Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsin (şum. 𒉌𒋛𒅔𒆠) — İraqın Qədisiyyə mühafəzəsində arxeoloji ərazi. Qazıntılar onun keçmişdə mühüm şəhər-dövlət olduğunu göstərmişdir.
| İsin | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Saat qurşağı | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Arxeoloji tədqiqatların tarixi
İşan Əl-Bəhriyat 1924-cü ildə Kişdə qazıntı işləri apararkən, Stiven Herbert Lenqdon tərəfindən bir gün müddətinə zondlama aparmaq üçün ziyarət edildi. İsində əsas arxeoloji işlərin əksəriyyəti 1973–1989-cu illər arasında alman arxeoloqlarından ibarət bir qrup tərəfindən 11 mövsümdə aparıldı və qazıntıya Bartel Hrouda rəhbərlik edirdi. Bununla belə, İraqdakı bir çox tarixi bölgələrdə olduğu kimi, tədqiqatlar Körfəz Müharibəsi (1990–1991) və İraq Müharibəsi (2003–2011) zamanı dayandırıldı. Qazıntılar bitdikdən sonra ərazidə geniş talanların baş verdiyi bildirilir. Hətta alman komandası işə başlayanda sayt artıq ağır şəkildə talan edilmişdi.
İsin və onun təbiəti
İsin Nippurdan təxminən 20 mil (32 km) cənubda yerləşir. Bu, təqribən 1,5 kilometr (0,93 mil) enində və maksimum hündürlüyü 8 metr (26 fut) olan yaşayış məntəqəsidir.
Tarixi
İsinin yeri ən azı eramızdan əvvəl 3-cü minilliyin ortalarında erkən sülalə dövründə və ya Übeydlər dövrünə qədər məskunlaşılmışdı. O dövrə aid mixi yazı lövhələri tapıldığı halda, İsinə ilk epiqrafik istinad III Ur dövrünə qədər olmamışdır.
Eramızdan əvvəl üçüncü minilliyin sonunda elamlıların hakimiyyəti dövründə tənəzzülə uğrayan Üçüncü Ur sülaləsi dağıldığında, digər şəhər-dövlətlərin bunu doldurmağa çalışdıqları zaman hakimiyyətsizlik baş verdi. Ur sülaləsinin sonuncu padşahı İbbisinin Elam işğalçılarını qovmaq üçün lazım olan resursları və təşkilatlanmış hökuməti yox idi. Onun dövlət məmurlarından biri olan İşbierra Urdan Mesopotamiyanın cənubundakı başqa bir şəhər olan İsinə köçdü və orada hökmdar kimi özünü tanıtdı. İşbierranın il adlarından biri döyüşdə İbbisini məğlub etdi.
O, üçüncü Ur sülaləsinin bir hissəsi sayılmasa da, İşbierra, çox güman ki, onun hakimiyyətinə haqq qazandırmaq üçün bu sülalənin cəhdlərinin qarşısını almaq üçün bir sıra cəhdlər etdi. İşbierra krallığını genişləndirməkdə uğursuz oldu və Mesopotamiyadakı digər şəhər dövlətləri də yarandı. Eşnunna və Aşşur güclü mərkəzlərə çevrilirdi. Bununla belə, o, elamlıları Ur bölgəsindən dəf etməyi bacardı. Bu, İsin sülaləsinə mədəni əhəmiyyətli Ur, Uruk və Nippur şəhərləri üzərində nəzarəti təmin etdi.
100 ildən çox İsin çiçəkləndi. Məbədlər kimi iri tikili layihələrinin qalıqları tapılıb. Həmin dövrə aid bir çox kral fərmanları və qanun məcəllələri aşkar edilmişdir. Üçüncü Ur sülaləsinin mərkəzləşdirilmiş siyasi quruluşu davam etdirildi, İsin hökmdarları əyalətlərdə öz iradələrini həyata keçirmək üçün valilər və digər yerli məmurlar təyin etdilər. Fars körfəzinə gedən gəlirli ticarət yolları İsin üçün mühüm gəlir mənbəyi olaraq qalırdı.
İsinin bir krallıq olaraq parçalanması ilə bağlı dəqiq hadisələr məlum deyil, lakin bəzi sübutlar bir araya gətirilə bilər. Sənədlər göstərir ki, su mənbələrinə çıxış İsin üçün böyük problem yaradırdı. Larsa və Laqaş əyalətinin kral tərəfindən təyin edilmiş qubernatoru Qunqunumun Ur şəhərini ələ keçirməsi zamanı İsin daxili çevrilişə dözdü. Ur Körfəz ticarətinin əsas mərkəzi idi; beləliklə, bu hərəkət İsini iqtisadi cəhətdən tənəzzülə uğratdı. Bundan əlavə, Qunqunumun iki varisi Abisarixi və Sumuel (e.ə. 1905 və e.ə. 1894) hər ikisi Larsaya istiqamətini dəyişdirərək İsini kanallarından kəsməyə çalışdılar. Qısa bir müddətə Nippur da tənəzzülə uğradı. İsin heç vaxt yüksəlmədi. Təxminən eramızdan əvvəl 1860-cı ildə Enlilbani adlı kənar bir şəxs İşbierranın 150 ildən çox əvvəl qurduğu irsi sülaləni sonlandıraraq İsinin taxtını ələ keçirdi.
Siyasi və iqtisadi cəhətdən zəif olsa da, İsin ən azı qırx il Larsadan müstəqilliyini qoruyub saxladı və nəticədə Larsa hökmdarı I Rimsinə tabe oldu.
II minilliyin əvvəllərində birinci Babil sülaləsi hakimiyyətə gəldikdən və Larsanı ələ keçirdikdən sonra İsində çox əhəmiyyətli tikinti işləri aparıldı. Bu, orada tapılan lövhələrə əsasən, Hammurapinin oğlu Samsuilunanın hakimiyyətinin təxminən 27-ci ilinə aid edilən dağıntı ilə başa çatdı.
Daha sonra eramızdan əvvəl 1531-ci ildə Babil dağıdıldıqdan sonra onu ələ keçirən kassitlər, İsində yenidən tikinti işlərinə başladılar. Fəaliyyətin son əhəmiyyətli mərhələsi 2-ci minilliyin sonunda ikinci İsin sülaləsi dövründə, xüsusilə də kral Adadaplaiddina tərəfindən baş verdi.
Ən azı 256 hökmdar ilinin təxminən 75%-i tapılmışdır. İllərini sayan Bursindən başqa, əksəriyyəti standart formata malikdir. Bu il adları yeni lövhə birləşmələri ilə birləşərək Erraimitti və Enlilban arasında iki əlavə hökmdarın, Sumuabum və İkunpiista olduğunu göstərir. Sumuabumun hökmranlığı bir ildən az davam etdi.
Mədəniyyət və ədəbiyyati
Şəhər Mesopotamiya şəhərlərini birləşdirən bir sıra su yollarının bir hissəsi olan İsinnitum Kanalının üzərində yerləşirdi. İsinin himayədar tanrısı Nintinuqa (Qula) şəfa ilahəsi idi və orada ona məbəd tikilmişdir. İsin kralı Enlilbani Qulaya Enidubbi adlı məbədin, Sud üçün Edimqalanna adlı məbədin, Ninisina üçün Eurqira Məbədinin tikilməsi haqqında məlumat verdi, tanrı Ninbqal üçün də bir məbəd tikildi.
İşbierra öncəki III Ur dövründə çiçəklənən bir çox kultik təcrübəni davam etdirdi. O, hər il müqəddəs evlilik ritualını həyata keçirməyə davam edirdi. Bu ritual zamanı kral ölümcül Təmmuz rolunu oynadı və o, sevgi və müharibə ilahəsi İnannanı (həmçinin İştar kimi tanınır) təmsil edən bir kahinlə cinsi əlaqədə oldu. Bunun padşahın tanrılarla əlaqəsini gücləndirəcəyi və sonra bütün ölkəyə sabitlik və firavanlıq gətirəcəyi düşünülürdü.
İsin padşahları öz qızlarını Ur şəhərinin ay tanrısının rəsmi kahinləri təyin etmək adətini də davam etdirirdilər.
Dövrün ədəbiyyatı da İsin sülaləsinin ilk başladığı zaman III Ur ənənələri xətti ilə davam etmişdir. Məsələn, öncəki minillikdə başlayan janr olan kral ilahisi davam etdirildi. İsin hökmdarları üçün yazılmış bir çox kral ilahiləri urların mövzularını, quruluşunu və dilini əks etdirirdi. Bəzən ilahilər şah səsinin birinci şəxsində yazılırdı; başqa vaxtlar adi vətəndaşların padşahın qulağına (bəzən artıq ölmüş) yalvarışlar sözlərdə əks olunurdu.
Məhz bu dövrdə Şumer kral siyahısı bir çox öncəki mənbələrdən istifadə etsə də, son formasına çatdı. Siyahının tərtibi, görünür, İsin sülaləsinin özünə gətirib çıxarır ki, bu da ona xalqın şüurunda çox legitimlik verəcək, çünki sülalə daha əvvəl (bəzən əfsanəvi də olsa) padşahlarla əlaqələndirilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
 | İraq ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Isin sum 𒉌𒋛𒅔𒆠 Iraqin Qedisiyye muhafezesinde arxeoloji erazi Qazintilar onun kecmisde muhum seher dovlet oldugunu gostermisdir Isin31 56 00 sm e 45 17 06 s u Olke IraqTarixi ve cografiyasiSaat qursagi UTC 03 00Xeriteni goster gizle Isin Vikianbarda elaqeli mediafayllarArxeoloji tedqiqatlarin tarixiIsinde talancilar Isan El Behriyat 1924 cu ilde Kisde qazinti isleri apararken Stiven Herbert Lenqdon terefinden bir gun muddetine zondlama aparmaq ucun ziyaret edildi Isinde esas arxeoloji islerin ekseriyyeti 1973 1989 cu iller arasinda alman arxeoloqlarindan ibaret bir qrup terefinden 11 movsumde aparildi ve qazintiya Bartel Hrouda rehberlik edirdi Bununla bele Iraqdaki bir cox tarixi bolgelerde oldugu kimi tedqiqatlar Korfez Muharibesi 1990 1991 ve Iraq Muharibesi 2003 2011 zamani dayandirildi Qazintilar bitdikden sonra erazide genis talanlarin bas verdiyi bildirilir Hetta alman komandasi ise baslayanda sayt artiq agir sekilde talan edilmisdi Isin ve onun tebietiIsin Nippurdan texminen 20 mil 32 km cenubda yerlesir Bu teqriben 1 5 kilometr 0 93 mil eninde ve maksimum hundurluyu 8 metr 26 fut olan yasayis menteqesidir TarixiHazirda Luvr Muzeyinde saxlanilan Iddindaqana terif seiri Isinin yeri en azi eramizdan evvel 3 cu minilliyin ortalarinda erken sulale dovrunde ve ya Ubeydler dovrune qeder meskunlasilmisdi O dovre aid mixi yazi lovheleri tapildigi halda Isine ilk epiqrafik istinad III Ur dovrune qeder olmamisdir Eramizdan evvel ucuncu minilliyin sonunda elamlilarin hakimiyyeti dovrunde tenezzule ugrayan Ucuncu Ur sulalesi dagildiginda diger seher dovletlerin bunu doldurmaga calisdiqlari zaman hakimiyyetsizlik bas verdi Ur sulalesinin sonuncu padsahi Ibbisinin Elam isgalcilarini qovmaq ucun lazim olan resurslari ve teskilatlanmis hokumeti yox idi Onun dovlet memurlarindan biri olan Isbierra Urdan Mesopotamiyanin cenubundaki basqa bir seher olan Isine kocdu ve orada hokmdar kimi ozunu tanitdi Isbierranin il adlarindan biri doyusde Ibbisini meglub etdi O ucuncu Ur sulalesinin bir hissesi sayilmasa da Isbierra cox guman ki onun hakimiyyetine haqq qazandirmaq ucun bu sulalenin cehdlerinin qarsisini almaq ucun bir sira cehdler etdi Isbierra kralligini genislendirmekde ugursuz oldu ve Mesopotamiyadaki diger seher dovletleri de yarandi Esnunna ve Assur guclu merkezlere cevrilirdi Bununla bele o elamlilari Ur bolgesinden def etmeyi bacardi Bu Isin sulalesine medeni ehemiyyetli Ur Uruk ve Nippur seherleri uzerinde nezareti temin etdi 100 ilden cox Isin ciceklendi Mebedler kimi iri tikili layihelerinin qaliqlari tapilib Hemin dovre aid bir cox kral fermanlari ve qanun mecelleleri askar edilmisdir Ucuncu Ur sulalesinin merkezlesdirilmis siyasi qurulusu davam etdirildi Isin hokmdarlari eyaletlerde oz iradelerini heyata kecirmek ucun valiler ve diger yerli memurlar teyin etdiler Fars korfezine geden gelirli ticaret yollari Isin ucun muhum gelir menbeyi olaraq qalirdi Isinin bir kralliq olaraq parcalanmasi ile bagli deqiq hadiseler melum deyil lakin bezi subutlar bir araya getirile biler Senedler gosterir ki su menbelerine cixis Isin ucun boyuk problem yaradirdi Larsa ve Laqas eyaletinin kral terefinden teyin edilmis qubernatoru Qunqunumun Ur seherini ele kecirmesi zamani Isin daxili cevrilise dozdu Ur Korfez ticaretinin esas merkezi idi belelikle bu hereket Isini iqtisadi cehetden tenezzule ugratdi Bundan elave Qunqunumun iki varisi Abisarixi ve Sumuel e e 1905 ve e e 1894 her ikisi Larsaya istiqametini deyisdirerek Isini kanallarindan kesmeye calisdilar Qisa bir muddete Nippur da tenezzule ugradi Isin hec vaxt yukselmedi Texminen eramizdan evvel 1860 ci ilde Enlilbani adli kenar bir sexs Isbierranin 150 ilden cox evvel qurdugu irsi sulaleni sonlandiraraq Isinin taxtini ele kecirdi Siyasi ve iqtisadi cehetden zeif olsa da Isin en azi qirx il Larsadan musteqilliyini qoruyub saxladi ve neticede Larsa hokmdari I Rimsine tabe oldu II minilliyin evvellerinde birinci Babil sulalesi hakimiyyete geldikden ve Larsani ele kecirdikden sonra Isinde cox ehemiyyetli tikinti isleri aparildi Bu orada tapilan lovhelere esasen Hammurapinin oglu Samsuilunanin hakimiyyetinin texminen 27 ci iline aid edilen daginti ile basa catdi Daha sonra eramizdan evvel 1531 ci ilde Babil dagidildiqdan sonra onu ele keciren kassitler Isinde yeniden tikinti islerine basladilar Fealiyyetin son ehemiyyetli merhelesi 2 ci minilliyin sonunda ikinci Isin sulalesi dovrunde xususile de kral Adadaplaiddina terefinden bas verdi En azi 256 hokmdar ilinin texminen 75 i tapilmisdir Illerini sayan Bursinden basqa ekseriyyeti standart formata malikdir Bu il adlari yeni lovhe birlesmeleri ile birleserek Erraimitti ve Enlilban arasinda iki elave hokmdarin Sumuabum ve Ikunpiista oldugunu gosterir Sumuabumun hokmranligi bir ilden az davam etdi Medeniyyet ve edebiyyatiBursuenin silindr mohuru Seher Mesopotamiya seherlerini birlesdiren bir sira su yollarinin bir hissesi olan Isinnitum Kanalinin uzerinde yerlesirdi Isinin himayedar tanrisi Nintinuqa Qula sefa ilahesi idi ve orada ona mebed tikilmisdir Isin krali Enlilbani Qulaya Enidubbi adli mebedin Sud ucun Edimqalanna adli mebedin Ninisina ucun Eurqira Mebedinin tikilmesi haqqinda melumat verdi tanri Ninbqal ucun de bir mebed tikildi Isbierra onceki III Ur dovrunde ciceklenen bir cox kultik tecrubeni davam etdirdi O her il muqeddes evlilik ritualini heyata kecirmeye davam edirdi Bu ritual zamani kral olumcul Temmuz rolunu oynadi ve o sevgi ve muharibe ilahesi Inannani hemcinin Istar kimi taninir temsil eden bir kahinle cinsi elaqede oldu Bunun padsahin tanrilarla elaqesini guclendireceyi ve sonra butun olkeye sabitlik ve firavanliq getireceyi dusunulurdu Isin padsahlari oz qizlarini Ur seherinin ay tanrisinin resmi kahinleri teyin etmek adetini de davam etdirirdiler Dovrun edebiyyati da Isin sulalesinin ilk basladigi zaman III Ur eneneleri xetti ile davam etmisdir Meselen onceki minillikde baslayan janr olan kral ilahisi davam etdirildi Isin hokmdarlari ucun yazilmis bir cox kral ilahileri urlarin movzularini qurulusunu ve dilini eks etdirirdi Bezen ilahiler sah sesinin birinci sexsinde yazilirdi basqa vaxtlar adi vetendaslarin padsahin qulagina bezen artiq olmus yalvarislar sozlerde eks olunurdu Mehz bu dovrde Sumer kral siyahisi bir cox onceki menbelerden istifade etse de son formasina catdi Siyahinin tertibi gorunur Isin sulalesinin ozune getirib cixarir ki bu da ona xalqin suurunda cox legitimlik verecek cunki sulale daha evvel bezen efsanevi de olsa padsahlarla elaqelendirilmisdir Hemcinin baxIstinadlarXarici kecidler Iraq ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin