Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Əsrin müqaviləsi – 1994-cü ilin sentyabrın 20-də Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda "Azəri", "Çıraq" yataqlarının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və hasil olunan neftin pay şəklində bölüşdürülməsi" haqqında 13 iri neft şirkəti arasında Bakıda bağlanmış müqavilə.
Müqavilənin bağlanması
1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda Gülüstan sarayında Xəzərin Azərbaycan sektorundakı Azəri–Çıraq–Günəşli yataqlarının dərin su qatlarındakı neftin birgə işlənməsi haqqında dəyəri 7,4 mlrd. dollar olan "məhsulun pay bölgüsü" tipli müqavilə imzalandı. Müqavilə öz tarixi, siyasi və beynəlxalq əhəmiyyətinə görə "Əsrin müqaviləsi" adlanmış, təxminən 400 səhifə həcmində və 4 dildə öz əksini tapmışdır. Müqavilənin 13 milyard ABŞ dolları həcmində qiymətləndirilməsi onun nə üçün "Əsrin müqaviləsi" adlandırılması sualına verilən cavablardan biri ola bilər. "Əsrin müqaviləsi"ndə dünyanın 8 ölkəsinin (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistanı) 13 ən məşhur neft şirkəti (ARDNŞ, Amoco, BP, , , Lukoyl, Statoil, Exxon, Türkiyə Petrolları, Pennzoyl, ITOCHU, Ramco, Delta) iştirak etmişdir. Bu müqavilədə Böyük Britaniyanın "British Petroleum" (qoyulacaq investisiyanın 17,12 faizi) və "" (2,08 faizi), ABŞ-nin "Amoco" (17,01 faiz), "" (11,2 faiz), "Pennzoil" (9,81 faiz), "" (2,45 faiz), Rusiyanın "Lukoil" (10,0 faiz), Norveçin "Statoil" (8,56 faiz), Türkiyənin "Türkiyə Petrolları" .şirkətinin (1,75 faiz) və Azərbaycan Neft Şirkətinin isə 20 faiz payı var idi. Bununla da "Yeni neft strategiyası" və doktrinası uğurla həyata keçirilməyə başlandı.
"Əsrin müqaviləsi" Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən təsdiq edildi və 12 dekabr 1994-cü ildə qüvvəyə mindi. İlk dəfə hesablanmış çıxarılabilən neft ehtiyatı 511 milyon ton olmuş, sonralar qiymətləndirici quyuların nəticələrinə görə bu ehtiyat 730 milyon tona çatmışdır və bununla əlaqədar yataqların işlənilməsinə tələb olunan sərmayə xərcləri 11,5 milyard ABŞ dolları qəbul edilmişdir; ümumi təmiz gəlirdən Azərbaycanın payına 80%, sərmayəçilərin payına 20% düşür.
"Əsrin müqaviləsi"nin ilk günləri
"Əsrin müqaviləsi"nin ilk günlərindən başlayaraq Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat şirkəti yaradıldı və təsdiq olunmuş vahid proqram üzrə ARDNŞ ilə birgə işlərə başlandı. Bu saziş sonradan dünyanın 19 ölkəsinin 41 neft şirkəti ilə 30-dək sazişin imzalanması üçün yol açdı. "Əsrin müqaviləsi" həm karbohidrogen ehtiyatlarının miqdarına, həm də qoyulan sərmayələrin həcminə görə dünyada bağlanan ən iri sazişlər siyahısına daxil olmuşdur.
İmzalanmış neft sazişləri üzrə Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafı üçün nəzərdə tutulmuş 64 milyard ABŞ dolları qoyuluşunun 57,6 milyardı dəniz yataqlarının mənimsənilməsinə və perspektivli strukturlarda axtarış-kəşfiyyat işlərinin aparılmasına yönəldilmişdir.
"Əsrin müqaviləsi"nin həyata keçirilməsi
1995-ci ildə ilkin neft hasilatı layihəsi çərçivəsində Çıraq-1 özülü qərb standartlarına uyğun olaraq bərpa olundu və böyük maillikli quyuların qazılması məqsədilə bu özülün üst modulu modernizə edilərək yeni qazma avadanlıqları ilə təchiz olundu. Yeni qazma qurğusu laylara horizontal quyuların qazılmasına imkan verdi. Maksimal mailliklə qazılmış A-18 (inhirafı-5500 m), A-19 (inhirafı-6300m-dən artıq) və s. istismar quyuları böyük neft hasilatı ilə işə düşdülər. 1997-ci ildə Çıraq yatağından neft hasilatına başlandı.
"Əsrin müqaviləsi"nin Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün yaratdığı imkanlar
— respublikanın neft-qaz sənayesinə və infrastrukturuna əsaslı xərclər şəklində əhəmiyyətli investisiyaların təmin edilməsi;
— ölkənin neft-qaz sənayesinin uzun tarixi dövr ərzində yaradılmış maddi-texniki bazasından və istehsal potensialından tam istifadə edilməsi;
— dərin dəniz yataqlarının işlənilməsi üçün dünya təcrübəsinə uyğun olaraq yeni texnika və texnologiyanın cəlb edilməsi və mənimsənilməsi;
— istehsal müəssisələrinin, yardımçı obyektlər və infrastrukturun texniki təchizatının yaxşılaşdırılması;
— neft hasilatının müntəzəm olaraq artırılması və ölkənin Cənubi Qafqaz iqtisadiyyatında lider mövqe tutması;
— respublika iqtisadiyyatının və əhalisinin təbii qaza olan tələbatının tam ödənməsi, təbii qaz idxalının dayandırılması, regionun qonşu dövlətlərinə və Avropaya ixracına başlanması;
— magistral neft və qaz kəmərlərinin genişmiqyaslı tikintisinin həyata keçirilməsi, Azərbaycan neftinin və təbii qazının dünya bazarlarına etibarlı çıxışının təmin edilməsi;
— axtarış-qazma işlərinin həcminin kəskin şəkildə artırılması, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektoru üçün yeni blokların və sahələrin perspektivlərinin, imkanlarının qiymətləndirilməsi;
— işçilərin məşğulluğunun artırılması, yeni iş yerlərinin yaradılması, kadrların ixtisasının və istehsal standartlarının təkmilləşdirilməsi;
— respublikanın büdcəsinə xarici valyutanın daxil olmasının təmin edilməsi;
— dövlətə məxsus olan neftin satışından əldə edilən gəlirlər hesabına valyuta vəsaitlərinin toplanması üçün Dövlət Neft Fondunun yaradılması.
Əhəmiyyəti
1999-cu ilin dekabrında Azərbaycanın "mənfəət nefti" ilə doldurulmuş ilk tanker dünya bazarlarına çıxarıldı. Bu neftin satışından əldə edilən valyuta sabiq prezident Heydər Əliyev tərəfindən yaradılmış Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fonduna daxil edildi. Şimal istiqamətindəki uzunluğu 231 km, diametri 720 mm olan Bakı-Novorossiysk neft kəmərinin Azərbaycan hissəsi bərpa və inşa edilmişdir və ilk dəfə 25 oktyabr 1997-ci ildə Azərbaycan nefti Novorossiysk limanına (Rusiya Federasiyasına) nəql olunmuşdur. Kəmər istifadəyə verilən gündən 2007-ci ilin sonunadək bu marşrutla 11 milyon 34 min ton neft nəql edilib.
Qərb istiqamətində uzunluğu 837 km, diametri 530 mm Bakı-Supsa boru kəməri inşa edilərək, 17 aprel 1999-cu ildə işə salınmışdır. İstifadəyə verilən gündən 2007-ci ilin sonunadək Bakı-Supsa kəməri ilə 45 milyon 542 min ton neft nəql edilib. 1997-ci ildə Azərbaycanda neft hasilatı 9 milyon ton idisə, 2007-ci ildə bu rəqəm 40 milyon tonu keçmişdir.
Xəzərin böyük dərinliklərində yerləşən sahələrdə dərin kəşfiyyat quyularının qazılması məqsədilə "Dədə Qorqud" (keçmiş "Kaspmorneft") yarımdalma üzən qazma qurğusu təmir və modernizə edilmişdir və 50–475 m dəniz dərinliyində 7620 m dərinliyinə qədər quyu qazmaq imkanına malikdir. Digər qurğu "İstiqlal" (keçmiş "Şelf-5") yarımdalma üzən qazma qurğusu təmir və modernizə edilərək, 50–700 m dəniz dərinliyində 7620 m dərinliyə qədər quyu qazmaq mümkün olmuşdur. Modernizə olunmuş qazma qurğularının köməyi ilə "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlarında birgə aparılan işlər nəticəsində 6 kəşfiyyat quyusu qazıldı, bunların səhəsində sonradan neft ehtiyatları 30%-dən çox artırıldı. Bu qurğular 1996-cı ildə yaradılmış "Kaspian Drillinq Kompani" müştərək müəssisənin tərkibində "Şahdəniz" və "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlarında öz işlərini uğurla davam etdirirlər. Xarici şirkətlər tərəfindən Azərbaycan üçün tikilmiş, Heydər Əliyev adına "Lider" qurğusunun köməyi ilə də texnika-texnoloqiya sahəsində böyük irəliləyişlər əldə edilmişdir.
1999-cu ilin noyabrında Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilmiş ATƏT-in Sammitində ABŞ, Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan və Türkmənistan prezidentləri tərəfindən Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) "Əsas İxrac Neft Kəməri"nin çəkilişi haqqında dövlətlərarası Müqavilə imzalanmışdır. 2002-ci il sentyabrın 18-də Bakıda, Səngəçal terminalında sabiq prezident Heydər Əliyevin, Türkiyə və Gürcüstan prezidentlərinin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan ixrac neft kəmərinin təməl daşı qoyulmuş və tikintisinə başlanmışdır. BTC-nin Azərbaycan hissəsinin Gürcüstan hissəsi ilə birləşdirilməsi 2004-cü ilin oktyabrında baş tutdu. 2006-cı il iyulun 13-də isə Türkiyənin Ceyhan şəhərində XXI əsrin ən böyük enerji layihəsi olan Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin təntənəli açılış mərasimi keçirildi. BTC istismara verilən gündən 2007-ci ilin sonunadək Ceyhan limanından 36 milyon 796 min 555 ton Azərbaycan nefti dünya bazarlarına yola salınmışdır.
İstinadlar
- Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir: (Çoxcildliyin I–IX cildlərinin köməkçi aparatı).- Bakı, 2008.- 339 səh.
- Heydər Əliyevin birinci prezidentliyi dövründə Azərbaycan-ABŞ münasibətləri Vətən tarixşünaslığında. Geostrategiya, № 6 (78), 2023, s.64–71.
- Алиев Н. Нефть и нефтяной фактор в экономике Азербайджана в XXI веке. Баку, 2010, 244стр.
Mənbə
- Cabir Məmmədov. "Avrasiyanın islam dövlətləri". Bakı,2000.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Mətbuat və siyasətçilər "Əsrin müqaviləsi" barədə nə deyirdilər?
- Vəfa Quluzadənin 20 il saxladığı sirr — Eksklüziv
- "Əsrin müqaviləsi" beynəlxalq əhəmiyyətli hadisədir
- 'Heydər Əliyev dedi: 'Bu haqda hələ heç kim bilmir, neft kontraktlarını təcili imzalayaq
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Esrin muqavilesi 1994 cu ilin sentyabrin 20 de Xezer denizinin Azerbaycan sektorunda Azeri Ciraq yataqlarinin derinlikde yerlesen hissesinin birge islenmesi ve hasil olunan neftin pay seklinde bolusdurulmesi haqqinda 13 iri neft sirketi arasinda Bakida baglanmis muqavile Esrin muqavilesiMuqavilenin baglanmasi1994 cu il sentyabrin 20 de Bakida Gulustan sarayinda Xezerin Azerbaycan sektorundaki Azeri Ciraq Gunesli yataqlarinin derin su qatlarindaki neftin birge islenmesi haqqinda deyeri 7 4 mlrd dollar olan mehsulun pay bolgusu tipli muqavile imzalandi Muqavile oz tarixi siyasi ve beynelxalq ehemiyyetine gore Esrin muqavilesi adlanmis texminen 400 sehife hecminde ve 4 dilde oz eksini tapmisdir Muqavilenin 13 milyard ABS dollari hecminde qiymetlendirilmesi onun ne ucun Esrin muqavilesi adlandirilmasi sualina verilen cavablardan biri ola biler Esrin muqavilesi nde dunyanin 8 olkesinin Azerbaycan ABS Boyuk Britaniya Rusiya Turkiye Norvec Yaponiya ve Seudiyye Erebistani 13 en meshur neft sirketi ARDNS Amoco BP Lukoyl Statoil Exxon Turkiye Petrollari Pennzoyl ITOCHU Ramco Delta istirak etmisdir Bu muqavilede Boyuk Britaniyanin British Petroleum qoyulacaq investisiyanin 17 12 faizi ve 2 08 faizi ABS nin Amoco 17 01 faiz 11 2 faiz Pennzoil 9 81 faiz 2 45 faiz Rusiyanin Lukoil 10 0 faiz Norvecin Statoil 8 56 faiz Turkiyenin Turkiye Petrollari sirketinin 1 75 faiz ve Azerbaycan Neft Sirketinin ise 20 faiz payi var idi Bununla da Yeni neft strategiyasi ve doktrinasi ugurla heyata kecirilmeye baslandi Esrin muqavilesi Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisi terefinden tesdiq edildi ve 12 dekabr 1994 cu ilde quvveye mindi Ilk defe hesablanmis cixarilabilen neft ehtiyati 511 milyon ton olmus sonralar qiymetlendirici quyularin neticelerine gore bu ehtiyat 730 milyon tona catmisdir ve bununla elaqedar yataqlarin islenilmesine teleb olunan sermaye xercleri 11 5 milyard ABS dollari qebul edilmisdir umumi temiz gelirden Azerbaycanin payina 80 sermayecilerin payina 20 dusur Esrin muqavilesi nin ilk gunleri Esrin muqavilesi nin ilk gunlerinden baslayaraq Azerbaycan Beynelxalq Emeliyyat sirketi yaradildi ve tesdiq olunmus vahid proqram uzre ARDNS ile birge islere baslandi Bu sazis sonradan dunyanin 19 olkesinin 41 neft sirketi ile 30 dek sazisin imzalanmasi ucun yol acdi Esrin muqavilesi hem karbohidrogen ehtiyatlarinin miqdarina hem de qoyulan sermayelerin hecmine gore dunyada baglanan en iri sazisler siyahisina daxil olmusdur Imzalanmis neft sazisleri uzre Azerbaycanin neft senayesinin inkisafi ucun nezerde tutulmus 64 milyard ABS dollari qoyulusunun 57 6 milyardi deniz yataqlarinin menimsenilmesine ve perspektivli strukturlarda axtaris kesfiyyat islerinin aparilmasina yoneldilmisdir Esrin muqavilesi nin heyata kecirilmesi1995 ci ilde ilkin neft hasilati layihesi cercivesinde Ciraq 1 ozulu qerb standartlarina uygun olaraq berpa olundu ve boyuk maillikli quyularin qazilmasi meqsedile bu ozulun ust modulu modernize edilerek yeni qazma avadanliqlari ile techiz olundu Yeni qazma qurgusu laylara horizontal quyularin qazilmasina imkan verdi Maksimal maillikle qazilmis A 18 inhirafi 5500 m A 19 inhirafi 6300m den artiq ve s istismar quyulari boyuk neft hasilati ile ise dusduler 1997 ci ilde Ciraq yatagindan neft hasilatina baslandi Esrin muqavilesi nin Azerbaycan iqtisadiyyati ucun yaratdigi imkanlar respublikanin neft qaz senayesine ve infrastrukturuna esasli xercler seklinde ehemiyyetli investisiyalarin temin edilmesi olkenin neft qaz senayesinin uzun tarixi dovr erzinde yaradilmis maddi texniki bazasindan ve istehsal potensialindan tam istifade edilmesi derin deniz yataqlarinin islenilmesi ucun dunya tecrubesine uygun olaraq yeni texnika ve texnologiyanin celb edilmesi ve menimsenilmesi istehsal muessiselerinin yardimci obyektler ve infrastrukturun texniki techizatinin yaxsilasdirilmasi neft hasilatinin muntezem olaraq artirilmasi ve olkenin Cenubi Qafqaz iqtisadiyyatinda lider movqe tutmasi respublika iqtisadiyyatinin ve ehalisinin tebii qaza olan telebatinin tam odenmesi tebii qaz idxalinin dayandirilmasi regionun qonsu dovletlerine ve Avropaya ixracina baslanmasi magistral neft ve qaz kemerlerinin genismiqyasli tikintisinin heyata kecirilmesi Azerbaycan neftinin ve tebii qazinin dunya bazarlarina etibarli cixisinin temin edilmesi axtaris qazma islerinin hecminin keskin sekilde artirilmasi Xezer denizinin Azerbaycan sektoru ucun yeni bloklarin ve sahelerin perspektivlerinin imkanlarinin qiymetlendirilmesi iscilerin mesgullugunun artirilmasi yeni is yerlerinin yaradilmasi kadrlarin ixtisasinin ve istehsal standartlarinin tekmillesdirilmesi respublikanin budcesine xarici valyutanin daxil olmasinin temin edilmesi dovlete mexsus olan neftin satisindan elde edilen gelirler hesabina valyuta vesaitlerinin toplanmasi ucun Dovlet Neft Fondunun yaradilmasi EhemiyyetiNeft hasilati uzre Esrin muqavilesi nin 20 illiyine hesr edilmis marka 1999 cu ilin dekabrinda Azerbaycanin menfeet nefti ile doldurulmus ilk tanker dunya bazarlarina cixarildi Bu neftin satisindan elde edilen valyuta sabiq prezident Heyder Eliyev terefinden yaradilmis Azerbaycan Respublikasi Dovlet Neft Fonduna daxil edildi Simal istiqametindeki uzunlugu 231 km diametri 720 mm olan Baki Novorossiysk neft kemerinin Azerbaycan hissesi berpa ve insa edilmisdir ve ilk defe 25 oktyabr 1997 ci ilde Azerbaycan nefti Novorossiysk limanina Rusiya Federasiyasina neql olunmusdur Kemer istifadeye verilen gunden 2007 ci ilin sonunadek bu marsrutla 11 milyon 34 min ton neft neql edilib Qerb istiqametinde uzunlugu 837 km diametri 530 mm Baki Supsa boru kemeri insa edilerek 17 aprel 1999 cu ilde ise salinmisdir Istifadeye verilen gunden 2007 ci ilin sonunadek Baki Supsa kemeri ile 45 milyon 542 min ton neft neql edilib 1997 ci ilde Azerbaycanda neft hasilati 9 milyon ton idise 2007 ci ilde bu reqem 40 milyon tonu kecmisdir Xezerin boyuk derinliklerinde yerlesen sahelerde derin kesfiyyat quyularinin qazilmasi meqsedile Dede Qorqud kecmis Kaspmorneft yarimdalma uzen qazma qurgusu temir ve modernize edilmisdir ve 50 475 m deniz derinliyinde 7620 m derinliyine qeder quyu qazmaq imkanina malikdir Diger qurgu Istiqlal kecmis Self 5 yarimdalma uzen qazma qurgusu temir ve modernize edilerek 50 700 m deniz derinliyinde 7620 m derinliye qeder quyu qazmaq mumkun olmusdur Modernize olunmus qazma qurgularinin komeyi ile Azeri Ciraq Gunesli yataqlarinda birge aparilan isler neticesinde 6 kesfiyyat quyusu qazildi bunlarin sehesinde sonradan neft ehtiyatlari 30 den cox artirildi Bu qurgular 1996 ci ilde yaradilmis Kaspian Drillinq Kompani musterek muessisenin terkibinde Sahdeniz ve Azeri Ciraq Gunesli yataqlarinda oz islerini ugurla davam etdirirler Xarici sirketler terefinden Azerbaycan ucun tikilmis Heyder Eliyev adina Lider qurgusunun komeyi ile de texnika texnoloqiya sahesinde boyuk irelileyisler elde edilmisdir 1999 cu ilin noyabrinda Turkiyenin Istanbul seherinde kecirilmis ATET in Sammitinde ABS Turkiye Azerbaycan Gurcustan Qazaxistan ve Turkmenistan prezidentleri terefinden Baki Tbilisi Ceyhan BTC Esas Ixrac Neft Kemeri nin cekilisi haqqinda dovletlerarasi Muqavile imzalanmisdir 2002 ci il sentyabrin 18 de Bakida Sengecal terminalinda sabiq prezident Heyder Eliyevin Turkiye ve Gurcustan prezidentlerinin istiraki ile Baki Tbilisi Ceyhan ixrac neft kemerinin temel dasi qoyulmus ve tikintisine baslanmisdir BTC nin Azerbaycan hissesinin Gurcustan hissesi ile birlesdirilmesi 2004 cu ilin oktyabrinda bas tutdu 2006 ci il iyulun 13 de ise Turkiyenin Ceyhan seherinde XXI esrin en boyuk enerji layihesi olan Heyder Eliyev adina Baki Tbilisi Ceyhan esas ixrac boru kemerinin tenteneli acilis merasimi kecirildi BTC istismara verilen gunden 2007 ci ilin sonunadek Ceyhan limanindan 36 milyon 796 min 555 ton Azerbaycan nefti dunya bazarlarina yola salinmisdir IstinadlarHeyder Eliyev Musteqilliyimiz ebedidir Coxcildliyin I IX cildlerinin komekci aparati Baki 2008 339 seh Heyder Eliyevin birinci prezidentliyi dovrunde Azerbaycan ABS munasibetleri Veten tarixsunasliginda Geostrategiya 6 78 2023 s 64 71 Aliev N Neft i neftyanoj faktor v ekonomike Azerbajdzhana v XXI veke Baku 2010 244str MenbeCabir Memmedov Avrasiyanin islam dovletleri Baki 2000 Hemcinin baxAzerbaycan neft senayesiXarici kecidlerMetbuat ve siyasetciler Esrin muqavilesi barede ne deyirdiler Vefa Quluzadenin 20 il saxladigi sirr Ekskluziv Esrin muqavilesi beynelxalq ehemiyyetli hadisedir Heyder Eliyev dedi Bu haqda hele hec kim bilmir neft kontraktlarini tecili imzalayaq