Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə Ölçü məqaləsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Ölçmələr
Ölçmə-xüsusi texniki vasitələrin köməyi ilə təcrübə yolu ilə fiziki kəmiyyətin qiymətinin tapılmasıdır.Özünün müəyyən inkişaf mərhələsində ölçmələr metrologiyanın əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur.İnsanın hiss orqanlarından istifadəyə əsaslanan ölçmələrə orqanoleptik ölçmələr,intuisiyaya əsaslanan ölçmələrə evristik ölçmələr,xüsusi texniki vasitələrdən istifadəyə əsaslanaraq aparılan ölçmələrə isə aləti ölçmələr deyilir. Aləti ölçmələr avtomatlaşdırılmış və avtomatik olur.
Ölçmələr haqqında anlayış
İnsan yüksək təkmilləşmiş «ölçmə vasitəsidir». Lakin ən obyektiv ölçmə insan iştirakı olmadan aparılan ölçmələrdir.
İnsanın hiss orqanlarından istifadəyə əsaslanan ölçmələrə orqanoeleptik ölçmələr deyilir.
İntuisyaya əsaslanan ölçmələrə eviristik ölçmələr deyilir.
Xüsusi texniki vasitələrin köməyi ilə aparılan ölçmələrə aləti ölçmələr deyilir.
Avtomatlaşdırılmış ölçmələr Avtomatlaşdırılmış ölçmələrdə azda olsa insan rolu vardır.
Avtomatik ölçmələr Avtomatik ölçmələr insanın iştirakı olmadan yerinə yetrilir. Bu ölçmənin nəticəsi sənəd formasında verilir və tam obyektiv olur.
Ölçü şkalaları
Fiziki kəmiyyətin şkalası-dəqiq ölçmələrin nəticələri əsasında fiziki kəmiyyətin qaydaya salınmış qiymətlərinin ardıcıllığıdır.Ölçmə vasitələrinin şkalası-ölçülən kəmiyyətin ardıcıl qiymətəri sırasına uyğun olan işarə və rəqəmlərin məcmusudur.Metrologiyada ölçü şkalalarının beş növü vardır:adların şkalası,cərgə şkalası,intervallar şkalası,nisbətlər şkalası,mütləq şkalalar.
Adların şkalası (təsnifat şkalası) – bu cür şkalalar empirik obyektlərin sinifləşdirilməsi üçün istifadə edilir.
Bu xassələri fiziki kəmiyyət hesab etmək olmaz. Bu növ şkalalar fiziki kəmiyyətlərin şkalası deyildir. Bu cür şkalalarda sıfır və ölçü vahidləri olmur, burada həmçinin «çox-az» tipli münasibətlər yoxdur. Buna misal kimi rənglərin şkalasını (rənglər atlası) göstərmək olar. Burada ölçmə rənglənmiş əşyanı rənglərin nümunələri ilə (rənglər atlasının etalon nümunələri ilə) vizual müqayisə etməklə müəyyən edirlər
Cərgə şkalası (Ranqlar şkalası) – bu şkala vasitəsilə ölçülərin miqdarı haqqında ancaq sistemləşdirilmiş təsəvvür yaradan ən sadə ölçmə (qiymətləndirmə) üsulunda tutuşdurulan ölçülərin bir-birinə nisbəti müəyyənləşdirilir. Baxılan ölçülərin müəyyən ardıcıllıqla (artma və ya azalma qaydası üzrə) düzülmə (yerləşdirilmə) metodu bu ölçülərin ranqlanması adlanır. Məsələn , zəlzələnin intensivliyi 12 ballı beynəlxalq seysmik MCK-64 şkalası üzrə, küləyin gücü isə 12 ballı Bofort şkalası üzrə ölçülür. Ranqlama – ölçülən kəmiyyətin qiymətlərinin artma və ya azalma qaydası üzrə sıraya düzülməsidir.
İntervallar şkalası (fərqlər şkalası) – Tutuşdurulan (müqayisə edilən) ölçülərin fərqini özündə əks etdirən şkalaya intervallar şkalası deyilir. Temperaturun ölçülməsi intervallar şkalası üzrə aparılan ölçmələrə misaldır. Burada ölçü vahidi dərəcədir. Selsi şkalasında hesabatın başlanğıcı kimi suyun kritik donma (buzun ərimə) nöqtəsi qəbul edilmişdir. Bu interval 100 dərəcəyə bölünmüşdür.
Mütləq şkalalar – bu şkalalar nisbətlər şkalasının malik olduğu bütün əlamətləri özündə cəmləşdirən, lakin ölçü vahidlərinin birmənalı təmin edilməsinə imkan verən və qəbul edilmiş ölçü vahidləri sistemindən asılı olmayan şkalalardır. Bu cür şkalalar nisbi kəmiyyətlərə uyğun gəlir, məsələn gücləndirmə əmsalına, zəiflətmə əmsalına və s. Sİ sistemində bir çox törəmə vahidlərin yaradılması üçün mütləq şkalaların ölçüsüz vahidlərindən istifadə edilir.
Adlar və cərgə şkalalarını qeyri-metrik иintervallar və nisbətlər şkalalarını isə metrik (maddi) şkalalar adlandırırlar.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Olcu meqalesine cox yaxindir ve her ikisinin eyni basliq altinda birlesdirilmesi mumkundur Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin OlcmelerOlcme xususi texniki vasitelerin komeyi ile tecrube yolu ile fiziki kemiyyetin qiymetinin tapilmasidir Ozunun mueyyen inkisaf merhelesinde olcmeler metrologiyanin emele gelmesine sebeb olmusdur Insanin hiss orqanlarindan istifadeye esaslanan olcmelere orqanoleptik olcmeler intuisiyaya esaslanan olcmelere evristik olcmeler xususi texniki vasitelerden istifadeye esaslanaraq aparilan olcmelere ise aleti olcmeler deyilir Aleti olcmeler avtomatlasdirilmis ve avtomatik olur Olcmeler haqqinda anlayisInsan yuksek tekmillesmis olcme vasitesidir Lakin en obyektiv olcme insan istiraki olmadan aparilan olcmelerdir Insanin hiss orqanlarindan istifadeye esaslanan olcmelere orqanoeleptik olcmeler deyilir Intuisyaya esaslanan olcmelere eviristik olcmeler deyilir Xususi texniki vasitelerin komeyi ile aparilan olcmelere aleti olcmeler deyilir Avtomatlasdirilmis olcmeler Avtomatlasdirilmis olcmelerde azda olsa insan rolu vardir Avtomatik olcmeler Avtomatik olcmeler insanin istiraki olmadan yerine yetrilir Bu olcmenin neticesi sened formasinda verilir ve tam obyektiv olur Olcu skalalariFiziki kemiyyetin skalasi deqiq olcmelerin neticeleri esasinda fiziki kemiyyetin qaydaya salinmis qiymetlerinin ardicilligidir Olcme vasitelerinin skalasi olculen kemiyyetin ardicil qiymeteri sirasina uygun olan isare ve reqemlerin mecmusudur Metrologiyada olcu skalalarinin bes novu vardir adlarin skalasi cerge skalasi intervallar skalasi nisbetler skalasi mutleq skalalar Adlarin skalasi tesnifat skalasi bu cur skalalar empirik obyektlerin siniflesdirilmesi ucun istifade edilir Bu xasseleri fiziki kemiyyet hesab etmek olmaz Bu nov skalalar fiziki kemiyyetlerin skalasi deyildir Bu cur skalalarda sifir ve olcu vahidleri olmur burada hemcinin cox az tipli munasibetler yoxdur Buna misal kimi renglerin skalasini rengler atlasi gostermek olar Burada olcme renglenmis esyani renglerin numuneleri ile rengler atlasinin etalon numuneleri ile vizual muqayise etmekle mueyyen edirler Cerge skalasi Ranqlar skalasi bu skala vasitesile olculerin miqdari haqqinda ancaq sistemlesdirilmis tesevvur yaradan en sade olcme qiymetlendirme usulunda tutusdurulan olculerin bir birine nisbeti mueyyenlesdirilir Baxilan olculerin mueyyen ardicilliqla artma ve ya azalma qaydasi uzre duzulme yerlesdirilme metodu bu olculerin ranqlanmasi adlanir Meselen zelzelenin intensivliyi 12 balli beynelxalq seysmik MCK 64 skalasi uzre kuleyin gucu ise 12 balli Bofort skalasi uzre olculur Ranqlama olculen kemiyyetin qiymetlerinin artma ve ya azalma qaydasi uzre siraya duzulmesidir Intervallar skalasi ferqler skalasi Tutusdurulan muqayise edilen olculerin ferqini ozunde eks etdiren skalaya intervallar skalasi deyilir Temperaturun olculmesi intervallar skalasi uzre aparilan olcmelere misaldir Burada olcu vahidi derecedir Selsi skalasinda hesabatin baslangici kimi suyun kritik donma buzun erime noqtesi qebul edilmisdir Bu interval 100 dereceye bolunmusdur Mutleq skalalar bu skalalar nisbetler skalasinin malik oldugu butun elametleri ozunde cemlesdiren lakin olcu vahidlerinin birmenali temin edilmesine imkan veren ve qebul edilmis olcu vahidleri sisteminden asili olmayan skalalardir Bu cur skalalar nisbi kemiyyetlere uygun gelir meselen guclendirme emsalina zeifletme emsalina ve s SI sisteminde bir cox toreme vahidlerin yaradilmasi ucun mutleq skalalarin olcusuz vahidlerinden istifade edilir Adlar ve cerge skalalarini qeyri metrik iintervallar ve nisbetler skalalarini ise metrik maddi skalalar adlandirirlar