Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çəki və ya karp (lat. Cyprinus carpio) Yarımkeçici balıqdır. Dənizə tökülən çaylarda çoxalır. Aralıq dənizində, Xəzər, Qara və Aral dənizlərində, həmçinin İssıkkulda yayılmışdır. Uzunluğu 17 sm-dən 79 sm-ə qədər ola bilər, kütləsi 1,6-2,8 kq təşkil edir. Uzunluğu 1 m, çəkisi 20 kq-dan çox olan balıqlara nadir də olsa rastlanılır.
| Adi çəki | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Adi çəki | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Yayılması
Yarımkeçici balıqdır. Dənizə tökülən çaylarda çoxalır. Aralıq dənizində, Xəzər, Qara və Aral dənizlərində, həmçinin İssıkkulda yayılmışdır. Uzunluğu 17 sm-dən 79 sm-ə qədər ola bilər, kütləsi 1,6-2,8 kq təşkil edir. Ana yurdu Asiyadır. 12. əsrdən sonra, Avropa və Amerikanın şirin sularında çıxarılmışdır. Çəki Azərbaycan sularında, o cümlədən Xəzərin respublika sahillərində də geniş yayılıb. Azərbaycan hüdudlarında hər yerdə; Kürdə və onun qollarında, bütün su anbarlarında, Böyük və Kiçik Qızılağac körfəzlərində, , Xəzərə tökülən bütün iri çayların aşağlarında rast gəlinir. Mingəçevir su anbarında kütləsi 22 kq-a çatan çəkilərə təsadüf edilir.
Morfoloji əlamətləri
Rəng və formaları yaşadıqları mühitə görə dəyişər. Ümumiyyətlə kürəyi tünd yaşıl, yanları və qarın altı yaşıl qəhvəyidir. Kiçik ağızlı qalın və oynaq dodaqlıdır. Üst çənələrindən dörd bığ sallanar. Ağız dişləri yoxdur. Yutak (farinks) dişləriylə qidalarını üyüdərlər. Bığları toxunma orqanı olaraq vəzifə yerinə yetirər. Onun bel üzgəcində 17-23, anal üzgəcində 5-6 şüa, yan xətt orqanında 35-40 pulcuq var. Bədəninin xarici görnüşü növün görnüşü kimidir. Uzunluğu, adətən 34-80 sm, kütləsi 0,8-5,8 kq-dır. Mingəçevir su anbarında kütləsi 22 kq-a çatan çəkilərə təsadüf edilir.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Yarımkeçici balıqdır. Dənizə tökülən çaylarda çoxalır. Bentosyeyən balıq olub, Xəzərdə əsasən ilbizlər, qurdlar və xərçəngkimilər, su cücülərinin sürfələri və qurdlarla qidalanır. Yemində bitki mənşəli detrit də qeydə alınır. Qidanın tərkibi mövsümə görə dəyişir: yazda şaxəbığlı və kürəkayaqlı xərçəngciklər, amfipodlar, ilbizlər, bitki qidası, yayda isə ilbizlər və xərçəngkimilər üstünlük təşkil edir. Yazda - kürütökmədən əvvəl daha intensiv qidalanır; yayda görünür, temperaturun yüksəlməsi ilə bağlı bu göstərici aşağı düşür, payızda isə yenidən artır.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Süni balıqçılıqda əhəmiyyətli yer tutur. Göl və yavaş axan dərələrin dib sularında yaşayır. Soxulcan, böcək sürfələri və bitkilərlə qidalanır. Bəzən uzunluqları 1 metrdən çox olur. Ağırlığı 25 kqdən çox olanları da vardır. Hər istilikdəki suya uyğunlaşmağı bacarır. 3-30 °C arasındakı sularda rast gəlinir. Həddindən artıq soyuqlarda toplu halda palçığa basdırılaraq qış yuxusuna yatır. Qışda ölmədən dona bilərlər. Su axıntısına qarşı üzə bilir. Quyruğunu çənələri arasına sıxır, buraxdığında yay kimi açılaraq 3-5 metr sıçrayaraq şəlalələri aşa bilirlər. Dibləri qarışdırar, suyu bulandırarlar. Çevik və hərəkətli balıqlardır. Sürüylə gəzərlər. İriləri yaxşı bişirildiyində əti bəyənilir. Min ildən bəri insanlar tərəfindən süni olaraq da yetişdirilən çəki balığından insanlar tərəfindən müxtəlif bəzək balıqları törədilmişdir. Bunların ən tanınmışları bir akvarium balığı olan qızl balıq və Yaponiyada əsrlərdir rəngarəng çeşidləri törədilən Koidir. Çəki mühüm vətəgə balığıdır. Yaşayış amillərinə qarşı az tələbkar olan çəki həm də plastik balıqdır. Onun karp adlanan müxtəlif əhilləşdirilmiş formaları var: pulcuqlu karp, güzgülü karp, çılpaq karp və s. Karp göl-satış balıqçılının ən xeyirli obyektidir.
Çoxalması
Aprel-İyun ayları arasında yumurtlayırlar. Yumurtaları bitkilərə yapışar. Bir dişi, bir dəfədə yarım milyon yumurta buraxa bilər. Yumurtaların çoxu digər balıqlar tərəfindən istehlak edilir. Mühit istiliyindənə asılı olaraq ən gec bir həftə içində yumurtalar açılır. Üç ildə yetkinləşir. Karpların 100 ilə qədər yaşadığı deyilsə də, ömürləri normal olaraq 40-50 il qədərdir. Balıqçılar bunları hərəkətə keçirmək üçün gurultulu səslər çıxarırlar. Torlarla bol miqdarda ovlanılır. Duru su gölündə 30 kg gələnləri vardır. Kürüsünün miqdarı, adətən 100 mindən 500 minə, ən çoxu isə 1,5 milyona qədər olur. Kürüdən çıxmış körpələrin bir qismi 1,5-2 aydan sonra dənizə gedir, onların, adətən zəif böyüyən və buna görə də dənizə getməyə gecikən hissəsi çayda qalıb oturaq sürü əmələ gətirir.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s 120.
- Abbasov H.S ,Hacıyev R.V.İxtiologiya. Bakı, 2007, s 250.
- Əbdürrəhmanov Y.Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966, 170 s.
- Чугунова Н.И., Егерман Ф.Ф. Морской судак // Бюлл. Всекасп. науч. рыбохоз. экспедиции. № 5 - 6, 1932, с. 90 - 93;
- Казанчеев Е.Н. Рыбы Каспийского моря. Москва, «Легкая и пищевая промышленность» 1981, с.122 - 123;
- Кулиев З.М. Морфобиологические особенности морского судака Каспийского моря // «Вопросы ихтиологии». Москва, 1981, № 21, с. 816 - 822.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Abbasov H.S ,Hacıyev R.V.İxtiologiya. Bakı, 2007, s 250.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ceki ve ya karp lat Cyprinus carpio Yarimkecici baliqdir Denize tokulen caylarda coxalir Araliq denizinde Xezer Qara ve Aral denizlerinde hemcinin Issikkulda yayilmisdir Uzunlugu 17 sm den 79 sm e qeder ola biler kutlesi 1 6 2 8 kq teskil edir Uzunlugu 1 m cekisi 20 kq dan cox olan baliqlara nadir de olsa rastlanilir Adi cekiElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Adi cekiBeynelxalq elmi adiCyprinus carpio L 1758Sekil axtarisiITIS 163344NCBI 7962YayilmasiYarimkecici baliqdir Denize tokulen caylarda coxalir Araliq denizinde Xezer Qara ve Aral denizlerinde hemcinin Issikkulda yayilmisdir Uzunlugu 17 sm den 79 sm e qeder ola biler kutlesi 1 6 2 8 kq teskil edir Ana yurdu Asiyadir 12 esrden sonra Avropa ve Amerikanin sirin sularinda cixarilmisdir Ceki Azerbaycan sularinda o cumleden Xezerin respublika sahillerinde de genis yayilib Azerbaycan hududlarinda her yerde Kurde ve onun qollarinda butun su anbarlarinda Boyuk ve Kicik Qizilagac korfezlerinde Xezere tokulen butun iri caylarin asaglarinda rast gelinir Mingecevir su anbarinda kutlesi 22 kq a catan cekilere tesaduf edilir Morfoloji elametleriReng ve formalari yasadiqlari muhite gore deyiser Umumiyyetle kureyi tund yasil yanlari ve qarin alti yasil qehveyidir Kicik agizli qalin ve oynaq dodaqlidir Ust cenelerinden dord big sallanar Agiz disleri yoxdur Yutak farinks disleriyle qidalarini uyuderler Biglari toxunma orqani olaraq vezife yerine yetirer Onun bel uzgecinde 17 23 anal uzgecinde 5 6 sua yan xett orqaninda 35 40 pulcuq var Bedeninin xarici gornusu novun gornusu kimidir Uzunlugu adeten 34 80 sm kutlesi 0 8 5 8 kq dir Mingecevir su anbarinda kutlesi 22 kq a catan cekilere tesaduf edilir Yasayis yeri ve heyat terziYarimkecici baliqdir Denize tokulen caylarda coxalir Bentosyeyen baliq olub Xezerde esasen ilbizler qurdlar ve xercengkimiler su cuculerinin surfeleri ve qurdlarla qidalanir Yeminde bitki menseli detrit de qeyde alinir Qidanin terkibi movsume gore deyisir yazda saxebigli ve kurekayaqli xercengcikler amfipodlar ilbizler bitki qidasi yayda ise ilbizler ve xercengkimiler ustunluk teskil edir Yazda kurutokmeden evvel daha intensiv qidalanir yayda gorunur temperaturun yukselmesi ile bagli bu gosterici asagi dusur payizda ise yeniden artir Teserrufat ehemiyyetiSuni baliqciliqda ehemiyyetli yer tutur Gol ve yavas axan derelerin dib sularinda yasayir Soxulcan bocek surfeleri ve bitkilerle qidalanir Bezen uzunluqlari 1 metrden cox olur Agirligi 25 kqden cox olanlari da vardir Her istilikdeki suya uygunlasmagi bacarir 3 30 C arasindaki sularda rast gelinir Heddinden artiq soyuqlarda toplu halda palciga basdirilaraq qis yuxusuna yatir Qisda olmeden dona bilerler Su axintisina qarsi uze bilir Quyrugunu ceneleri arasina sixir buraxdiginda yay kimi acilaraq 3 5 metr sicrayaraq selaleleri asa bilirler Dibleri qarisdirar suyu bulandirarlar Cevik ve hereketli baliqlardir Suruyle gezerler Irileri yaxsi bisirildiyinde eti beyenilir Min ilden beri insanlar terefinden suni olaraq da yetisdirilen ceki baligindan insanlar terefinden muxtelif bezek baliqlari toredilmisdir Bunlarin en taninmislari bir akvarium baligi olan qizl baliq ve Yaponiyada esrlerdir rengareng cesidleri toredilen Koidir Ceki muhum vetege baligidir Yasayis amillerine qarsi az telebkar olan ceki hem de plastik baliqdir Onun karp adlanan muxtelif ehillesdirilmis formalari var pulcuqlu karp guzgulu karp cilpaq karp ve s Karp gol satis baliqcilinin en xeyirli obyektidir CoxalmasiAprel Iyun aylari arasinda yumurtlayirlar Yumurtalari bitkilere yapisar Bir disi bir defede yarim milyon yumurta buraxa biler Yumurtalarin coxu diger baliqlar terefinden istehlak edilir Muhit istiliyindene asili olaraq en gec bir hefte icinde yumurtalar acilir Uc ilde yetkinlesir Karplarin 100 ile qeder yasadigi deyilse de omurleri normal olaraq 40 50 il qederdir Baliqcilar bunlari herekete kecirmek ucun gurultulu sesler cixarirlar Torlarla bol miqdarda ovlanilir Duru su golunde 30 kg gelenleri vardir Kurusunun miqdari adeten 100 minden 500 mine en coxu ise 1 5 milyona qeder olur Kuruden cixmis korpelerin bir qismi 1 5 2 aydan sonra denize gedir onlarin adeten zeif boyuyen ve buna gore de denize getmeye geciken hissesi cayda qalib oturaq suru emele getirir Hemcinin baxIxtioftiriozEdebiyyatAzerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 120 Abbasov H S Haciyev R V Ixtiologiya Baki 2007 s 250 Ebdurrehmanov Y E Azerbaycan faunasi Baliqlar VII cild Baki Elm 1966 170 s Chugunova N I Egerman F F Morskoj sudak Byull Vsekasp nauch rybohoz ekspedicii 5 6 1932 s 90 93 Kazancheev E N Ryby Kaspijskogo morya Moskva Legkaya i pishevaya promyshlennost 1981 s 122 123 Kuliev Z M Morfobiologicheskie osobennosti morskogo sudaka Kaspijskogo morya Voprosy ihtiologii Moskva 1981 21 s 816 822 IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Abbasov H S Haciyev R V Ixtiologiya Baki 2007 s 250 Xarici kecidlerhttp www caspian aznet org mainframeazeri html