Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çumış çayı — Rusiyanın və Altay diyarı ərazisindən axan çay. Ob çayının sağ qolunu təşkil edir.
| Çumış çayı | |
|---|---|
| rus. Чумыш | |
 | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Mənsəbi | Ob |
| Uzunluğu | 644 km |
| Su sərfi | 146 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 23900 km² |
| | |
| [ru] | 13010200412115200001671 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafi yerləşməsi
Çayın uzunluğu 644 km, hövzəsinin sahəsi isə 23 900 km² təşkil edir. Öz başlanğıclarını Kemerov vilayətinin ərazisində Qara-Çumış və Tom-Çumış çaylarının birləşməsindən götürür. Mənsəbə yaxın iki qola ayrılır. Barnaul şəhərindən 88 km aşağıda Ob çayına tökülür.
Hidrologiya
Çumış çayı əsasən qar suları ilə qidalanır. İllik su sərfiyyatı mənsəbə 74 km qalmış 146 m³/s təşkil edir. Çay noyabrın birinciyarısında donur. Aprelin ikinci yarısında isə buzdan azad olur.
Çumış çayında illik su sərfiyyatı (m³/san).
Ölçmələr Talmenka hidrometroloji stansiyasında aparılmışdır
56 illik məlumat
Gəmiçilik
XXI əsrə olan məlumata görə Çumış çayında navuşiqasiya yoxdur. Ancaq XIX və XX əsrlərdə çayda sıx naviqasiya tətbib olunurdu.
XIX əsr və XX əsrin birici yarısı
XIX əsr və XX əsrin birici yarısı Çumış çayında atla hərəkətə gətirilən taxta barjalar mövcud olmuşdur. 1904-cü ilin yazında elədə böyük olmayan və Bodunova mənsub olan paraxod Zasevski kəndinə qədər hərəkət etmişdir. Paraxod özü ilə 30 sazemlik barjanı tartıb gətirməyə xidmət etmişdir. 1913-cü ildə Talmenka kəndinə Sedovun "Çumış" teploxodu qalxmışdır
XX əsrin ortaları
XX əsrin ortaları Ob çayının hövzəsinin rəhbərliyi kiçik çaylarda naviqasiyanın həyata keçirilməsini təmin edirdi. Yataq dərinləşdirmə tədbirləri sayəsində burada çəkici BV tipli gəmilər və sərnişin daşımağa istiqamətli Zarya teploxodları burada meşə məhsullarının və sərnişinlərin daşınmasını gerçəkləşdirirdi. Çaylarda görülən işlər çox çətin və əvəzi ödənilməyən bir iş olması müəyyənləşmişdi.
Yol infrastrukturu
1960-cı illərdə çay boyunca və iri məntəqələr arasında avtomobil yolları çəkilmişdir. Bu illərdə Biysk—Martınovo—Novokuznesk, Barnaul—Toqul—Matınovo və Barnaul—Zarinsk—Zalesovo yolları çəkilmişdir. Bundan sonra isə artıq dib dərinləşdirmə işləri tam dayandırılmışdır.
Hərəkət
Çumış çayında dayaz sularda üzən gəmilər ancaq Yelsovka kəndinə qədər hərəkət edə bilir.
Qolları
Mənsəbə olsn məsafə
- 44 km:
- 53 km: (sol, uzunluğu 84 km)
- 73 km: (sağ, uzunluğu 99 km)
- 101 km:
- 121 km:
- 128 km:
- 142 km:
- 157 km: adsız çay
- 159 km:
- 186 km:
- 191 km: (sağ, uzunluğu 78 km)
- 200 km:
- 210 km:
- 212 km:
- 215 km:
- 227 km:
- 232 km:
- 242 km: (sağ, uzunluğu 62 km)
- 250 km:
- 260 km: (sağ, uzunluğu 140 km)
- 261 km:
- 265 km:
- 271 km:
- 285 km:
- 294 km:
- 305 km: (sağ, uzunluğu 103 km)
- 309 km:
- 314 km:
- 345 km: (sol, uzunluğu 70 km)
- 370 km: (sağ, uzunluğu 165 km)
- 388 km:
- 398 km: (sol, uzunluğu 67 km)
- 399 km:
- 408 km:
- 434 km:
- 446 km: (sol, uzunluğu 48 km)
- 459 km:
- 484 km:
- 517 km:
- 522 km:
- 538 km:
- 540 km: (sol, uzunluğu 98 km)
- 579 km:
- 582 km:
- 592 km:
- 598 km:
- 610 km:
- 619 km:
- 627 km:
- 644 km: (sol, uzunluğu 173 km)
- 644 km: (sağ, uzunluğu 110 km)
Ədəbiyyat
- Силантьева М. М., Безматерных Д. М., Ирисова Н. Л., Бурмистров М. В., Жихарева О. Н., Митрофанова Е. Ю., Балашова В. А. Изучение биологического разнообразия в комплексном заказнике "Усть-Чумышский" Тальменского района Алтайского края // Особо охраняемые природные территории Алтайского края и сопредельных территорий, тактика сохранения видового разнообразия и генофонда: матер. конф. — Барнаул: АлтГУ, 2002. — С. 165–173.
- М. М. Силантьева, О. Н. Жихарева, Н. Л. Ирисова, А. А. Дубров, О. Я. Гармс, В. Б. Журавлев, Д. М. Безматерных, М. В. Бурмистров, В. А. Балашова Усть-Чумышский // Красная книга Алтайского края. Особо охраняемые территории. — Барнаул, 2009. 2012-05-10 at the Wayback Machine — С. 147–152.
İstinadlar
- John P Rafferty, ed. (2011). Rivers and Streams. The Rosen Publishing Group. pp. 217–218. .
- "Сибирская жизнь" N207, 20 сентября 1913 г.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cumis cayi Rusiyanin ve Altay diyari erazisinden axan cay Ob cayinin sag qolunu teskil edir Cumis cayirus ChumyshOlke RusiyaMensebi ObUzunlugu 644 kmSu serfi 146 m sHovzesinin sahesi 23900 km menbeyi mensebiCumis Rusiyanin fiziki xeritesinde 53 34 45 sm e 86 37 05 s u 53 31 50 sm e 83 10 10 s u ru 13010200412115200001671 Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografi yerlesmesiObun hovzesi Cayin uzunlugu 644 km hovzesinin sahesi ise 23 900 km teskil edir Oz baslangiclarini Kemerov vilayetinin erazisinde Qara Cumis ve Tom Cumis caylarinin birlesmesinden goturur Mensebe yaxin iki qola ayrilir Barnaul seherinden 88 km asagida Ob cayina tokulur HidrologiyaCumis cayi esasen qar sulari ile qidalanir Illik su serfiyyati mensebe 74 km qalmis 146 m s teskil edir Cay noyabrin birinciyarisinda donur Aprelin ikinci yarisinda ise buzdan azad olur Cumis cayinda illik su serfiyyati m san Olcmeler Talmenka hidrometroloji stansiyasinda aparilmisdir 56 illik melumatGemicilikXXI esre olan melumata gore Cumis cayinda navusiqasiya yoxdur Ancaq XIX ve XX esrlerde cayda six naviqasiya tetbib olunurdu XIX esr ve XX esrin birici yarisi XIX esr ve XX esrin birici yarisi Cumis cayinda atla herekete getirilen taxta barjalar movcud olmusdur 1904 cu ilin yazinda elede boyuk olmayan ve Bodunova mensub olan paraxod Zasevski kendine qeder hereket etmisdir Paraxod ozu ile 30 sazemlik barjani tartib getirmeye xidmet etmisdir 1913 cu ilde Talmenka kendine Sedovun Cumis teploxodu qalxmisdir XX esrin ortalari XX esrin ortalari Ob cayinin hovzesinin rehberliyi kicik caylarda naviqasiyanin heyata kecirilmesini temin edirdi Yataq derinlesdirme tedbirleri sayesinde burada cekici BV tipli gemiler ve sernisin dasimaga istiqametli Zarya teploxodlari burada mese mehsullarinin ve sernisinlerin dasinmasini gerceklesdirirdi Caylarda gorulen isler cox cetin ve evezi odenilmeyen bir is olmasi mueyyenlesmisdi Yol infrastrukturu 1960 ci illerde cay boyunca ve iri menteqeler arasinda avtomobil yollari cekilmisdir Bu illerde Biysk Martinovo Novokuznesk Barnaul Toqul Matinovo ve Barnaul Zarinsk Zalesovo yollari cekilmisdir Bundan sonra ise artiq dib derinlesdirme isleri tam dayandirilmisdir Hereket Cumis cayinda dayaz sularda uzen gemiler ancaq Yelsovka kendine qeder hereket ede bilir QollariMensebe olsn mesafe 44 km 53 km sol uzunlugu 84 km 73 km sag uzunlugu 99 km 101 km 121 km 128 km 142 km 157 km adsiz cay 159 km 186 km 191 km sag uzunlugu 78 km 200 km 210 km 212 km 215 km 227 km 232 km 242 km sag uzunlugu 62 km 250 km 260 km sag uzunlugu 140 km 261 km 265 km 271 km 285 km 294 km 305 km sag uzunlugu 103 km 309 km 314 km 345 km sol uzunlugu 70 km 370 km sag uzunlugu 165 km 388 km 398 km sol uzunlugu 67 km 399 km 408 km 434 km 446 km sol uzunlugu 48 km 459 km 484 km 517 km 522 km 538 km 540 km sol uzunlugu 98 km 579 km 582 km 592 km 598 km 610 km 619 km 627 km 644 km sol uzunlugu 173 km 644 km sag uzunlugu 110 km EdebiyyatSilanteva M M Bezmaternyh D M Irisova N L Burmistrov M V Zhihareva O N Mitrofanova E Yu Balashova V A Izuchenie biologicheskogo raznoobraziya v kompleksnom zakaznike Ust Chumyshskij Talmenskogo rajona Altajskogo kraya Osobo ohranyaemye prirodnye territorii Altajskogo kraya i sopredelnyh territorij taktika sohraneniya vidovogo raznoobraziya i genofonda mater konf Barnaul AltGU 2002 S 165 173 M M Silanteva O N Zhihareva N L Irisova A A Dubrov O Ya Garms V B Zhuravlev D M Bezmaternyh M V Burmistrov V A Balashova Ust Chumyshskij Krasnaya kniga Altajskogo kraya Osobo ohranyaemye territorii Barnaul 2009 2012 05 10 at the Wayback Machine S 147 152 IstinadlarJohn P Rafferty ed 2011 Rivers and Streams The Rosen Publishing Group pp 217 218 ISBN 1 61530 411 8 Sibirskaya zhizn N207 20 sentyabrya 1913 g