Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abdullah ibn Yasin(ərəb. عبد الله بن ياسين; doğum tarixi bəlli deyil — 1058 və yaxud 1059) — Əlmürabilər sülaləsinin qurucusu.
| Abdullah ibn Yasin | |
|---|---|
| ərəb. عبد الله بن ياسين بن مكوك بن سير بن علي الجزولي | |
| Doğum tarixi | bilinmir |
| Vəfat tarixi | 1059 və ya 1058 |
| Fəaliyyəti | üləma, fəqih |
Həyatı
Anası, Böyük Səhra ilə Mavritaniya sınırlarında yaşayan Cüzulə (Küzulə) qəbiləsinə mənsub olduğu üçün əl-Cüzuli (əl-Küzuli) nisbəsini almışdır. Qazı İyaz, onun da Bərbəri Cüzulə qəbiləsi içində doğulduğunu qeyd edir. Kurtubada başladığı təhsilini, Darülmurabıtin adıyla ilk ribat qurmuş olan fəqih Vəccac ibn Zəllu (Zəlvi) əl-Lamti adlı bir alimin yanında Susta tamamladı. Bir müddət sonra Cüdalə qəbiləsi rəisi Yəhya ibn İbrahimin (bəzi qaynaqlara görə isə eyni qəbilədən Cövhər b. Sakkumun dəvəti üzərinə, Kayrəvanlı fəqih Əbu İmran əl-Fasinin də tövsiyəsiylə müəllimi tərəfindən, Böyük Səhranın güneyində yaşayan və kəlmə-i şəhadət xaricində din mövzusunda bilgiləri olmayan Sanhacə Bərbəri qəbilələrinə İslamiyəti öyrətmək üzərə göndərildi.
İslami bilgilərə vaqif, cəsur və mədəniyyətli bir insan olan Abdullah, Yəhya ibn İbrahim ilə bərabir Sanhacənin Cüdalə qolunun oturduğu bölgəyə gedərək İslamın təməl əsaslarını anlatmağa başlayınca böyük bir etirazla qarşılaşdı. Burada Cüdalə qəbiləsinə mənsub iki əsilzadə Ayar ilə Takkununbaşlattığı üsyana qatıldığı üçün Cövhər ibn Sakkumu edam etdirdi. Namaz qılmağı və zəkat verməyi qəbul edən xalq qisas, rəcm və oğurluq səbəbiylə əl kəsilməsi kimi cəzaları rədd edirdi. Burada olumlu bir nəticə əldə edə bilməyincə, İslamiyəti öyrətmək üçün daha sonra Lemtunə qəbiləsinə getdi, fəqət orada da eyni etirazı gördü; bunun üzərinə onlarla mücadələ etməyə qərar verdi. Ancaq ciddi bir müxalifətlə qarşılaşınca Lemtunə qəbiləsi rəislərindən Yəhya ibn Ömər, qardaşı Əbu Bəkir ibn Ömər və digər yoldaşlarıyla birliktə Seneqaldakı bir adaya sığındı; burada dini-əsgəri məqsədlə bir təkkə (ribat) qurdu. Bu ribat dolayısıyla Abdullahın adamlarına və onların səy və fəaliyətləri sonucu qurulan yeni dövlətə Murabıtlar (Murabıtun) deyildi. Abdullah burada özəlliklə Lemtunəyə mənsub çox sayda mücahidi öyrədib müstakbəl cihad hərəkətləri üçün güclü birər savaşçı olaraq yetişdirdi. Murabıtların əsgəri intizam altında öyrətdiklərini duyan minlərcə adam buraya gəlməyə başladı. Abdullah, sayları 30.000i aşan bu mücahidlər sayəsində aralarında Cüdalə və Lemtunə qəbilələrinin də olduğu Sanhacəliləri itaət altına aldı. Özü dini lider olaraq nüfuzu əlində tutmaqla bərabər ordunun başına qəbilə rəislərindən Yəhya ibn İbrahimi, daha sonra da Yəhya ibn Öməri gətirdi.
Sicilmasə hakimi Məsud əz-Zənatinin zulmündən bezən alimlər Murabıtlardan yardım istədilər və onları Sicilmasəni fəthə təşviq etdilər. Bunun üzərinə hərəkətə keçən Abdullah ibn Yasin, Yəhya ibn Ömərlə birlikdə buranı ələ keçirərək Məsud əz-Zənatini öldürdülər və şəhərdəki bütün əyləncə yerlərini xaraba qoydular (1053–54). Sicilmasə bu tarixdən etibarən müstəqilliyini itirməklə bərabər zaman-zaman məhalli üsyanlara səhnə oldu. Yəhya ibn Ömərin şəhid olması üzərinə yerinə "əmirül-müslimin" ünvanıyla Əbu Bəkr dərhal şimala doğru fəthlərə başladı və ilk hədəfi Fatımilərin kiçik bir Şiə dövlət qurdukları Sus oldu. Yaxşı bir komandan olaraq yetiştirdiyi əmizadəsi Yusif b. Taşfin ilə birlikd0ə şəhəri Əli ibn Abdullah əl-Bəcəlinin əlindən aldı və Şiəliyin yerinə Maliki məzhəbinin əsaslarını hakim qıldı (1056–57). Murabıtlar bu tarixdən etibarən Məğribə girdilər və Masmudilərin idarəsindəki Ağmatı zəbt etdikdən sonra Qana krallığının torpaqlarına hücum edərək bugünkü Taganın cənubunda yer alan Avdagostu ələ keçirdilər. Dəra (Draa) və Tədlayı () da aldıqdan sonra 1059-cu ildə bütpərəst Bərqavata qəbiləsinin hakimiyətindəki Taməsna üzərinə yürüdülər. Abdullah ibn Yasin bunlardan etdiyi savaşlardan birində yaralandı və 8 iyul 1059-cu il tarixində Taməsna yaxınlarında öldü. Cənazəsi, Kəriflə adıyla bilinən yüksək bir yerə dəfn edildi. Qəbrinin yanında tikilən məscid bu gün hələ ayaqdadır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ‘Abd Allāh ibn Yāsīn // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- Абдаллахъ-Ибнъ-Ясимъ (rus.). // Энциклопедический лексикон СПб: 1835. Т. 1. С. 21.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Abdullah ibn Yasin ereb عبد الله بن ياسين dogum tarixi belli deyil 1058 ve yaxud 1059 Elmurabiler sulalesinin qurucusu Abdullah ibn Yasinereb عبد الله بن ياسين بن مكوك بن سير بن علي الجزولي Dogum tarixi bilinmirVefat tarixi 1059 ve ya 1058Fealiyyeti ulema feqihHeyatiAnasi Boyuk Sehra ile Mavritaniya sinirlarinda yasayan Cuzule Kuzule qebilesine mensub oldugu ucun el Cuzuli el Kuzuli nisbesini almisdir Qazi Iyaz onun da Berberi Cuzule qebilesi icinde doguldugunu qeyd edir Kurtubada basladigi tehsilini Darulmurabitin adiyla ilk ribat qurmus olan feqih Veccac ibn Zellu Zelvi el Lamti adli bir alimin yaninda Susta tamamladi Bir muddet sonra Cudale qebilesi reisi Yehya ibn Ibrahimin bezi qaynaqlara gore ise eyni qebileden Covher b Sakkumun deveti uzerine Kayrevanli feqih Ebu Imran el Fasinin de tovsiyesiyle muellimi terefinden Boyuk Sehranin guneyinde yasayan ve kelme i sehadet xaricinde din movzusunda bilgileri olmayan Sanhace Berberi qebilelerine Islamiyeti oyretmek uzere gonderildi Islami bilgilere vaqif cesur ve medeniyyetli bir insan olan Abdullah Yehya ibn Ibrahim ile berabir Sanhacenin Cudale qolunun oturdugu bolgeye gederek Islamin temel esaslarini anlatmaga baslayinca boyuk bir etirazla qarsilasdi Burada Cudale qebilesine mensub iki esilzade Ayar ile Takkununbaslattigi usyana qatildigi ucun Covher ibn Sakkumu edam etdirdi Namaz qilmagi ve zekat vermeyi qebul eden xalq qisas recm ve ogurluq sebebiyle el kesilmesi kimi cezalari redd edirdi Burada olumlu bir netice elde ede bilmeyince Islamiyeti oyretmek ucun daha sonra Lemtune qebilesine getdi feqet orada da eyni etirazi gordu bunun uzerine onlarla mucadele etmeye qerar verdi Ancaq ciddi bir muxalifetle qarsilasinca Lemtune qebilesi reislerinden Yehya ibn Omer qardasi Ebu Bekir ibn Omer ve diger yoldaslariyla birlikte Seneqaldaki bir adaya sigindi burada dini esgeri meqsedle bir tekke ribat qurdu Bu ribat dolayisiyla Abdullahin adamlarina ve onlarin sey ve fealiyetleri sonucu qurulan yeni dovlete Murabitlar Murabitun deyildi Abdullah burada ozellikle Lemtuneye mensub cox sayda mucahidi oyredib mustakbel cihad hereketleri ucun guclu birer savasci olaraq yetisdirdi Murabitlarin esgeri intizam altinda oyretdiklerini duyan minlerce adam buraya gelmeye basladi Abdullah saylari 30 000i asan bu mucahidler sayesinde aralarinda Cudale ve Lemtune qebilelerinin de oldugu Sanhacelileri itaet altina aldi Ozu dini lider olaraq nufuzu elinde tutmaqla beraber ordunun basina qebile reislerinden Yehya ibn Ibrahimi daha sonra da Yehya ibn Omeri getirdi Sicilmase hakimi Mesud ez Zenatinin zulmunden bezen alimler Murabitlardan yardim istediler ve onlari Sicilmaseni fethe tesviq etdiler Bunun uzerine herekete kecen Abdullah ibn Yasin Yehya ibn Omerle birlikde burani ele kecirerek Mesud ez Zenatini oldurduler ve seherdeki butun eylence yerlerini xaraba qoydular 1053 54 Sicilmase bu tarixden etibaren musteqilliyini itirmekle beraber zaman zaman mehalli usyanlara sehne oldu Yehya ibn Omerin sehid olmasi uzerine yerine emirul muslimin unvaniyla Ebu Bekr derhal simala dogru fethlere basladi ve ilk hedefi Fatimilerin kicik bir Sie dovlet qurduklari Sus oldu Yaxsi bir komandan olaraq yetistirdiyi emizadesi Yusif b Tasfin ile birlikd0e seheri Eli ibn Abdullah el Becelinin elinden aldi ve Sieliyin yerine Maliki mezhebinin esaslarini hakim qildi 1056 57 Murabitlar bu tarixden etibaren Megribe girdiler ve Masmudilerin idaresindeki Agmati zebt etdikden sonra Qana kralliginin torpaqlarina hucum ederek bugunku Taganin cenubunda yer alan Avdagostu ele kecirdiler Dera Draa ve Tedlayi da aldiqdan sonra 1059 cu ilde butperest Berqavata qebilesinin hakimiyetindeki Tamesna uzerine yuruduler Abdullah ibn Yasin bunlardan etdiyi savaslardan birinde yaralandi ve 8 iyul 1059 cu il tarixinde Tamesna yaxinlarinda oldu Cenazesi Kerifle adiyla bilinen yuksek bir yere defn edildi Qebrinin yaninda tikilen mescid bu gun hele ayaqdadir Hemcinin baxElmurabilerIstinadlar Abd Allah ibn Yasin Gran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia 1968 Abdallah Ibn Yasim rus Enciklopedicheskij leksikonSPb 1835 T 1 S 21