyj vodnyj reestr arh 15 oktyabrya 2013 Minprirody Rossii 2009 29 marta Koveshnikov V N Afips Ocherki po toponimike Kubani Krasnodar Mir Kubani 2006 S 12 ISBN 5 00 000578 3 K H Meretukov Afy Adygejskij toponimicheskij slovar 3 e izd dop Majkop OOO Kachestvo 2003 S 46 47 ISBN 5 901701 43 7 Tvyordyj A V Afips Kavkaz v imenah nazvaniyah legendah opyt toponimicheskogo slovarya Krasnodar Platonov I 2008 S 42 ISBN 978 5 89564 044 9 Kokov Dzh N Afyps Izbrannye trudy Tom 1 Adygskaya toponimiya Nalchik Elbrus 2000 S 271 ISBN 5 7680 1434 9 ssylka na kartu Kara Kuban Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Respublika Adygeya Geografiya Adygei Vnutrennie vody Afips 2015 06 10 tarixinde