Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Üsyanın səbəbləri
Göynük üsyanı yatırıldıqdan sonra da Şəkidə mövcud üsul idarəyə qarşı xalqın ümumi narazılığına son qoymaq mümkün olmadı. 1814-cü il 8 noyabrda Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanı general N.F.Rtişşevin imperatora göndərdiyi raportdan aydın olur ki, Cəfərqulu xanın ölümündən sonra Şəkiyə yeni xanın-İsmayıl xanın təyin edilməsi yerli əhalinin kəskin müqaviməti ilə qarşılandı.Cəfərqulu xanın sağlığında Rusiyaya sədaqəti ilə diqqəti cəlb edən və buna görə də xanın varisi kimi tanınan İsmayıl xanın Şəki xanı elan edilməsi Şəkidə üsyanın başlanılmasına səbəb oldu. Yerli əhali yaxşı başa düşürdü ki, İsmayıl xan da öz atası Cəfərqulu xan kimi Rusiyanın müstəmləkə siyasətini can-başla yerinə yetirəcək.
Yeni xanın hakimiyyətini rəsmi şəkildə elan etmək üçün general-mayor Axverdov Şəkiyə gəldi. Bu xəbəri eşidən xalq qalanın ətrafına yığılaraq öz narazılığını bildirdi. Xalq Rusiyadan asılı olmaq istəmir və İsmayıl xanın hakimiyyətini tanımayacaqlarını bildirirdilər. Başlanan üsyana əhəmiyyətsiz yanaşan Axverdov mahalları idarə edən bəylərin və məliklərin yığıncağında İsmayıl xanı Şəki xanı elan edərək bu ərazidən Şamaxı xanlığına getdi. Məqsəd, vaxtilə Cəfərqulu xanla-Şamaxı xanlığı arasında yaranmış ümumi narazılığa son qoymaq və yeni xanla-İsmayıl xanla Mustafa xan arasında rus imperiyasının mənafeyi naminə xoş münasibət yaratmaq idi. General-mayor Axverdovun getməsindən sonra xalqın ümumi narazılığı daha da artdı. Üsyan genişlənərək yaxın kəndlərə və xanın bütün iqamətgahına yayıldı.Üsyançılar Rusiyapərəst İsmayıl xanın divanının bağlanmasını tələb edir və yeni xanın hakimiyyətini tanımayacaqlarını bildirirdilər.
Üsyanın başlanması və gedişi
Üsyanın başlanması və getdikcə genişlənməsi təhlükəsi Nuxada yerləşdirilmiş Sevastopol piyada polkunun kapitanı Denibekovu cəld bir sıra tədbirlər həyata keçirməyə məcbur etdi. O, İsmayıl xanın və Şəkinin bir sıra nüfuzlu bəylərinin məsləhəti ilə üsyan başçıları ilə danışığa girdi. Lakin kapitan Denibekov xəyanət edərək danışığa gələn 4 nəfər üsyan başçısının həbs olunması haqqında əmr verdi. Öz tərcüməçisini 2 nəfər kazakla üsyançıların yanına göndərən Denibekov onlara evlərinə dağılışmağı məsləhət gördü, əks halda silahlı divan tutulacağı ilə hədələdi.
Üsyançılar şəhər ətrafına çəkildi və möhkəmlənməyə başladı. Kapitan Denibekov üsyançıların güclənməsinə yol verməmək üçün vaxt itirmədən özü ilə 70 əsgər və bir top götürərək qaladan çıxıb üsyançıların üzərinə yeridi. Silahsız xalq müqavimət göstərməyin çətin olduğunu görərək əz yaşayış yerinə qayıtdı: Şəkidə üsyan əhval-ruhiyəsini isə uzun müddət yatırmaq mümkün olmadı.
Məhz bu qorxu Şəki qalasında yerləşdirilmiş qarnizonun yeni hərbi qüvvələr hesabına möhkəmləndirilməsinə səbəb oldu. Vəziyyətin ağırlığını görən general-mayor Axverdov yenidən Şamaxı xanlığından Şəkiyə qayıtmağa məcbur oldu. O general N.F.Rtişşevə göndərdiyi məlumatda artıq sakitliyin yaranması haqqında xəbər verirdi.
Şəkidə yaranmış sakitlik isə yalnız zahiri xarakter daşıyırdı. Mübarizəni axıra qədər davam etdirmək istəyən 250 nəfər Car ərazisindən keçərək Kaxetiya vasitəsilə Tiflisə, general N.F.Rtişşevin yanına getdi. Bundan xəbər tutan general üsyançıları şəhərə buraxmamaq haqqında əmr verdi. N.F.Rtişşev tərəfindən üsyançıların yanına göndərilən Gürcüstan qubernotoru general-mayor Simonoviç və Tiflisin hərbi komendantı 16 nəfərlə Tiflisə qayıtdı. Onlar əsasən üsyan başçıları və Şəki xanlığında əhalinin daha çox inandığı, hörmət etdiyi din xadimləri idi. General-mayor N.F.Rtişşev nəinki üsyan başçılarının şikayətinə qulaq asdı, hətta hiylə ilə onları bu işdən çəkindirməyə çalışdı.
Üsyanın məğlubiyyəti
Üsyançıların möhkəm dayandığını və geri çəkilmədiyini görən N.F.Rtişşev onları hərbi məhkəməyə verdi. Üsyançıların bir hissəsi Sibirə və Orenburqa sürgün edildi, bir hissəsinə kötəklə döyülmə cəzası verildi, qalanları isə cəzalandırmaq üçün İsmayıl xanın ixtiyarına göndərildi.
Tiflisə gedən üsyançılar İsmayıl xanın məmuru Maqsud ağanın başçılığı altında bir rotanın müşayəti ilə Şəkiyə qaytarıldı. Onlar yeni xana və Rusiya imperiyasına sadiq qalacaqlarına and içdi. Sonralar Şəki əhalisinin Qafqazda rus qoşunlarının yeni baş komandanı A.P.Yermolova yazdığı məktubdan aydın olur ki, Sibirə sürkün olunanlardan 8 nəfəri orada ölmüşdü. Əhali sağ qalanların, o cümlədən Mahmud ağa Hacıxanovun, Molla Hacının, Hacı Əli oğlunun, Məmmədyusif Səfərovun və b. geri qaytarılmasını xahiş edirdi.
1814-cü il üsyanı yatırıldı. Təpədən-dırnağadək silahlanmış rus ordusuna qarşı müqavimət göstərmək olduqca çətin idi. Buna baxmayaraq xalq yadelli əsarətinə-ağalığına qarşı öz qəzəb və nifrətini bildirməkdən çəkinmirdi. Şəki xanlığına yeni hərbi qüvvələr gətirilir, üsyan baş verməməsi üçün bütün tədbirlər görülürdü.
Görülən tədbirlərə baxmayaraq Azərbaycanın şimal-qərb ərazisi müstəmləkə əsarətinə qarşı çevrilmiş ən qüvvətli mübarizə mərkəzi olaraq qalırdı.
Mənbə
- Z.Ə.Cavadova. Şimal-Qərbi Azərbaycan. (tarixi-demoqrafik araşdırma). Bakı,1999.
- Всеподданнейший рaпoрть ген. Ртищева от 8-го ноября 1814 года, № 283, АКАК, т. V, док. 667. Тифлис, 1873.
- Письмо Шекинских жителей ген. Ермолову, от января 1818 года. АКАК, т. VI, ч. I, док. 1084. Тифлис, 1874
- Описание Шекинской провинции, составленное в 1819 году генерал майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. Dövlət tarix Arxivi, fond 24; № 1, s/v. 72.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Usyanin sebebleriGoynuk usyani yatirildiqdan sonra da Sekide movcud usul idareye qarsi xalqin umumi naraziligina son qoymaq mumkun olmadi 1814 cu il 8 noyabrda Qafqazdaki rus qosunlarinin bas komandani general N F Rtissevin imperatora gonderdiyi raportdan aydin olur ki Ceferqulu xanin olumunden sonra Sekiye yeni xanin Ismayil xanin teyin edilmesi yerli ehalinin keskin muqavimeti ile qarsilandi Ceferqulu xanin sagliginda Rusiyaya sedaqeti ile diqqeti celb eden ve buna gore de xanin varisi kimi taninan Ismayil xanin Seki xani elan edilmesi Sekide usyanin baslanilmasina sebeb oldu Yerli ehali yaxsi basa dusurdu ki Ismayil xan da oz atasi Ceferqulu xan kimi Rusiyanin mustemleke siyasetini can basla yerine yetirecek Yeni xanin hakimiyyetini resmi sekilde elan etmek ucun general mayor Axverdov Sekiye geldi Bu xeberi esiden xalq qalanin etrafina yigilaraq oz naraziligini bildirdi Xalq Rusiyadan asili olmaq istemir ve Ismayil xanin hakimiyyetini tanimayacaqlarini bildirirdiler Baslanan usyana ehemiyyetsiz yanasan Axverdov mahallari idare eden beylerin ve meliklerin yigincaginda Ismayil xani Seki xani elan ederek bu eraziden Samaxi xanligina getdi Meqsed vaxtile Ceferqulu xanla Samaxi xanligi arasinda yaranmis umumi naraziliga son qoymaq ve yeni xanla Ismayil xanla Mustafa xan arasinda rus imperiyasinin menafeyi namine xos munasibet yaratmaq idi General mayor Axverdovun getmesinden sonra xalqin umumi naraziligi daha da artdi Usyan genislenerek yaxin kendlere ve xanin butun iqametgahina yayildi Usyancilar Rusiyaperest Ismayil xanin divaninin baglanmasini teleb edir ve yeni xanin hakimiyyetini tanimayacaqlarini bildirirdiler Usyanin baslanmasi ve gedisiUsyanin baslanmasi ve getdikce genislenmesi tehlukesi Nuxada yerlesdirilmis Sevastopol piyada polkunun kapitani Denibekovu celd bir sira tedbirler heyata kecirmeye mecbur etdi O Ismayil xanin ve Sekinin bir sira nufuzlu beylerinin mesleheti ile usyan bascilari ile danisiga girdi Lakin kapitan Denibekov xeyanet ederek danisiga gelen 4 nefer usyan bascisinin hebs olunmasi haqqinda emr verdi Oz tercumecisini 2 nefer kazakla usyancilarin yanina gonderen Denibekov onlara evlerine dagilismagi meslehet gordu eks halda silahli divan tutulacagi ile hedeledi Usyancilar seher etrafina cekildi ve mohkemlenmeye basladi Kapitan Denibekov usyancilarin guclenmesine yol vermemek ucun vaxt itirmeden ozu ile 70 esger ve bir top goturerek qaladan cixib usyancilarin uzerine yeridi Silahsiz xalq muqavimet gostermeyin cetin oldugunu gorerek ez yasayis yerine qayitdi Sekide usyan ehval ruhiyesini ise uzun muddet yatirmaq mumkun olmadi Mehz bu qorxu Seki qalasinda yerlesdirilmis qarnizonun yeni herbi quvveler hesabina mohkemlendirilmesine sebeb oldu Veziyyetin agirligini goren general mayor Axverdov yeniden Samaxi xanligindan Sekiye qayitmaga mecbur oldu O general N F Rtisseve gonderdiyi melumatda artiq sakitliyin yaranmasi haqqinda xeber verirdi Sekide yaranmis sakitlik ise yalniz zahiri xarakter dasiyirdi Mubarizeni axira qeder davam etdirmek isteyen 250 nefer Car erazisinden kecerek Kaxetiya vasitesile Tiflise general N F Rtissevin yanina getdi Bundan xeber tutan general usyancilari sehere buraxmamaq haqqinda emr verdi N F Rtissev terefinden usyancilarin yanina gonderilen Gurcustan qubernotoru general mayor Simonovic ve Tiflisin herbi komendanti 16 neferle Tiflise qayitdi Onlar esasen usyan bascilari ve Seki xanliginda ehalinin daha cox inandigi hormet etdiyi din xadimleri idi General mayor N F Rtissev neinki usyan bascilarinin sikayetine qulaq asdi hetta hiyle ile onlari bu isden cekindirmeye calisdi Usyanin meglubiyyetiUsyancilarin mohkem dayandigini ve geri cekilmediyini goren N F Rtissev onlari herbi mehkemeye verdi Usyancilarin bir hissesi Sibire ve Orenburqa surgun edildi bir hissesine kotekle doyulme cezasi verildi qalanlari ise cezalandirmaq ucun Ismayil xanin ixtiyarina gonderildi Tiflise geden usyancilar Ismayil xanin memuru Maqsud aganin basciligi altinda bir rotanin musayeti ile Sekiye qaytarildi Onlar yeni xana ve Rusiya imperiyasina sadiq qalacaqlarina and icdi Sonralar Seki ehalisinin Qafqazda rus qosunlarinin yeni bas komandani A P Yermolova yazdigi mektubdan aydin olur ki Sibire surkun olunanlardan 8 neferi orada olmusdu Ehali sag qalanlarin o cumleden Mahmud aga Hacixanovun Molla Hacinin Haci Eli oglunun Memmedyusif Seferovun ve b geri qaytarilmasini xahis edirdi 1814 cu il usyani yatirildi Tepeden dirnagadek silahlanmis rus ordusuna qarsi muqavimet gostermek olduqca cetin idi Buna baxmayaraq xalq yadelli esaretine agaligina qarsi oz qezeb ve nifretini bildirmekden cekinmirdi Seki xanligina yeni herbi quvveler getirilir usyan bas vermemesi ucun butun tedbirler gorulurdu Gorulen tedbirlere baxmayaraq Azerbaycanin simal qerb erazisi mustemleke esaretine qarsi cevrilmis en quvvetli mubarize merkezi olaraq qalirdi MenbeZ E Cavadova Simal Qerbi Azerbaycan tarixi demoqrafik arasdirma Baki 1999 Vsepoddannejshij raport gen Rtisheva ot 8 go noyabrya 1814 goda 283 AKAK t V dok 667 Tiflis 1873 Pismo Shekinskih zhitelej gen Ermolovu ot yanvarya 1818 goda AKAK t VI ch I dok 1084 Tiflis 1874 Opisanie Shekinskoj provincii sostavlennoe v 1819 godu general majorom Ahverdovym i statskim sovetnikom Mogilevskim Dovlet tarix Arxivi fond 24 1 s v 72