Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əmir Çalbaş (Krım tatarcası: Emir Üsein Çalbaş, rusca: Эмир Усеин Чалбаш; 5 yanvar 1918 – 6 avqust 2005, Aluşta) — Krım tatarı olan döyüş təyyarəçisi, squadron komandanı, sınaq pilotu və Əhmədxan Sultanın dostu. O, iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanlığına namizəd göstərilsə də, bu adı ala bilməmişdir.
| Əmir Çalbaş | |
|---|---|
| Krım tatarcası:Emir Üsein Çalbaş | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Yuxarı Şuma, Aluşta, Krım Xalq Respublikası |
| Vəfat tarixi | (87 yaşında) |
| Vəfat yeri | Aluşta, Krım, Ukrayna |
| Dəfn yeri | Qəhrəmanlar Məzarlığı |
| Vətəndaşlığı | |
| Milliyyəti | Krım tatarı |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Sovet İttifaqı Ordusu |
| Qoşun növü |  |
| Hərbi hissə | 627-ci Qarışıq Aviasiya Alayı |
| Xidmət illəri | 1939-1959 |
| Rütbəsi | Polkovnik |
| Döyüşlər | II Dünya müharibəsi |
| İstefada | 1959-cu ildən |
| Təltifləri | "Qırmızı Bayraq" ordeni (2 dəfə) |
Həyatının erkən dövrü
Krım tatarı olan kasıb ailədə 1918-ci ilin əvvəllərində anadan olmuşdur. Ailənin maddi vəziyyətinə görə erkən yaşlarından kənd təsərrüfatı sahəsində işləməyə başlamışdır. O, həyatının bu dövründə 6 kilometr uzaqlıqda olan Aluşta şəhərinə süd qutuları daşımaqla məşğul olmuşdur. O, 2 il davam etməli olan ibtidai məktəbini uğurla daha tez müddətə bitirmişdir. 4 il yerli məktəbdə təhsil aldıqdan sonra 7 il internat məktəbində təhsil almışdır. 1933-cü il aclığı zamanı o, qısa müddətlik məktəbdən ayılıb aşpaz kimi çalışsa da, müəlliminin danlağından sonra məktəbə geri dönmüşdür. Daha sonra o, Simferopoldakı nəqliyyat məktəbinə yollandı və daha sonra donanma gəmilərində elektrik kimi çalışdı. Orada o, məşhur test pilotu Vladimir Kokkinaki ilə tanış olmuşdur. Burada çalışarkən Çalbaşda havada uçuşarkən gördüyü hərbi təyyarələrə olan maraq daha da artır. Kokkinakinin məsləhəti ilə o, Kerç aeroklubuna Komsomol bileti ilə daxil olmuşdur. 1938-ci ildə daxil olduğu məktəbdən 1939-cu ildə məzun olmuşdur. Daha sonra Kaça Hərbi Aviasiya Pilotları Məktəbinə daxil olmuş və orada gələcəyin iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını almış Əhmədxan Sultanla tanış olmuşdur. 1940-cı ilin martında Çalbaş bu məktəbdə uçuş müəllimi olmuşdur.
İkinci Dünya müharibəsi
Sovet İttifaqının Almaniyanın hücumuna məruz qalmasından sonra Kaça Məktəbi 1941-ci ildə Saratov əyalətinə köçürüldü. Müharibənin başlanğıcında Çalbaş və digər çox saylı yoldaşları cəbhəyə göndərilmələri üçün müraciət etdilər. 1941-ci ilin dekabrında o, cəbhəyə göndərildi. O, 627-ci Qarışıq Aviasiya Alayı ilə uçuşlar həyata keçirirdi. Bu 1943-cü ilin fevralına qədər davam etdi. O, bu zaman ərzində I-16 və LaGG-33-dən istifadə etmişdir. O, ilk uçuş qələbəsini 1942-ci ilin 31 yanvarında Ju-88-lə toplu döyüş nəticəsində əldə etdi. Onun ilk solo qələbəsi 1943-cü ilin 6 mayında baş verdi və o, FV-190-ı vurmağı bacardı. Onun ilk mükafatı Moskvanın müdafiəsinə görə verilən medal olmuşdur. İlin sonunda isə ilə mükafatlandırıldı. Mükafat verilən zaman o, 627-ci alayın komandanının müavini idi, lakin 1943-cü ilin fevralında 49-cu Döyüş Aviasiyası Alayına transfer edildi. Bu alayda o, hava toqquşmalarının əksəriyyətini qazandı, lakin sentyabrda Moskvadakı Lyubertski Ali Aviasiya Məktəbində müəllimlik etmək üçün cəbhədən geri çağırıldı. O ana qədər, o, artıq kapitan rütbəsinə yüksəlmiş, squadronun komandanı olmuş və döyüşdə iki dəfə yaralanmışdı. Moskvada olarkən, o, 1944 və 1945-ci illər may paradlarında çıxış etmişdir.
Aviasiya tarixçisi Mixail Bixov bildirir ki, Çalbaş 8 solo və 4 birgə hava qələbəsinə malikdir. Lakin bəzi mənbələr iddia edir ki, o, 11 solo və 6 birgə hava qələbəsinə malikdir.
Müharibədən sonra
Müharibədən sonra Çalbaşa Almaniyada qalıb alay komandanı olmaq və ya Uzaq Şərqdə alay komandanının müavini olmaq seçimi etmək təklif edildi. O, Uzaq Şərqə getməyi üstün tutdu və burada polkovnik rütbəsinə yüksəldi və sonda hücum təyyarələrindən ibarət alayın komandanı oldu. O, ümumilikdə 3000 saatdan çox uçuş həyata keçirmişdi, lakin 1959-cu ildə tibbi səbəblərə görə ona uçmaq qadağan edildi və beləliklə, hərbi sahədən ayrıldı. Təqaüdə ayrıldıqdan sonra dəfələrlə vətəni Krıma geri dönməyə cəhd etdi. Sovet qanunlarına görə, təqaüdə ayrılmış hərbçilərin qeydiyyatda olduqları yerə geri dönməyə və ev qeydiyyatına düşməyə haqları var idi. Lakin bu hərəkətləri xüsusi sürgün düşərgələri istisna olmaqla digər yerlərdə hərəkət etmələri məhdudlaşdırılan Krım tatarlarına aid deyildi.Onlara hətta xüsusi düşərgələrdə qalma qadağası ləğv edildikdən sonra belə Krıma daxil olmağa çox nadir hallarda icazə verirdilər. Çalbaşın xüsusi düşərgədə olmamasına baxmayaraq, ona da, Krıma geri dönməyə icazə verilmirdi. Krım tatarlarına doğma vətənlərinə geri dönməyə icazə verildikdən sonra - 1992-ci ildə Krıma gələn Çalbaş üçün ev tapmaq inanılmaz dərəcədə çətin oldu. O, burada evi yalnız 10 il sonra ala bildi və bura köçdükdən qısa müddət sonra vəfat etdi. O, bu doğma vətənində qəhrəmanlar məzarlığında dəfn edildi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Yeliseva, Mariya. "Гордость крымчан – лётчик-ас Эмир-Усеин Чалбаш". Red Star (rus). 7 May 2018. 2018-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-14.
- . "Герой войны без права на родину". Крым.Реалии (rus). 2018-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-14.
- Mustafaev, Mustafa. "Эмир-Усеин Чалбаш: был асом сам и делал асами других". Крымские известия (rus). 28 February 2018. 2018-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-14.
- Chennyk, Sergey. . gazetacrimea.ru (rus). 21 March 2018. 2021-05-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-15.
- Bykov, Mikhail. Все асы Сталина. 1936–1953 [Aces of Stalin. 1936–1953]. Moscow: Yauza. 2014. 1278. ISBN . OCLC 879321002.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emir Calbas Krim tatarcasi Emir Usein Calbas rusca Emir Usein Chalbash 5 yanvar 1918 6 avqust 2005 Alusta Krim tatari olan doyus teyyarecisi squadron komandani sinaq pilotu ve Ehmedxan Sultanin dostu O iki defe Sovet Ittifaqi Qehremanligina namized gosterilse de bu adi ala bilmemisdir Emir CalbasKrim tatarcasi Emir Usein CalbasSexsi melumatlarDogum tarixi 5 yanvar 1918Dogum yeri Yuxari Suma Alusta Krim Xalq RespublikasiVefat tarixi 6 avqust 2005 87 yasinda Vefat yeri Alusta Krim UkraynaDefn yeri Qehremanlar MezarligiVetendasligi SSRIMilliyyeti Krim tatariHerbi fealiyyetiMensubiyyeti Sovet Ittifaqi OrdusuQosun novuHerbi hisse 627 ci Qarisiq Aviasiya AlayiXidmet illeri 1939 1959Rutbesi PolkovnikDoyusler II Dunya muharibesiIstefada 1959 cu ildenTeltifleri Qirmizi Bayraq ordeni 2 defe Heyatinin erken dovruKrim tatari olan kasib ailede 1918 ci ilin evvellerinde anadan olmusdur Ailenin maddi veziyyetine gore erken yaslarindan kend teserrufati sahesinde islemeye baslamisdir O heyatinin bu dovrunde 6 kilometr uzaqliqda olan Alusta seherine sud qutulari dasimaqla mesgul olmusdur O 2 il davam etmeli olan ibtidai mektebini ugurla daha tez muddete bitirmisdir 4 il yerli mektebde tehsil aldiqdan sonra 7 il internat mektebinde tehsil almisdir 1933 cu il acligi zamani o qisa muddetlik mektebden ayilib aspaz kimi calissa da muelliminin danlagindan sonra mektebe geri donmusdur Daha sonra o Simferopoldaki neqliyyat mektebine yollandi ve daha sonra donanma gemilerinde elektrik kimi calisdi Orada o meshur test pilotu Vladimir Kokkinaki ile tanis olmusdur Burada calisarken Calbasda havada ucusarken gorduyu herbi teyyarelere olan maraq daha da artir Kokkinakinin mesleheti ile o Kerc aeroklubuna Komsomol bileti ile daxil olmusdur 1938 ci ilde daxil oldugu mektebden 1939 cu ilde mezun olmusdur Daha sonra Kaca Herbi Aviasiya Pilotlari Mektebine daxil olmus ve orada geleceyin iki defe Sovet Ittifaqi Qehremani adini almis Ehmedxan Sultanla tanis olmusdur 1940 ci ilin martinda Calbas bu mektebde ucus muellimi olmusdur Ikinci Dunya muharibesiSovet Ittifaqinin Almaniyanin hucumuna meruz qalmasindan sonra Kaca Mektebi 1941 ci ilde Saratov eyaletine kocuruldu Muharibenin baslangicinda Calbas ve diger cox sayli yoldaslari cebheye gonderilmeleri ucun muraciet etdiler 1941 ci ilin dekabrinda o cebheye gonderildi O 627 ci Qarisiq Aviasiya Alayi ile ucuslar heyata kecirirdi Bu 1943 cu ilin fevralina qeder davam etdi O bu zaman erzinde I 16 ve LaGG 33 den istifade etmisdir O ilk ucus qelebesini 1942 ci ilin 31 yanvarinda Ju 88 le toplu doyus neticesinde elde etdi Onun ilk solo qelebesi 1943 cu ilin 6 mayinda bas verdi ve o FV 190 i vurmagi bacardi Onun ilk mukafati Moskvanin mudafiesine gore verilen medal olmusdur Ilin sonunda ise Qirmizi Ulduz Ordeni ile mukafatlandirildi Mukafat verilen zaman o 627 ci alayin komandaninin muavini idi lakin 1943 cu ilin fevralinda 49 cu Doyus Aviasiyasi Alayina transfer edildi Bu alayda o hava toqqusmalarinin ekseriyyetini qazandi lakin sentyabrda Moskvadaki Lyubertski Ali Aviasiya Mektebinde muellimlik etmek ucun cebheden geri cagirildi O ana qeder o artiq kapitan rutbesine yukselmis squadronun komandani olmus ve doyusde iki defe yaralanmisdi Moskvada olarken o 1944 ve 1945 ci iller may paradlarinda cixis etmisdir Aviasiya tarixcisi Mixail Bixov bildirir ki Calbas 8 solo ve 4 birge hava qelebesine malikdir Lakin bezi menbeler iddia edir ki o 11 solo ve 6 birge hava qelebesine malikdir Muharibeden sonraMuharibeden sonra Calbasa Almaniyada qalib alay komandani olmaq ve ya Uzaq Serqde alay komandaninin muavini olmaq secimi etmek teklif edildi O Uzaq Serqe getmeyi ustun tutdu ve burada polkovnik rutbesine yukseldi ve sonda hucum teyyarelerinden ibaret alayin komandani oldu O umumilikde 3000 saatdan cox ucus heyata kecirmisdi lakin 1959 cu ilde tibbi sebeblere gore ona ucmaq qadagan edildi ve belelikle herbi saheden ayrildi Teqaude ayrildiqdan sonra defelerle veteni Krima geri donmeye cehd etdi Sovet qanunlarina gore teqaude ayrilmis herbcilerin qeydiyyatda olduqlari yere geri donmeye ve ev qeydiyyatina dusmeye haqlari var idi Lakin bu hereketleri xususi surgun dusergeleri istisna olmaqla diger yerlerde hereket etmeleri mehdudlasdirilan Krim tatarlarina aid deyildi Onlara hetta xususi dusergelerde qalma qadagasi legv edildikden sonra bele Krima daxil olmaga cox nadir hallarda icaze verirdiler Calbasin xususi dusergede olmamasina baxmayaraq ona da Krima geri donmeye icaze verilmirdi Krim tatarlarina dogma vetenlerine geri donmeye icaze verildikden sonra 1992 ci ilde Krima gelen Calbas ucun ev tapmaq inanilmaz derecede cetin oldu O burada evi yalniz 10 il sonra ala bildi ve bura kocdukden qisa muddet sonra vefat etdi O bu dogma veteninde qehremanlar mezarliginda defn edildi Hemcinin baxEhmedxan SultanIstinadlarYeliseva Mariya Gordost krymchan lyotchik as Emir Usein Chalbash Red Star rus 7 May 2018 2018 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 14 Geroj vojny bez prava na rodinu Krym Realii rus 2018 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 14 Mustafaev Mustafa Emir Usein Chalbash byl asom sam i delal asami drugih Krymskie izvestiya rus 28 February 2018 2018 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 14 Chennyk Sergey gazetacrimea ru rus 21 March 2018 2021 05 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 09 15 Bykov Mikhail Vse asy Stalina 1936 1953 Aces of Stalin 1936 1953 Moscow Yauza 2014 1278 ISBN 978 5 9955 0712 3 OCLC 879321002