Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şorakət torpaqlar - uducu kompleksdə halda böyük miqdarda mübadilə olunan natrium və bəzən də maqnezium toplanan torpaqlardır. Şoran torpaqlar şorakətli torpaqlarda suda həll olan duzlar daha dərin qatlara toplanır.
Morfoloji tərkibi
Humuslu-ellüvial horizont plastik strukturlu olub, məsaməli lil fraksiyasından kasıb olması, aşağıdakı qat yüngül mexaniki tərkibə görə fərqlənir. Qatın qalınlığı 2-3 sm-dən 20-25 sm arasında dəyişir. Şorakət qatı tünd-qonur rəngli olub, sütunvari prizmaşəkili struktura malikdir. Qalınlığı 7-12 sm-dən 25 sm-ə qədər dəyişir. Torpaq məhlulunda natrium ionlarının kəsəfəlliyi yüksəldikcə, uducu kompleksdə olan digər kationları sıxışdırıb şorakətliyin yaranmasına səbəb olur. Humusun miqdarı görə aşağıdakı qruplara bölünür:
- yüksək humuslu - A≥6%
- orta humuslu - 3-6%
- az humuslu - ≥3%
Bu torpaqlar pis su-fiziki və fiziki-mexaniki xassələri ilə seçilir. Quru halda çox sıx olur, nəm halda şişir və yapışqan olur. Gipsləşdirmə - udulmuş natriumun yüksək miqdarı və torpaq məhlulunun qələviliyi ilə seçilən sodalı şorlaşmış şorakətlərin münbitliyini yüksəltməkdən ötrü istifadə edilən ən radikal vasitədir.
Yarımtipləri
Udma tutumunda natriumun faizinə görə şorakət torpaqlar aşağıdakı qruplara bölünür:
- 3-10 zəif şorakətli
- 10-15 orta şorakətli
- 15-20 yüksək şorakətli
Həmçinin bu torpaqlar su rejiminə və onunla torpağın əlaqəsinə görə, avtomorf, yarımhidromorf və hidromorf şəraitdə əmələ gələn şorakətlər qrupuna bölünür.
Şorakətləşmiş adi çəmən-boz torpaqlar
Şorakətləşmiş adi çəmən-boz torpaqlar əsasən Orta Küryanı ovalığın cənubi-qərbindən Qarabağ düzündə və Zərdab rayonları ərazisində mezo və mikro şəraitinə malik düzənliklərdə əsasən çoxsaylı çayların gətirmə konusları və allüvial çöküntüləri üzərində yovşanlı-taxıllı, yovşanlı-efemerli, şoranlı-efemerli bitki fitosenozları altında quru subtropik iqlim şəraitində formalaşmışlar. Minerallaşmış qrunt suları hesabına orta dərəcədə şorlaşmışlar. Torpaqəmələgətirən allüvial çöküntülər i müxtəlif şorluluq əlamətləri Xəzər dənizinin akkumulyativ çöküntülər üzərində yayıldıqları üçün bu torpaqların uducu kompleksində udulmuş Na kationunun miqdarı digər biogen elementlərinə nisbətən çoxluq təşkil etdiyinə görə və geoxronoloji dövr ərzində Na-lu duzlarla zənginləşmiş qrunt sularının buxarlanması nəticəsində genetik formada şorakətləşmə prosesi intensiv getmişdir. Qranulometrik tərkib etibarı ilə bu torpaqlar gilli və ağırgillicəlidir. Humus yaradıcı bitki qalıqların intensiv çökməsi və onların mikroorqanizmlərin fəaliyyəti nəticəsində humuslaşma prosesinin intensiv getməsi ilə bu torpaqlar humusla orta dərəcədə təmin olunmuşlar (2,1-3,0%).
Kənd təsərrüfatında bu torpaqlar hazırda suvarma şəraitində pambıq, tərəvəz, bostan və yem bitkiləri altında becərilir.
Şorakətləşmiş bərkimiş boz-çəmən torpaqlar
Şorakətləşmiş bərkimiş boz-çəmən torpaqlar Orta Kür depreasiyasında geniş coğrafi yayılma arealına malikdirlər. Bu torpaqların yalnız Mil-Qarabağ düzündə ümumi sahəsi 43568 hektardır. Hazırkı morfoloji-genetik forma kəsb etməsində qrunt suları ilə intensiv nəmlənilmənin rolu böyük olmuşdur. Qrunt sularının dərinlik səviyyəsi 2,5-3,5 m arasında dəyişir ki, buda il ərzində mövsümü xarakter daşıyır. Qrunt suları ilə intensiv nəmlənmə yaz-payız aylarında, bəzən isə mənimsənilən sahələrdə vegetativ suvarma mövsümündə baş verir. Humusla yüksək təmin olunması otlaq-örüşaltı torpaqlarda müşahidə olunur (2,5-3,7%). Əkinaltı torpaqlarda isə humusun və digər qida elementlərinin miqdarı intensiv becərmə ilə əlaqədar xam torpaqlara nisbətən azdır (1,5-2,0%). Orta dərəcədə şorakətləşmə ilə əlaqədar olaraq torpaqların profilinin üst yarımmetrlik qatında bərkimə baş vermişdir. Torpaqların profilinin yarımmetrlik qatından aşağı hissəsində orta dərəcədə şorlaşma baş vermişdir. Yuxarıda göstərilən əlamət və xassələrə əsasən bu torpaqlar şoranvari, şorakətləşmiş, qleyləşmiş və suvarılan cins və növlərə ayrılmışlar.
Aqroistehsalat baxımdan şorakətləşmiş, bərkimiş torpaqlar yüksək karbonatlıdırlar və kənd təsərrüfatında suvarılma şəraitində pambıq, taxıl və yem bitkiləri suvarılmayan xam torpaq növləri isə örüş-otlaq altında istifadə olunur.
İstinadlar
- Quliyev İ.Ə. Ümumi torpaqşünaslıq və torpaq coğrafiyası, Bakı, 2014
- Volobuyev V.R. Kür-Araz ovalığının şoran torpaqlarının genetik formaları. Bakı, 1965, 248 s.
- Salayev M.E. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və və klasifikasiyası. Bakı, Elm, 1991.
- Əzizov Q.Z. Kür-Araz ovalığının meliorasiya olunan torpaq-qruntlarının su-duz balansı və onun nəticələrinin elmi təhlili. Bakı, Elm, 2006, 258 s.
Mənbə
- Salayev M.E. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və və klasifikasiyası. Bakı, Elm, 1991.
- Volobuyev V.R. Kür-Araz ovalığının şoran torpaqlarının genetik formaları. Bakı, 1965, 248 s.
Xarici keçidlər
- TORPAQ COĞRAFİYASI TORPAQŞÜNASLIĞIN ƏSASLARI İLƏ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Soraket torpaqlar uducu kompleksde halda boyuk miqdarda mubadile olunan natrium ve bezen de maqnezium toplanan torpaqlardir Soran torpaqlar soraketli torpaqlarda suda hell olan duzlar daha derin qatlara toplanir Morfoloji terkibiHumuslu elluvial horizont plastik strukturlu olub mesameli lil fraksiyasindan kasib olmasi asagidaki qat yungul mexaniki terkibe gore ferqlenir Qatin qalinligi 2 3 sm den 20 25 sm arasinda deyisir Soraket qati tund qonur rengli olub sutunvari prizmasekili struktura malikdir Qalinligi 7 12 sm den 25 sm e qeder deyisir Torpaq mehlulunda natrium ionlarinin kesefelliyi yukseldikce uducu kompleksde olan diger kationlari sixisdirib soraketliyin yaranmasina sebeb olur Humusun miqdari gore asagidaki qruplara bolunur yuksek humuslu A 6 orta humuslu 3 6 az humuslu 3 Bu torpaqlar pis su fiziki ve fiziki mexaniki xasseleri ile secilir Quru halda cox six olur nem halda sisir ve yapisqan olur Gipslesdirme udulmus natriumun yuksek miqdari ve torpaq mehlulunun qeleviliyi ile secilen sodali sorlasmis soraketlerin munbitliyini yukseltmekden otru istifade edilen en radikal vasitedir YarimtipleriUdma tutumunda natriumun faizine gore soraket torpaqlar asagidaki qruplara bolunur 3 10 zeif soraketli 10 15 orta soraketli 15 20 yuksek soraketli Hemcinin bu torpaqlar su rejimine ve onunla torpagin elaqesine gore avtomorf yarimhidromorf ve hidromorf seraitde emele gelen soraketler qrupuna bolunur Soraketlesmis adi cemen boz torpaqlarSoraketlesmis adi cemen boz torpaqlar esasen Orta Kuryani ovaligin cenubi qerbinden Qarabag duzunde ve Zerdab rayonlari erazisinde mezo ve mikro seraitine malik duzenliklerde esasen coxsayli caylarin getirme konuslari ve alluvial cokuntuleri uzerinde yovsanli taxilli yovsanli efemerli soranli efemerli bitki fitosenozlari altinda quru subtropik iqlim seraitinde formalasmislar Minerallasmis qrunt sulari hesabina orta derecede sorlasmislar Torpaqemelegetiren alluvial cokuntuler i muxtelif sorluluq elametleri Xezer denizinin akkumulyativ cokuntuler uzerinde yayildiqlari ucun bu torpaqlarin uducu kompleksinde udulmus Na kationunun miqdari diger biogen elementlerine nisbeten coxluq teskil etdiyine gore ve geoxronoloji dovr erzinde Na lu duzlarla zenginlesmis qrunt sularinin buxarlanmasi neticesinde genetik formada soraketlesme prosesi intensiv getmisdir Qranulometrik terkib etibari ile bu torpaqlar gilli ve agirgillicelidir Humus yaradici bitki qaliqlarin intensiv cokmesi ve onlarin mikroorqanizmlerin fealiyyeti neticesinde humuslasma prosesinin intensiv getmesi ile bu torpaqlar humusla orta derecede temin olunmuslar 2 1 3 0 Kend teserrufatinda bu torpaqlar hazirda suvarma seraitinde pambiq terevez bostan ve yem bitkileri altinda becerilir Soraketlesmis berkimis boz cemen torpaqlarSoraketlesmis berkimis boz cemen torpaqlar Orta Kur depreasiyasinda genis cografi yayilma arealina malikdirler Bu torpaqlarin yalniz Mil Qarabag duzunde umumi sahesi 43568 hektardir Hazirki morfoloji genetik forma kesb etmesinde qrunt sulari ile intensiv nemlenilmenin rolu boyuk olmusdur Qrunt sularinin derinlik seviyyesi 2 5 3 5 m arasinda deyisir ki buda il erzinde movsumu xarakter dasiyir Qrunt sulari ile intensiv nemlenme yaz payiz aylarinda bezen ise menimsenilen sahelerde vegetativ suvarma movsumunde bas verir Humusla yuksek temin olunmasi otlaq orusalti torpaqlarda musahide olunur 2 5 3 7 Ekinalti torpaqlarda ise humusun ve diger qida elementlerinin miqdari intensiv becerme ile elaqedar xam torpaqlara nisbeten azdir 1 5 2 0 Orta derecede soraketlesme ile elaqedar olaraq torpaqlarin profilinin ust yarimmetrlik qatinda berkime bas vermisdir Torpaqlarin profilinin yarimmetrlik qatindan asagi hissesinde orta derecede sorlasma bas vermisdir Yuxarida gosterilen elamet ve xasselere esasen bu torpaqlar soranvari soraketlesmis qleylesmis ve suvarilan cins ve novlere ayrilmislar Aqroistehsalat baximdan soraketlesmis berkimis torpaqlar yuksek karbonatlidirlar ve kend teserrufatinda suvarilma seraitinde pambiq taxil ve yem bitkileri suvarilmayan xam torpaq novleri ise orus otlaq altinda istifade olunur IstinadlarQuliyev I E Umumi torpaqsunasliq ve torpaq cografiyasi Baki 2014 Volobuyev V R Kur Araz ovaliginin soran torpaqlarinin genetik formalari Baki 1965 248 s Salayev M E Azerbaycan torpaqlarinin diaqnostikasi ve ve klasifikasiyasi Baki Elm 1991 Ezizov Q Z Kur Araz ovaliginin meliorasiya olunan torpaq qruntlarinin su duz balansi ve onun neticelerinin elmi tehlili Baki Elm 2006 258 s MenbeSalayev M E Azerbaycan torpaqlarinin diaqnostikasi ve ve klasifikasiyasi Baki Elm 1991 Volobuyev V R Kur Araz ovaliginin soran torpaqlarinin genetik formalari Baki 1965 248 s Xarici kecidlerTORPAQ COGRAFIYASI TORPAQSUNASLIGIN ESASLARI ILE