Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əvçədulan — Azərbaycan Respublikasının Yardımlı rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 2001-ci il tarixli, 191-IIQ saylı Qərarı ilə Yardımlı rayonunun Əvçədulan kəndi Horavar kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindən ayrılaraq, Vərov kəndi mərkəz olmaqla Vərov kənd inzibati ərazi dairəsi yaradılmışdır.
| Əvçədulan | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| | |
Toponimikası
Oykonim monqol işğalları dövründə (XIII əsr) Azərbaycana köçürülmüş türkdilli dolon tayfasının adı ilə bağlıdır. Oykonimin birinci komponenti əvçə Lənkəran zonasında "ailə, qohum, nəsil" mənasında işlənən əvləd sözündəndir. Beləliklə, Əvcədulan "dolonlar, dolon nəsli" deməkdir.
Tarixi
Vərgədüz i.ə.v.-də yerləşən Əfçədulan kəndi monqol işğalları dövründə (XIII) Azərbaycana köçürülmüş türkdilli dolon tayfasının adı ilə bağlıdır. Oykonimin birinci komponenti – əfcə Yardımlı şivələrində işlənən əvləd/ öyləd sözünün fonetik variantı ilə əlaqədar olub "yaxın qohum", "nəsil", "ailə" mənasındadır. Əfcədulan "dolonlar, dolon tayfası" deməkdir.
Əksər tədqiqatçılar da bu toponimi dulan tayfasının adı ilə izah etmişlər. Rəşidəd-Din (XIV əsr) monqol-türk etnonimlərindən bəhs edərkən uryat, onqut, dolon, oyrat tayfa adlarını da qeyd edir. (Sbornik letopisey, M.-L, 1952, tom I, kn. pervaya) M. Həsənov bu oykonim barədə yazır: "Məlum tarixi həqiqətlərə görə, XII–XIII əsrlərdə monqollar Azərbaycan ərazisinə Orta Asiyadan bir neçə türkdilli tayfa köçürmüşlər ki, həmin tayfaların adı ilə bağlı respublikamızda indiyədək bir sıra tayfa adları yaşamaqdadır. Tarixçilərin fikrincə, həmin tayfalardan birinin adı Lerik rayonunun Yardımlı ərazisinə çox yaxın səmtində yerləşən Şingədulan toponimində qalmışdır. Həmçinin dolanlar//dulanlar adı ilə respublikamızda bir neçə kənd də mövcuddur. Yardımlı ərazisindəki Əfçədulan kəndinin adındakı "dulan" hissəsi də məhz türkdilli dolanlar tayfasına məxsusdur.(səh.49) Müəllifin fikrincə, Əfçə və dulan komponentlərinin hər ikisi türkdilli tayfanın adı ilə bağlıdır. C. Azərbaycanda Əfçə kəndi mövcuddur.
Şingədulan Lerik rayonunda eyniadlı i.ə.və-də yaşayış məntəqəsidir. Burovar silsiləsinin ətəyində və Alaşa çayının sahilində (Lənkəran çayının qolu) yerləşən bu oykonim XIII əsrdə hülakülərin Lənkəran bölgəsinə köçürdüyü türk-monqol tayfalarının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Bəzi tədqiqatçılar bu toponimi "qumlu dərələr" kimi izah edir. Toponimin birinci komponentinin tərkibindəki şin/ şen sözünün iran dillərindəki "qum" sözü ilə əlaqəsi yoxdur. Bəzi araşdırıcıların qeyd etdiyi kimi, toponim türk dillərindəki şengi (bel, dağ yalı) və dolan tayfa adından ibarət olub, "dolanlara məxsus dağ yalı" deməkdir.
R. Eyvazova dolan/dalan toponiminin Əfqanıstan ərazisində bir çox yer adlarında mühafizə edildiyini göstərir: Qəznidə Dalan kəndi, Meymənədə Dalan kəndi, Bədəxşanda Dalan dərə, Məzari-Şərifdə Dalan kutəl aşırımı, Pəncşirdə Dulanə kəndi. Müəllif daha sonra yazır: Azərbaycanın Hadrut rayonunda Dolanlar kəndi olmuşdur. Həmin kəndin adı hazırda Çənlibel adlanır. Lerik rayonunda Şingədulan kəndi vardır. Bizə görə, bu sözün ikinci tərəfi "dulan" həmin adla eynilik təşkil edir. ("Əfqanıstanda türk mənşəli toponimlər", səh.208). B. A. Nikonov "Zametki po oronimii Kirqizii" məqaləsində yazır ki, dolan monqolca "yeddi" deməkdir. "Yeddi" bütün xalqlarda mistik saylardandır. "Dolan" adının hansı mənaları ola bilər? "Yeddi aşırım", "yeddinci aşırım", "yeddinci çay" və s. Bu dolon etnonimi ilə bağlamaq doğrudur. Bunu monqolca "yeddinci" mənalı Dolon şəxs adı ilə əlaqələndirmək olar. Qırğız əfsanələrində Dolon nəsli vardır. Tədqiqatçılar onu təxminən XII əsrə aid edirlər. A. X. Xasanov şəcərəni XV əsrə çatdırır. C. M. Abramzon Dolonu qırğızların etnomənşə şəcərəsinin başçısı hesab edir. (Onomastika sredney Azii. M., Nauka, 1976, səh.103) N. K. Antonov yazır ki, Tuolan sözünü "tu" – beş sayından törəmiş monqol mənşəli "tuulan" – beş yaşlı sözü ilə də əlaqələndirirlər. Cağatay dilində tolan – beş yaşına çatmış at mənasında işlənmişdir ki, bunun semantikası yakut dilindəki tuolan sözü ilə üst-üstə düşür. Güman ki, bu sözlər monqol mənşəli "beş" mənalı "tu" sayından deyil, türk mənşəli tul, tol, tuol kəlmələrindən törəmədir. Bəlkə də yakut dilindəki tuolan, elə həmin dildəki tuollan (dolu, polnıy) sözü ilə yaxın olmaqla "zahiri görkəmi gözə gəlimli" mənasında olan "tuolun"la əlaqəlidir. (Materialı po istoriçeskoy leksike yakutskoqo yazıka, 1971, səh.60) Türk-monqol tayfaları haqqında daha geniş məlumatlara Q. Qeybullayevin "Monqolskie toponimı v Azerbaydjana" (İzv., AH Az. SSR, ser. ist. filols. i prava,1981, N3) və "O proisxojdenii nekotorıx etnotoponimov Azerbaydjana – Dolanlar, Onqutlu, Aratkənd, Ələt, Alar, Kərki, Qılıçlı)" (Dokl. AH Az. SSR, 1981, N2) məqalələrində rast gəlinir.
Coğrafiyası və iqlimi
Kənd Peştəsər silsiləsinin ətəyində yerləşir.
İstinadlar
- "Azərbaycan Respublikasının bəzi rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklərin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 2001-ci il tarixli, 191-IIQ saylı Qərarı". 2018-12-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-29.
- Əvçədulan // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 304. ISBN .
Həmçinin bax
 | Yardımlı rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Evcedulan Azerbaycan Respublikasinin Yardimli rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin 5 oktyabr 2001 ci il tarixli 191 IIQ sayli Qerari ile Yardimli rayonunun Evcedulan kendi Horavar kend inzibati erazi dairesi terkibinden ayrilaraq Verov kendi merkez olmaqla Verov kend inzibati erazi dairesi yaradilmisdir Evcedulan38 55 sm e 48 21 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 409 nef Xeriteni goster gizle EvcedulanToponimikasiOykonim monqol isgallari dovrunde XIII esr Azerbaycana kocurulmus turkdilli dolon tayfasinin adi ile baglidir Oykonimin birinci komponenti evce Lenkeran zonasinda aile qohum nesil menasinda islenen evled sozundendir Belelikle Evcedulan dolonlar dolon nesli demekdir TarixiVergeduz i e v de yerlesen Efcedulan kendi monqol isgallari dovrunde XIII Azerbaycana kocurulmus turkdilli dolon tayfasinin adi ile baglidir Oykonimin birinci komponenti efce Yardimli sivelerinde islenen evled oyled sozunun fonetik varianti ile elaqedar olub yaxin qohum nesil aile menasindadir Efcedulan dolonlar dolon tayfasi demekdir Ekser tedqiqatcilar da bu toponimi dulan tayfasinin adi ile izah etmisler Resided Din XIV esr monqol turk etnonimlerinden behs ederken uryat onqut dolon oyrat tayfa adlarini da qeyd edir Sbornik letopisey M L 1952 tom I kn pervaya M Hesenov bu oykonim barede yazir Melum tarixi heqiqetlere gore XII XIII esrlerde monqollar Azerbaycan erazisine Orta Asiyadan bir nece turkdilli tayfa kocurmusler ki hemin tayfalarin adi ile bagli respublikamizda indiyedek bir sira tayfa adlari yasamaqdadir Tarixcilerin fikrince hemin tayfalardan birinin adi Lerik rayonunun Yardimli erazisine cox yaxin semtinde yerlesen Singedulan toponiminde qalmisdir Hemcinin dolanlar dulanlar adi ile respublikamizda bir nece kend de movcuddur Yardimli erazisindeki Efcedulan kendinin adindaki dulan hissesi de mehz turkdilli dolanlar tayfasina mexsusdur seh 49 Muellifin fikrince Efce ve dulan komponentlerinin her ikisi turkdilli tayfanin adi ile baglidir C Azerbaycanda Efce kendi movcuddur Singedulan Lerik rayonunda eyniadli i e ve de yasayis menteqesidir Burovar silsilesinin eteyinde ve Alasa cayinin sahilinde Lenkeran cayinin qolu yerlesen bu oykonim XIII esrde hulakulerin Lenkeran bolgesine kocurduyu turk monqol tayfalarinin meskunlasmasi neticesinde yaranmisdir Bezi tedqiqatcilar bu toponimi qumlu dereler kimi izah edir Toponimin birinci komponentinin terkibindeki sin sen sozunun iran dillerindeki qum sozu ile elaqesi yoxdur Bezi arasdiricilarin qeyd etdiyi kimi toponim turk dillerindeki sengi bel dag yali ve dolan tayfa adindan ibaret olub dolanlara mexsus dag yali demekdir R Eyvazova dolan dalan toponiminin Efqanistan erazisinde bir cox yer adlarinda muhafize edildiyini gosterir Qeznide Dalan kendi Meymenede Dalan kendi Bedexsanda Dalan dere Mezari Serifde Dalan kutel asirimi Pencsirde Dulane kendi Muellif daha sonra yazir Azerbaycanin Hadrut rayonunda Dolanlar kendi olmusdur Hemin kendin adi hazirda Cenlibel adlanir Lerik rayonunda Singedulan kendi vardir Bize gore bu sozun ikinci terefi dulan hemin adla eynilik teskil edir Efqanistanda turk menseli toponimler seh 208 B A Nikonov Zametki po oronimii Kirqizii meqalesinde yazir ki dolan monqolca yeddi demekdir Yeddi butun xalqlarda mistik saylardandir Dolan adinin hansi menalari ola biler Yeddi asirim yeddinci asirim yeddinci cay ve s Bu dolon etnonimi ile baglamaq dogrudur Bunu monqolca yeddinci menali Dolon sexs adi ile elaqelendirmek olar Qirgiz efsanelerinde Dolon nesli vardir Tedqiqatcilar onu texminen XII esre aid edirler A X Xasanov secereni XV esre catdirir C M Abramzon Dolonu qirgizlarin etnomense seceresinin bascisi hesab edir Onomastika sredney Azii M Nauka 1976 seh 103 N K Antonov yazir ki Tuolan sozunu tu bes sayindan toremis monqol menseli tuulan bes yasli sozu ile de elaqelendirirler Cagatay dilinde tolan bes yasina catmis at menasinda islenmisdir ki bunun semantikasi yakut dilindeki tuolan sozu ile ust uste dusur Guman ki bu sozler monqol menseli bes menali tu sayindan deyil turk menseli tul tol tuol kelmelerinden toremedir Belke de yakut dilindeki tuolan ele hemin dildeki tuollan dolu polniy sozu ile yaxin olmaqla zahiri gorkemi goze gelimli menasinda olan tuolun la elaqelidir Materiali po istoriceskoy leksike yakutskoqo yazika 1971 seh 60 Turk monqol tayfalari haqqinda daha genis melumatlara Q Qeybullayevin Monqolskie toponimi v Azerbaydjana Izv AH Az SSR ser ist filols i prava 1981 N3 ve O proisxojdenii nekotorix etnotoponimov Azerbaydjana Dolanlar Onqutlu Aratkend Elet Alar Kerki Qilicli Dokl AH Az SSR 1981 N2 meqalelerinde rast gelinir Cografiyasi ve iqlimiKend Pesteser silsilesinin eteyinde yerlesir Istinadlar Azerbaycan Respublikasinin bezi rayonlarinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisikliklerin edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin 5 oktyabr 2001 ci il tarixli 191 IIQ sayli Qerari 2018 12 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 29 Evcedulan Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti I cild Baki Serq Qerb 2007 304 ISBN 978 9952 34 155 3 Hemcinin bax Yardimli rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin