Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Əzələ — insan və heyvanların bədənində hərəkəti təmin edən strukturlar.
İnsan skeletinin ətrafı elastik əzələlərlə əhatələnib. Skelet və əzələlər bədənin formasını müəyyənləşdirir. Hərəkəti təmin edən əzələlər skeletə bağlıdır. Əzələlər lifli quruluşdadır. Əzələ lifləri birləşib əzələ dəstələrini yaradır. Üzəri pərdəylə örtülmüş əzələ dəstələri də sümüklərə və oynaqlara bağlıdır. Əzələlər, lifli quruluşu sayəsində sıxılıb boşalaraq sümükləri hərəkətə gətirir.
İnsanın təkcə üzündə 40-dan artıq əzələ var. Bu əzələlər sayəsində insan sifətində müxtəlif mimikalar yaranır. Başqa heç bir canlının üzündə bu sayda əzələ yoxdur.
İnsanın ən hərəkətli əzələləri göz əzələləridir. Göz əzələləri gündə təxminən 100.000 dəfə sıxılır. Ən güclü əzələlər çənə, ən böyük əzələlər isə omba əzələləridir.
Əzələlər bizim bədənimizin hissələrini hərəkətə gətirir. Əzələlərin 2 müxtəlif tipi var. Birinci tip əzələlər ancaq sizin beyniniz əmr edəndə işləyir. Siz stulu qaldıranda beyniniz sizin əllərinizdə və ayaqlarınızda olan əzələlərə siqnal göndərir. Bütün bu əzələlər bir yerdə işləyirlər və siz stulu qaldıra bilirsiniz. Əzələlərin ikinci qrupu isə hətta siz yatanda belə işləyir. Mədənizin əzələləri qidanı həzm edir, ürəyinizin əzələləri isə qanı damarlara qovmaqda davam edir.
Əzələlər həm dartılır, həm də yığılır. Buna görə də onlar cüt-cüt -antaqonist əzələ cütləri şəklində işləyirlər. Bir əzələ gəriləndə digəri açılır.
QEYD: İnsan orqanizmində 640 əzələ var, onlardan hər biri bədənin müəyyən yerini hərəkətə gətirir.
Əzələlərin fəaliyyəti
Əzələlərin içində sinir ucları mövcuddur. Hərəkət etmək istədiyimiz zaman beynimiz, əzələmizə sıxılmasını söyləyən bir əmr göndərər. Sıxılan əzələ, bir sümüyü çəkərək onu hərəkət etdirər. Əzələlər sıxılarkən eyni zamanda şişər və sərtləşər. Bir əzələ sıxılarkən onun tərsi olan əzələ boşalar.
Əzələ növləri
Əzələlərin anatomik strukturlarına və iş xüsusiyyətlərinə görə üç növü mövcuddur.
- Eninəzolaqlı və ya sklet əzələ;
- Saya əzələ;
- Ürək əzələsi.
Eninəzolaqlı əzələlər (skelet əzələləri)
Eninəzolaqlı əzələ hüceyrələri, uzun və silindr şəklində hüceyrələrdir. Bir əzələ teli boyunca birdən çox nüvə mövcud olur. Əzələ hüceyrələrinin sərhədləri müəyyən deyil və sitokinez (sitoplazma bölünməsi) görülmür. Beynin idarəsində, iradi çalışırlar. Düz kassa nisbətlə daha sürətli sıxılırlar. Oynaq qıçlılardakı əzələlər bu tipdəndir.
Eninəzolaqlı əzələ liflərində açıq və tünd bantlar, xüsusi zülalların fərqli nizamda sıralanmasından meydana gələr. Bu zülallar aktin (açıq) və miyozin (tünd) dir. eninə zolaqlı əzələ toxuması mənşə quruluş prinsipi və funksional cəhətdən saya əzələ toxumasından fərqlənirmezenximdən inkişaf eden sayatoxumasından fərqli olaraq eninəzolaqlı əzələ toxuması mezodermaadan inkişaf edir Eninəzolaqlı əzələ toxumasının inkişafı rüşeymi həyatın erkən mərhələlərində başlayır. Eninəzolaqlı əzələdə 3 cür təqəllüs olur: tək təqəllüs, dişli təqəllüs və hamar təqəllüs.
Saya əzələlər
Düz əzələ hüceyrələri mərmi şəklində olub, qeyri iradi çalışarlar. Sıxılmaları yavaş və nizamlıdır. Bunlarda yığılma və boşalma eninəzolaqlıya nisbətən gec olur. Bunlarda hamar təqəllüs müşahidə edilir. Onurğalılarda həzm, tənəffüs, dövran, artıma və boşaldam sistemlərinin divarların tapılar. Oynaq qıçlılar xaric, onurğasız heyvanlar düz əzələlərə malikdir. Hər hüceyrədə bir dənə nüvə əzələsi mövcuddur.
Ürək əzələsi (miokard)
Ürəyin əzələ qişası miokard — (lat. myocardium) ürəyin qalın, qüvvətli və əhəmiyyətli qişasıdır. Miokard miofibrillərin xüsusiyyətlərinə görə eninə zolaqlı əzələlərdən hesab olunmasına baxmayaraq, quruluş və fizioloji cəhətcə onlardan (sklet əzələlərindən) tamamilə ayrılır. Miokard sklet əzələlərindəki kimi dəstələr əmələ gətirməyib, əksinə şaxələnirlər və bir-birilə birləşirlər; odur ki, ürək əzələsi ümumiyyətlə, top (simplast) şəklini alır. Fizioloji cəhətcə ürək əzələsi qeyri-iradidir və ritmik yığılma qabiliyyətinə malikdir. Mədəciklərdə, ətli atmalarda və məməyəbənzər əzələlərdə əzələ lifləri artıq dərəcədə bir-birilə çarpazlaşaraq kələflər əmələ gətirirlər və özləridə endokarda yaxın təbəqələrdə çox vaxt sıx olurlar. Miokardı təşkil edən əzələ lifləri arasında zəif diferensasiya etmiş Purkinye liflərinə təsadüf olunur. Miokard ürək divarı qalınlığının 7/10-ni təşkil edir.
Qulaqcıqların əzələ qişası iki qatdan təşkil olunmuşdur: səthi və dərin. Səthi əzələ qatı köndələn əzələ liflərindən ibarət olub, hər iki qulaqcığı əhatə edir. Dərin qat isə hər qulaqcıq nahiyəsində müstəqildir, ilgəyəbənzər və həlqəvi liflərdən ibarətdir. Qulaqcıqlar sistola etdikdə həlqəvi liflər yığılaraq, büzücü əzələ kimi, venaların ağzını möhkəm sıxırlar və nəticədə qulaqcığın sistolası zamanı qanın venalara qayıtmasına mane olurlar.
Mədəciklərin əzələ qişası üç qatdan ibarətdir: səthi-boylama, orta-həlqəvi və dərin boylama qat. Bunların gördüyü iş qulaqcıqlarınkından olduqca artıqdır; qulaqcıqların vəzifəsi ağciyərlərdən və bədəndən qanı alıb mədəciklərə; sağ mədəciyin vəzifəsi onlara gələn qanı kiçik qan dövranına, sol mədəciyin vəzifəsi isə — böyük qan dövranına verməkdir. Sol mədəciyin divarı soğ mədəciyin divarından üç dəfə qalındır (sol mədəciyin divarının qalınlığı 10–15 mm, sağ mədəciyin isə 3–5 mm-ə bərabərdir). Bunun səbəbi mədəciklərin vəzifəsi ilə əlaqədardır. Sol mədəcik qanı böyük dövrana (uzaq məsafəyə) və sağ mədəcik kiçik dövrana (yaxın məsafəyə) yeritdiyi üçün, təbii ki, sol mədəcik sağdan qüvvətli olmalıdır.
Səthi qatın əzələ liflərinin ürək zirvəsində burulmasından ürək burulqanı — (lat. vortex cordis) əmələ gəlir. Dərin boylama qatı təşkil edən liflər səthi boylama qat liflərinin məbədi olub, yuxarıya doğru qayıdırlar və yenə də lifli halqalara bağlanırlar. Orta həlqəvi əzələ qatı hər mədəcikdə müstəqildir və özüdə həlqəvi liflərdən təşkil olub səthi və dərin qatların arasında yerləşmişdir. Həlqəvi qat xüsusən sol mədəcikdə inkişaf etmişdir.
Mədəcikarası arakəsmənin qurluşuna gəldikdə orada da üç qata rast gəlinir: sağ, sol və orta qat. Sağ qat sağ mədəciyə, sol qat sol mədəciyə və orta qat hər ikisinə aiddir.
Qulaqcıqlarla mədəciklərin əzələ qişaları qulaqcıq-mədəcik dəstəsi — (lat. fasciculus atrioventricularis) vasitəsilə bir-birilə rabitədədirlər.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Ezele insan ve heyvanlarin bedeninde hereketi temin eden strukturlar Skelet ezelelerinin qurulusu Insan skeletinin etrafi elastik ezelelerle ehatelenib Skelet ve ezeleler bedenin formasini mueyyenlesdirir Hereketi temin eden ezeleler skelete baglidir Ezeleler lifli qurulusdadir Ezele lifleri birlesib ezele destelerini yaradir Uzeri perdeyle ortulmus ezele desteleri de sumuklere ve oynaqlara baglidir Ezeleler lifli qurulusu sayesinde sixilib bosalaraq sumukleri herekete getirir Insanin tekce uzunde 40 dan artiq ezele var Bu ezeleler sayesinde insan sifetinde muxtelif mimikalar yaranir Basqa hec bir canlinin uzunde bu sayda ezele yoxdur Insanin en hereketli ezeleleri goz ezeleleridir Goz ezeleleri gunde texminen 100 000 defe sixilir En guclu ezeleler cene en boyuk ezeleler ise omba ezeleleridir Ezeleler bizim bedenimizin hisselerini herekete getirir Ezelelerin 2 muxtelif tipi var Birinci tip ezeleler ancaq sizin beyniniz emr edende isleyir Siz stulu qaldiranda beyniniz sizin ellerinizde ve ayaqlarinizda olan ezelelere siqnal gonderir Butun bu ezeleler bir yerde isleyirler ve siz stulu qaldira bilirsiniz Ezelelerin ikinci qrupu ise hetta siz yatanda bele isleyir Medenizin ezeleleri qidani hezm edir ureyinizin ezeleleri ise qani damarlara qovmaqda davam edir Ezeleler hem dartilir hem de yigilir Buna gore de onlar cut cut antaqonist ezele cutleri seklinde isleyirler Bir ezele gerilende digeri acilir QEYD Insan orqanizminde 640 ezele var onlardan her biri bedenin mueyyen yerini herekete getirir Ezelelerin fealiyyetiEzelelerin icinde sinir uclari movcuddur Hereket etmek istediyimiz zaman beynimiz ezelemize sixilmasini soyleyen bir emr gonderer Sixilan ezele bir sumuyu cekerek onu hereket etdirer Ezeleler sixilarken eyni zamanda siser ve sertleser Bir ezele sixilarken onun tersi olan ezele bosalar Ezele novleriEzelelerin anatomik strukturlarina ve is xususiyyetlerine gore uc novu movcuddur Eninezolaqli ve ya sklet ezele Saya ezele Urek ezelesi Eninezolaqli ezeleler skelet ezeleleri Eninezolaqli ezele huceyreleri uzun ve silindr seklinde huceyrelerdir Bir ezele teli boyunca birden cox nuve movcud olur Ezele huceyrelerinin serhedleri mueyyen deyil ve sitokinez sitoplazma bolunmesi gorulmur Beynin idaresinde iradi calisirlar Duz kassa nisbetle daha suretli sixilirlar Oynaq qiclilardaki ezeleler bu tipdendir Eninezolaqli ezele liflerinde aciq ve tund bantlar xususi zulallarin ferqli nizamda siralanmasindan meydana geler Bu zulallar aktin aciq ve miyozin tund dir enine zolaqli ezele toxumasi mense qurulus prinsipi ve funksional cehetden saya ezele toxumasindan ferqlenirmezenximden inkisaf eden sayatoxumasindan ferqli olaraq eninezolaqli ezele toxumasi mezodermaadan inkisaf edir Eninezolaqli ezele toxumasinin inkisafi ruseymi heyatin erken merhelelerinde baslayir Eninezolaqli ezelede 3 cur teqellus olur tek teqellus disli teqellus ve hamar teqellus Saya ezeleler Duz ezele huceyreleri mermi seklinde olub qeyri iradi calisarlar Sixilmalari yavas ve nizamlidir Bunlarda yigilma ve bosalma eninezolaqliya nisbeten gec olur Bunlarda hamar teqellus musahide edilir Onurgalilarda hezm teneffus dovran artima ve bosaldam sistemlerinin divarlarin tapilar Oynaq qiclilar xaric onurgasiz heyvanlar duz ezelelere malikdir Her huceyrede bir dene nuve ezelesi movcuddur Urek ezelesi miokard Ureyin ezele qisasi miokard lat myocardium ureyin qalin quvvetli ve ehemiyyetli qisasidir Miokard miofibrillerin xususiyyetlerine gore enine zolaqli ezelelerden hesab olunmasina baxmayaraq qurulus ve fizioloji cehetce onlardan sklet ezelelerinden tamamile ayrilir Miokard sklet ezelelerindeki kimi desteler emele getirmeyib eksine saxelenirler ve bir birile birlesirler odur ki urek ezelesi umumiyyetle top simplast seklini alir Fizioloji cehetce urek ezelesi qeyri iradidir ve ritmik yigilma qabiliyyetine malikdir Medeciklerde etli atmalarda ve memeyebenzer ezelelerde ezele lifleri artiq derecede bir birile carpazlasaraq kelefler emele getirirler ve ozleride endokarda yaxin tebeqelerde cox vaxt six olurlar Miokardi teskil eden ezele lifleri arasinda zeif diferensasiya etmis Purkinye liflerine tesaduf olunur Miokard urek divari qalinliginin 7 10 ni teskil edir Qulaqciqlarin ezele qisasi iki qatdan teskil olunmusdur sethi ve derin Sethi ezele qati kondelen ezele liflerinden ibaret olub her iki qulaqcigi ehate edir Derin qat ise her qulaqciq nahiyesinde musteqildir ilgeyebenzer ve helqevi liflerden ibaretdir Qulaqciqlar sistola etdikde helqevi lifler yigilaraq buzucu ezele kimi venalarin agzini mohkem sixirlar ve neticede qulaqcigin sistolasi zamani qanin venalara qayitmasina mane olurlar Medeciklerin ezele qisasi uc qatdan ibaretdir sethi boylama orta helqevi ve derin boylama qat Bunlarin gorduyu is qulaqciqlarinkindan olduqca artiqdir qulaqciqlarin vezifesi agciyerlerden ve bedenden qani alib medeciklere sag medeciyin vezifesi onlara gelen qani kicik qan dovranina sol medeciyin vezifesi ise boyuk qan dovranina vermekdir Sol medeciyin divari sog medeciyin divarindan uc defe qalindir sol medeciyin divarinin qalinligi 10 15 mm sag medeciyin ise 3 5 mm e beraberdir Bunun sebebi medeciklerin vezifesi ile elaqedardir Sol medecik qani boyuk dovrana uzaq mesafeye ve sag medecik kicik dovrana yaxin mesafeye yeritdiyi ucun tebii ki sol medecik sagdan quvvetli olmalidir Sethi qatin ezele liflerinin urek zirvesinde burulmasindan urek burulqani lat vortex cordis emele gelir Derin boylama qati teskil eden lifler sethi boylama qat liflerinin mebedi olub yuxariya dogru qayidirlar ve yene de lifli halqalara baglanirlar Orta helqevi ezele qati her medecikde musteqildir ve ozude helqevi liflerden teskil olub sethi ve derin qatlarin arasinda yerlesmisdir Helqevi qat xususen sol medecikde inkisaf etmisdir Medecikarasi arakesmenin qurlusuna geldikde orada da uc qata rast gelinir sag sol ve orta qat Sag qat sag medeciye sol qat sol medeciye ve orta qat her ikisine aiddir Qulaqciqlarla medeciklerin ezele qisalari qulaqciq medecik destesi lat fasciculus atrioventricularis vasitesile bir birile rabitededirler Anatomiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin